چکیده:

این پژوهش به ‌منظور تحلیل محتوای مفاهیم و مضامین اخلاقی در قرآن کریم و با هدف ارائه یک مدل از نظام اخلاقی تربیتی آموزشی بر اساس مفاهیم  اخلاقی قرآن انجام گرفته است.

در این مطالعه برای بررسی داده‌ها از روش توصیفی، تحلیلی و استنتاجی استفاده شده است و سپس به روش کمی تفکیک و دسته بندی آیات، سنجش فراوانی واژگان کلیدی انجام شده است و با فن تحلیل محتوای کیفی مضامین و مفاهیم، نقاط تمرکز و جهت گیری هر کدام از عبارات و آیات با بهره گرفتن از تفسیر المیزان استخراج شده است.

یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد قرآن کریم به همه ی ابعاد اخلاق فردی، اجتماعی و زیست محیطی توجه دارد، بنابراین برای دستیابی به اخلاقی صحیح و کارآمد، می توان از قرآن کریم الگو گرفت و همچنین اخلاقی کردن انسان ها از دغدغه‌های اصلی هر نظام تربیتی و آموزشی است. بهتر است که تربیت اخلاقی متناسب با  اهداف، مبانی و روش های برگرفته از دین مبین اسلام عرضه گردد که اصلی ترین هدف تربیتی آن قرب به خدا می باشد و مطابق با این آموزه ها، مبانی توحید، فطرت، اختیار، معرفت‌پذیری انسان تبیین گردید و با توجه به این مبانی روش های تربیتی تعیین شده شامل: روش حبّ عبودی، روش موعظه و نصیحت، روش الگوسازی با بیان داستان و مثال، روش پرسش و پاسخ، امر به معروف و نهی از منكر، روش مواجه شدن با نتایج اعمال، روش تکلیف به اندازه توان، روش ایجاد انگیزه، روش تفکر و مطالعه، روش تشویق و تنبیه می باشد.

نتایج تحقیق حاکی از آن است که با توجه به بیشتر و گسترده‌تر شدن موانع، راه تربیت اخلاقی مشکل تر شده است که با الگوگیری از مفاهیم اخلاقی قرآن و اجرای راهکارهای درست تربیتی آن می‌توان به اهداف متعالی تربیت اخلاقی دست‌یافت.

واژگان کلیدی: مضامین اخلاقی، قرآن کریم، نظام تربیتی اخلاقی

فهرست

           عنوان                                                                                                      صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق

1.1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3

2.1 بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3

3.1 اهمیت و ضرورت مساله…………………………………………………………………………………………………………………… 6

4.1 اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………. 7

5.1 سوالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

6.1 تعریف اصطلاحات…………………………………………………………………………………………………………………………….. 8

1.6.1 اخلاق…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8

2.6.1 قرآن ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 8

3.6.1 تربیت…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8

4.6.1 نظام تربیتی…………………………………………………………………………………………………………………………………… 8

5.6.1 تربیت اخلاقی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

1.2 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 11

2.2 تعریف مفهوم اخلاق………………………………………………………………………………………………………………………… 11

3.2 دیدگاه ها و مکاتب موجود در مورد اخلاق …………………………………………………………………………………… 12

3.2. 1 اخلاق توصیفى……………………………………………………………………………………………………………………………. 12

3.2. 2 اخلاق هنجارى یا دستورى………………………………………………………………………………………………………… 13

3.2. 2. 1 دیدگاه‏ها و نظریات غایت‏گرایانه ………………………………………………………………………………………….. 14

3.2. 2. 1.1کورتالیسم …………………………………………………………………………………………………………………………. 14

3.2. 2. 1.2 اپیکوریسم…………………………………………………………………………………………………………………………. 15

3.2. 2. 1.3مکتب جرمی بنتام…………………………………………………………………………………………………………….. 15

3.2. 2. 1.4مکتب استوارت میل………………………………………………………………………………………………………….. 16

3.2. 2. 1.5مکتب کمال گرایی فریدریش نیچه………………………………………………………………………………….. 16

3.2. 2. 2 دیدگاه‏ها و نظریات وظیفه‏گرایانه…………………………………………………………………………………………. 17

3.2. 2. 2. 1 مکتب کانت……………………………………………………………………………………………………………………… 17

3.2. 3 فرا اخلاق…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 17

3.2. 3 .1 طبیعت‏گرایی اخلاقی……………………………………………………………………………………………………………. 18

3.2. 3 .2 غیرطبیعت‏گرایی اخلاقی (یا شهودگرایی)………………………………………………………………………….. 18

3.2. 3 .3 غیر شناخت‏گرایی اخلاقی‏ (یاعاطفه‏گرایى)…………………………………………………………………………. 19

4.2 دیدگاه صاحب نظران در مورد اخلاق…………………………………………………………………………………………….. 19

5.2 دیدگاه صاحب نظران مسلمان راجع به اخلاق………………………………………………………………………………. 21

2. 6 اخلاق دینی، دین، پشتوانه اخلاق…………………………………………………………………………………………………. 25
3. 7 نظام تربیتی اخلاق قرآنی………………………………………………………………………………………………………………. 26

8.2 پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

1.8.2 پژوهش‌های انجام شده در داخل کشور……………………………………………………………………………………… 28

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

1.3 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 32

2.3 روش شناسی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………… 32

3.3 جامعه آماری و

 نمونه………………………………………………………………………………………………………………………… 33

3 .4 ابزار جمع‌ آوری داده‌ها……………………………………………………………………………………………………………………… 33

3. 5 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها……………………………………………………………………………………………………………. 34

فصل چهارم: یافته‌های تحقیق

1.4 .مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 36

2.4 پرسش اول تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………….. 37

2.4. 1 مفاهیم و مضامین اخلاقی در قرآن كدامند؟……………………………………………………………………………. 37

1.2.4. 1 اخلاق فردی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 37

1.1.1.2.4 خودشناسی …………………………………………………………………………………………………………………………. 37

2.1.1.2.4 کار و تلاش …………………………………………………………………………………………………………………………. 44

3.1.1.2.4 سلامت جسم و تن ……………………………………………………………………………………………………………. 47

1.2.4. 2 اخلاق اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………………. 50

1.2.1.2.4 پدر و مادر…………………………………………………………………………………………………………………………….. 50

2.2.1.2.4 همسر……………………………………………………………………………………………………………………………………. 52

3.2.1.2.4 فرزندان…………………………………………………………………………………………………………………………………. 53

4.2.1.2.4 معلم و راهنما………………………………………………………………………………………………………………………. 56

5.2.1.2.4 شاگردان……………………………………………………………………………………………………………………………….. 56

6.2.1.2.4 ایتام………………………………………………………………………………………………………………………………………. 57

7.2.1.2.4 مستمندان و مستضعفان……………………………………………………………………………………………………… 61

8.2.1.2.4 همسایگان…………………………………………………………………………………………………………………………….. 64

9.2.1.2.4 دشمنان و مشرکان………………………………………………………………………………………………………………. 65

10.2.1.2.4 منافقین……………………………………………………………………………………………………………………………… 57

1.2.4. 3 اخلاق محیط زیست……………………………………………………………………………………………………………….. 68

1.3.1.2.4 طبیعت…………………………………………………………………………………………………………………………………. 68

2.2.4 پرسش دوم تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………… 72

1.2.2.4 مبانی هستی شناختی و انسان شناختی …………………………………………………………………………….. 72

3.2.4 پرسش سوم تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………… 76

3.2.4 .1 اهداف تربیت اخلاقی……………………………………………………………………………………………………………… 77

1.1.3.2.4 هدف کلی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 77

2.1.3.2.4 اهداف جزیی………………………………………………………………………………………………………………………… 78

1.2.1.3.2.4 دستیابی به اخلاق فردی………………………………………………………………………………………………… 78

2.2.1.3.2.4 دستیابی به اخلاق اجتماعی………………………………………………………………………………………….. 78

3.2.1.3.2.4 دستیابی به اخلاق زیست محیطی………………………………………………………………………………… 79

2.3.2.4 مبانی تربیت اخلاقی………………………………………………………………………………………………………………… 80

1.2.3.2.4 توحید…………………………………………………………………………………………………………………………………… 80

2.2.3.2.4 فطرت ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

3.2.3.2.4 اختیار……………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

4.2.3.2.4 معرفت پذیری انسان……………………………………………………………………………………………………………. 83

3.3.2.4 شیوه‌های تربیت اخلاقی در قرآن…………………………………………………………………………………………… 84

1.3.3.2.4 روش حبّ عبودی……………………………………………………………………………………………………………….. 84

2.3.3.2.4 روش موعظه و نصیحت………………………………………………………………………………………………………. 85

3.3.3.2.4 روش الگوسازی با بیان داستان و مثال………………………………………………………………………………. 86

4.3.3.2.4 روش پرسش و پاسخ…………………………………………………………………………………………………………… 87

5.3.3.2.4 امر به معروف و نهی از منكر…………………………………………………………………………………………………. 88

6.3.3.2.4 روش مواجه شدن با نتایج اعمال………………………………………………………………………………………….. 88

7.3.3.2.4 روش تکلیف به اندازه توان…………………………………………………………………………………………………….. 89

8.3.3.2.4 روش ایجاد انگیزه…………………………………………………………………………………………………………………… 90

9.3.3.2.4 روش تفکر و مطالعه……………………………………………………………………………………………………………….. 91

10.3.3.2.4 روش تشویق و تنبیه………………………………………………………………………………………………………… 92

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهاد‌ها

1.5  مروری بر یافته‌های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………. 95

1.1.5  مرور یافته‌های پرسش اول…………………………………………………………………………………………………………. 95

2.1.5 مرور یافته‌های پرسش دوم………………………………………………………………………………………………………….. 96

3.1.5  مرور یافته‌های پرسش سوم……………………………………………………………………………………………………….. 97

2.5  بحث و گفتگو…………………………………………………………………………………………………………………………………… 99

3.5  محدودیت‌های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………… 100

4.5  پیشنهادات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………… 101

منابع

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 104

منابع خارجی……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 105

فهرست جداول

عنوان                                                                                                             صفحه

جدول4-1 فراوانی شاخصهای اخلاق فردی……………………………………………………………………………………………. 70

جدول 4-2 فراوانی شاخصهای اخلاق اجتماعی……………………………………………………………………………………. 71

جدول 4-3 فراوانی شاخصهای اخلاق محیط زیست…………………………………………………………………………….. 71

. مقدمه

قرآن، بی شک کتاب بزرگ اخلاقی است و یکی از اهداف اصلی اش اصلاح و تکامل اخلاق بشر می باشد،    آموزه های نظری وعملی این کتاب آسمانی، که سندی الهی و گنجینه ی معارف و اخلاق است، نظامی     می سازد که در آن، هرکس به انسان کامل اخلاقی تبدیل می شود.

 

2.1. بیان مساله

اخلاق یکی از آموزه‌های دین است که در جای‌جای زندگی بشر اهمیت فراوان دارد به طوری که نقش و اهمیت مکارم اخلاق در تعالی معنوی انسان‌ها بر هیچ‌کس پوشیده نیست .در اهمیت علم اخلاق می‌توان گفت که وجود انسان به گونه‌ای ضعیف و ناقص آفریده شده است؛ به گونه‌ای که باید خود، ابعاد هستی خویش را شکل دهد و به کمک قدرت اندیشه و ارادة خویش استعدادهای مختلفش را شکوفا سازد و به کمال لایق خود برسد. اخلاق، استعدادی است که در وجود انسان نهفته است و برای آنکه انسان به کمال لایق خود برسد، باید این جنبه از وجودش را نیز شکوفا سازد.(امید، 1381: 166)

اخلاق كه با چگونگى رفتار و حالتهاى اختیارى انسان سروكار دارد، همواره جاذبه ویژه‏اى براى او داشته است و آدمى به دیده احترام در آن نگریسته است.

نهاد اخلاقى زندگى انسان، اساس و پایه تشكیل اجتماع و ظهور تمدنهاى بشرى است. حرمت اخلاق چنان است كه حتى كسانى هم كه خود به زیور اخلاق آراسته نیستند، آراستگان به فضایل اخلاقى را با دیده عزت مى‏نگرند و شان آنها را والا مى‏دانند.

جذبه و دلربایى اخلاق، اگر از چشم‏انداز قرآنى به آن نگریسته شود، دوچندان خواهد شد. زیرا قرآن آخرین كلام الهى با بشر است و به اقتضاى این ویژگى، كامل‏ترین سخن را درباره اخلاق بیان كرده است. فضایل اخلاقى از نگاه قرآن، صرفاً وسیله‏اى براى سامان‏دهى به رفتار این جهانى آدمى، به غرض نظم و انتظام دادن به زندگى او نیست، بلكه از آن مهم‏تر، چونان مصالح ساختمانى براى پى‏ریزى بناى حیات ابدى او به حساب مى‏آید. این نگرش فرجام شناسانه به فضایل و الزامهاى اخلاقى، بر ارج و اهمیت آنها مى‏افزاید .

برای شناخت درست از نادرست در هر موضوعی به معیار و میزان نیاز است، روجوع به كتاب قرآن كریم که حاوی مفاهیم و مضامین بسیاری در هر زمینه، به ویژه اخلاق و خودسازی و هنجارهای رفتاری است یک معیار و میزان مناسب می باشد.

در روشنگری این نكته می توان به بعضی از آیاتی كه در قرآن بر بعد اخلاقی، خواه فردی یا اجتماعی، خانوادگی، زیست محیطی و …  تاكید شده است، اشاره كرد :

در بحث اخلاق فردی برای متخلق شدن به اخلاق الهی و در نتیجه رسیدن به قرب الی الله بحث خود شناسی و خودسازی فردی است،خودسازی پرورش اخلاق پسندیده و محو رذایل ناپسند است که اساس رشدِ شخصیت انسانی هر فردی را تشکیل می دهد. “کسی که خود را شناخت، خدای خویش را می شناسد. “[1]و همچنین کسب فضایل و مکارم اخلاقی در سایه ی ایمان به خدا و جهان آخرت (امانت، صداقت، وفاداری، درستکاری و……) و رعایت اصول بهداشت جسم تن می باشد اسلام کار کردن را از بزرگ ترین عبادت‌ها و وسیله‌ای برای تقرب به پروردگار شمرده است. قرآن مجید کارکردن را با ارزش می‌داند و می‌فرماید: “و آن که نیست انسان را جزء آن که بکوشد.”

بعد از اخلاق فردی از جمله حق و حقوق هایی که در قرآن کریم بر آن تاکید شده، اخلاق اجتماعی است. انسان موجودی اجتماعی است بر همین اساس انسانها در جامعه نسبت به یکدیگر وظایف متقابل دارند و  به تعبیری دیگر، بر عهده خویش نسبت به افراد دیگر حقوق متقابل دارند. شناخت این حقوق و انجام آنها و مراعات دو جانبه، ضامن تصحیح روابط و سالم سازی معاشرت ها و زدودن کدورت ها و کاهش اختلاف ها و گله مندی هاست.(جوادی آملی،1391)

هنگامى كه سخن از حق و حقوق افراد نسبت به یكدیگر به میان مى‏آید معمولا در ذهن افراد حق و تكلیف فرزندان نسبت به پدر و مادر، حقوق والدین نسبت به فرزندان، زن و شوهر نسبت به یكدیگر، همسایه ها نسبت به یكدیگر، حقوقی كه معلم بر شاگردان و بالعكس دارد و مسؤلیت فرد در قبال همسایگان، ایتام و مستمندان و…، مواردى از این نمونه حق و حقوق متقابل که به عنوان اخلاق اجتماعی یاد می شود، نقش می بندد که عمل به این وظایف، موجبات رشد و تعالی انسان در زمینه های مختلف می گردد. پیوند با خویشاوندان و نیکی به آنان بویژه پدر و مادر، از راه های مهم رشد و تعالی در همه زمینه ها  و تقرب به خدای سبحان است که پس از ایمان به خدا از با فضیلت ترین اعمال دینی بشمار می آید. اهمیت رعایت حقوق والدین (پدر و مادر) در قرآن زیاد است و در روایات نیز جزو با فضیلت ترین اعمال ذکر شده است. ما به انسان وصیت كردیم نسبت به پدر و مادر نیكی كند. سخنی كه آنها را برجاند بر زبان جاری

یافته ها نشان داد که انگیزش تحصیلی و خودکارآمدی پیش بینی کننده عملکرد ریاضی دانش آموزان می باشند ولی توانایی فراشناختی سهمی در پیش بینی عملکرد ریاضی آنان ندارد. بنابراین با توجه به این که دانش آموزان در طول دوره تحصیل با مسائل و مشکلاتی از نظر آموزشی روبرو می شوند، شناسایی عوامل مرتبط و پیش بینی کننده عملکرد تحصیلی آنان در حیطه های مختلف ضروری است.

واژگان کلیدی: خودکارآمدی، توانایی فراشناختی، انگیزش تحصیلی، عملکرد ریاضی

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                        صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1مقدمه. 2

1-2 بیان مساله. 2

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش… 4

1-4 اهداف پژوهش… 6

1-5فرضیه‌های پژوهش… 7

1-6 تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 8

عملکرد ریاضی.. 8

خودکارآمدی.. 8

توانایی فراشناختی.. 8

انگیزش تحصیلی.. 9

فصل دوم: ادبیات پژوهش

2-1 مقدمه. 11

2-2 عملکرد ریاضی.. 11

تعریف ریاضیات.. 11

تعریف عملکرد ریاضی.. 11

عوامل موثر بر عملکرد ریاضی.. 12

تاثیر اضطراب بر عملکرد ریاضی.. 12

شیوه های آموزشی ریاضی.. 15

2-3 انگیزش تحصیلی.. 16

تعریف انگیزش و انگیزه 17

اهمیت و معنای انگیزش… 19

انگیزش عمومی و انگیزش اختصاصی  برای یادگیری.. 20

نقش انگیزش در پیشرفت تحصیلی  و یادگیری افراد. 21

انگیزش تحصیلی.. 22

رویكرد های مختلف انگیزشی.. 25

رویكرد رفتاری.. 25

رویکرد شناختی.. 25

رویکرد انسان گرایی.. 26

رویکرد اجتماعی-فرهنگی.. 29

رویکرد انتظار ضرب در ارزش… 30

نظریه انگیزش پیشرفت.. 31

نظریه انگیزشی نسبت دادن. 32

راهبردهای ایجاد انگیزش تحصیلی در یادگیرندگان. 33

انگیزش تحصیلی: جمع بندی.. 37

2-4 توانایی فراشناختی.. 38

فراشناخت.. 39

مفهوم فراشناخت.. 40

مولفه‌‌های فراشناخت.. 44

راهبرد‌های فراشناختی.. 48

کمک به رشد توانایی های فراشناختی.. 51

راهبردهای توسعه ی توانایی فراشناختی.. 52

رابطه شناخت و فراشناخت.. 52

روابط بین اجزاء فراشناخت.. 53

اهمیت  توانایی فراشناختی.. 53

2-5 خودکارآمدی.. 57

 

ابعاد خودکارآمدی.. 59

منابع باورهای خودکارآمدی.. 60

دستاورد های عملکرد. 61

تجربه های جانشین. 61

ترغیب کلامی.. 62

حالتهای فیزیولوژیک… 62

خودکارآمدی و تنیدگی.. 63

ویژگیهای افراد خودکارآمد. 64

2-6 پیشینه پژوهش های انجام شده 65

پیشینه پژوهش های انجام شده در داخل کشور. 65

پیشینه پژوهش های انجام شده در خارج کشور. 71

2-7 جمعبندی مطالب ارائه شده 73

فصل سوم: روش پژوهش

3-1 مقدمه. 75

3-2 روش تحقیق. 75

3-3 جامعه آماری، روش نمونه گیری، حجم نمونه. 75

جامعه آماری: 75

3-4 روش گردآوری اطلاعات: 76

3-5 ابزارهای پژوهش… 76

پرسشنامه خودکارآمدی عمومی(GSE) 76

پرسشنامه توانایی فراشناختی(MCQ-30) 77

پرسشنامه انگیزش تحصیلی.. 78

3-6 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 79

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه. 81

4-2 شاخص های توصیفی مربوط به متغیرهای پژوهش… 81

شاخص های توصیفی جنسیت: 81

شاخص های توصیفی متغیر عملکرد ریاضی: 82

شاخص های توصیفی متغیر انگیزش تحصیلی: 83

شاخص های توصیفی متغیر توانایی فراشناختی: 84

شاخص های توصیفی متغیر خودکارآمدی: 86

4-3 بررسی فرضیه های پژوهش… 87

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1 مقدمه. 94

5-2 بحث و تفسیر. 94

5-4 محدودیت ها ی پژوهش… 98

5-5 پیشنهادها 98

1-5-5 پیشنهادهای پژوهشی.. 98

5-5-2 پیشنهادهای کاربردی.. 99

خلاصه پژوهش… 100

منابع: 101

Abstract 112

فهرست جداول

عنوان                                                                                                         صفحه

جدول 2-1: انگیزش عمومی و اختصاصی برای یادگیری.. 21

جدول4-1: شاخص های توصیفی افراد به تفکیک جنسیت.. 81

جدول4-2، شاخص های توصیفی عملکرد ریاضی در دو گروه دختر و پسر. 82

جدول4-3، شاخص های توصیفی انگیزش تحصیلی در دو گروه دختر و پسر. 83

جدول4-4، شاخص های توصیفی توانایی فراشناختی در دو گروه دختر و پسر. 84

جدول4-5، شاخص های توصیفی خودکارآمدی در دو گروه دختر و پسر. 86

جدول4-6 : همبستگی بین خودکارآمدی با عملکرد ریاضی دانش آموزان. 87

جدول4-7 : همبستگی بین توانایی فراشناختی با عملکرد ریاضی دانش آموزان. 88

جدول4-8: همبستگی بین انگیزش تحصیلی با عملکرد ریاضی دانش آموزان. 88

جدول4-9: نتایج تحلیل واریانس برای معناداری معادله رگرسیون و ضرایب همبستگی چندگانه متغیرهای انگیزش تحصیلی، توانایی فراشناختی و خودکارآمدی با عملکرد ریاضی دانش آموزان. 89

جدول4-10: نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام متغیرهای انگیزش تحصیلی، توانایی فراشناختی و خودکارآمدی با عملکرد ریاضی.. 90

جدول4-11: آزمون t مستقل بین دو گروه دانش آموزان دختر و پسر در متغیر عملکرد ریاضی.. 91

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                        صفحه

نمودار 1-4: شاخص های توصیفی درصد افراد شرکت کننده به تفکیک جنسیت.. 82

نمودار 2-4: نمودار میانگین نمره عملکرد ریاضی دانش آموزان دختر و پسر. 83

نمودار 3-4: نمودار میانگین نمره انگیزش تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر. 84

نمودار 4-4: نمودار میانگین نمره توانایی فراشناختی دانش آموزان دختر و پسر. 86

نمودار 5-4: نمودار میانگین نمره خودکارآمدی دانش آموزان دختر و پسر. 87

1مقدمه

در نیم  قرن اخیر، مقوله آموزش و یادگیری همواره یکی از مباحث بسیار مهم روان شناسی بوده است. انسان از هنگام تولد، هر روز و هر لحظه در حال یادگرفتن و آموختن است. از این رو، یاد گرفتن و آموختن هم در حوزه های مختلف علوم دقیقه و هم در قلمروهای علوم نظری و انسانی یکی از مقوله های بسیار مهم می باشد. جریان یادگیری و آموزش یک جریان پیوسته و پایدار بوده و متکی بر دو دسته عوامل درونی و بیرونی است. روان شناسان در خصوص فرایند یادگیری و آموختن به دو دیدگاه، یعنی عوامل بیرونی و درونی، گرایش دارند. گروه اول از طرفداران نظریه ارتباطی در زمینه یادگیری می باشند. اینان معتقدند که یادگیری بیشتر بر اساس رابطه های محرک و پاسخ شکل می گیرد، یعنی اینکه یک عامل خارجی باعث انگیزش در موجود زنده می شود و رفتار جدیدی را در او پدید می آورد و این رفتار که اصطلاحاً پاسخ نامیده می شود، نشان دهنده فرایند یادگیری است. گروه دوم از روان شناسان که در زمینه های یادگیری و آموزش فعال هستند، یادگیری را معلول ادراکات موجود زنده می دانند و معتقدند که یادگیری و آموزش را بیشتر باید در چارچوب ادراکات و استدلالات موجود زنده تفسیر و ارزیابی کرد (قویدل، 1381). در این بین عملکرد تحصیلی بعنوان متغیری که میزان پیشرفت یادگیرندگان را مشخص می کند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به اهمیتی که درس ریاضی در برنامه ریزی درسی داراست، توجه به عملکرد ریاضی بعنوان یکی از دروس اصلی ضروری است و در این رابطه مطالعه عوامل مرتبط با آن اهمیت بسزایی دارد. با توجه به مقدمه کوتاهی که در این رابطه ذکر شد، در این پژوهش به بررسی عوامل مرتبط با عملکرد ریاضی از قبیل انگیزش تحصیلی، توانایی فراشناختی و خودکارآمدی پرداخته می شود.

1-2 بیان مساله

انسان ادراکات خود را از محیط با توجه به ویژگی های مختلف آن سازمان می دهد. فرد در موقعیت های مختلف، رفتاری متفاوت دارد که این امر ناشی از ویژگی های هر موقعیت و محیط خاص است. مدرسه نیز به عنوان نهادی اجتماعی، بخشی از یک جامعه خاص است که دارای جوی منحصر به فرد و دارای ویژگی های خاص است. کلاس به عنوان بخش اصلی نهاد مدرسه ابعاد گوناگونی دارد که در مجموع محیط کلاس را می سازد. هر دانش آموز با ویژگی های خاص شخصیتی، زمینه فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی متفاوت و استعدادهای مختلف وارد آن می شود. هر یک از معلمان نیز از نظر تمام وجوه بالا با هم متفاوت بوده و هر کلاس ویژگی های فیزیکی و مخصوص خود را دارد. مجموع این ویژگی ها و تعامل بین آنها محیط روانشناختی کلاس را تشکیل می دهد. در این میان برنامه درسی کلاس، روش تدریس معلم، هدف های آموزش و پرورش در سطح کلان، انتظارات والدین و جامعه از مدرسه نیز در محیط و جو کلاس موثر است (هاشمی، 1382).

در تحقیقات مرتبط با پیشرفت تحصیلی، ریاضیات توجه ویژه ای را به خود جلب کرده است، زیرا این درس، جایگاه مهمی را در برنامه ریزی درسی دارد؛ و در اندازه گیری پیشرفت و توانایی عمومی برای جایابی در سطوح مختلف، وارد شدن در برنامه های خاص و پذیرش در دانشگاه استفاده می شود. همچنین، ریاضیات به عنوان پیش نیازی برای وارد شدن در تعدادی از رشته های جامعه پسند و فیلتری ضروری برای دانش آموزان علاقمند به رشته های علمی و فنی در سطح دانشگاه محسوب می شود(پاژره و گراهام[1]، 1999). از سوی دیگر، درس ریاضی و عوامل مؤثر بر پیشرفت و افت آن نیز همواره به عنوان یک مسئله محوری در آموزش و پرورش مطرح بوده است، اما با وجود تحقیقات گسترده و بودجه های کلان باز هم همه ساله با جمع کثیری از دانش آموزانی روبه رو هستیم که با شکست در این درس مواجه اند (ملک زاده، 1384).

با توجه به آشكار شدن اهمیت ریاضیات، نه تنها نظام های آموزشی، خود دست به انجام تحقیقاتی در خصوص درس ریاضی زده اند، بلكه سازمان های بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی نیز می كوشند با انجام تحقیقات، عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی را در حوزه های مختلف درسی، از جمله درس ریاضیات، شناسایی و به كشورهای عضو، توصیه هایی برای بهبود آموزش ریاضی ارائه كنند(محسن پور، 1384) که بایستی به بررسی نقش هر یک از این عوامل پرداخت.

همانطور که مشخص است، بخشی از پژوهش های تربیتی بر رابطه بین انگیزش و شناخت دانش آموز متمرکز شده اند. این مطالعات نشان داده اند که ادراک دانش آموزان از توانایی خود، موفقیت در تکالیف تحصیلی و علاقه درونی به تکالیف درسی با عملکرد تحصیلی، انتخاب و تداوم آنها ارتباط مستقیمی دارد(لی و یونگ[2]، 2001؛ پاریس  و پاریس[3]، 2001).

انگیزش دانش آموز برای یادگیری معمولاً به عنوان تعیین کننده اصلی در موفقیت و کیفیت برون داد یادگیری در نظر گرفته می شود. پژوهش ها نشان داده اند که ادراک شایستگی دانش آموز با افزایش مراحل تحصیلی کاهش پیدا می

عالی شهر ارومیه

فهرست مطالب

عنوان                                                                                 شماره صفحه

چكیده……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 1

فصل اول – كلیات پژوهش

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3

بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

ضرورت و اهمّیت موضوع………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

فرضیه های پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………… 11

تعاریف مفاهیم ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 12

فصل دوم  – ادبیات پژوهش

الف: مبانی نظری ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 16

فرهنگ سازمانی …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 16

تعریف فرهنگ سازمانی ………………………………………………………………………………………………………………………………. 17

تاریخچه ی فرهنگ سازمانی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 22

پیدایش و شکل گیری فرهنگ سازمانی …………………………………………………………………………………………………………… 24

مؤلفه های فرهنگ سازمانی …………………………………………………………………………………………………………………………. 27

شاخص های فرهنگ سازمانی ……………………………………………………………………………………………………………………… 32

مدیریّت منابع انسانی …………………………………………………………………………………………………………………………………… 37

مدیریّت فرهنگ سازمانی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 37

فرایند مدیریّت فرهنگ سازمانی …………………………………………………………………………………………………………………….. 39

جایگاه فرهنگ در سازمان ……………………………………………………………………………………………………………………………. 40

انواع فرهنگ سازمانی …………………………………………………………………………………………………………………………………. 41

نقش های فرهنگ سازمانی ………………………………………………………………………………………………………………………….. 45

الگو های فرهنگ سازمانی …………………………………………………………………………………………………………………………… 46

ارتباط بین فرهنگ سازمان و عملکرد مدیریّت ………………………………………………………………………………………………….. 62

ویژگی های فرهنگ سازمانی از دیدگاه نظریّه پردازان مدیریّت ……………………………………………………………………………. 63

ویژگی فرهنگ سازمانی از نظر رابینز ……………………………………………………………………………………………………………… 64

ارتباط بین فرهنگ سازمانی ، اثر بخشی و عملکرد …………………………………………………………………………………………….. 66

بهره وری …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 74

تاریخچه ی بهره وری ………………………………………………………………………………………………………………………………… 75

سطوح بهره وری ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 77

دیدگاه های مختلف در مورد بهره وری …………………………………………………………………………………………………………. 79

شاخص های بهره وری ………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

عوامل كاهش بهره وری ………………………………………………………………………………………………………………………………. 85

اركان اصلی دانش بهره وری ………………………………………………………………………………………………………………………… 86

مشكلات بهره وری …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 88

محور بهره وری ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 88

تأثیر بهره وری در نظام اجتماعی …………………………………………………………………………………………………………………… 89

نقش منابع انسانی ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 90

راه های ارتقای بهره وری نیروی انسانی ………………………………………………………………………………………………………… 92

عوامل مؤثّر  بر افزایش بهره وری ………………………………………………………………………………………………………………….. 92

فرهنگ بهره وری ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 95

فرهنگ بهره وری منابع انسانی ……………………………………………………………………………………………………………………… 96

روابط انسانی و بهره وری در نظام آموزشی ……………………………………………………………………………………………………. 99

نتایج تحقیقات پیشین

 ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 100

فصل سوم   – روش پژوهش

روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 106

جامعه آماری …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 106

برآورد حجم نمونه و روش نمونه گیری ………………………………………………………………………………………………………… 106

روش گردآوری اطلاعات ……………………………………………………………………………………………………………………………. 107

ابزار گرد آوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………………………………………….. 107

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات …………………………………………………………………………………………………………………….. 109

فصل چهارم – تجزیه و تحلیل داده ها

الف ) توصیف داده ها …………………………………………………………………………………………………………………………………. 111

ب) تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 117

فصل پنجم  – نتیجه گیری

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 131

بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 131

محدودیت های پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………. 135

پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 136

منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 138

منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 139

منابع لاتین ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 144

ضمائم ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 147

پرسشنامه ی بهره وری نیروی انسانی ﻫﺮﺳﻲ، ﺑﻼﻧﭽﺎرد وﮔﻠﺪاﺳﻤﻴﺖ …………………………………………………………………….. 148

پرسشنامه ی فرهنگ سازمانی رابینز ……………………………………………………………………………………………………………….. 149

فهرست جداول

عنوان                                                                                 شماره صفحه

جدول شماره (1-2) جهت گیری مستقیم………………………………………………………………………………………………….. 43

جدول شماره(2-2) : الگوی تشریح فرهنگ سازمانی تالکوت پارسونز…………………………………………………………. 47

جدول 1-4: فراوانی و در صد فراوانی جنسیت در گروه نمونه……………………………………………………………………. 113

جدول 2-4 : فراوانی و در صد فراوانی میزان تحصیلات در گروه نمونه………………………………………………………. 114

جدول 3-4 : فراوانی و درصد فراوانی پست اداری در گروه نمونه………………………………………………………………. 115

جدول شماره 4-4 : اطلاعات توصیفی میزان بهره وری در گروه نمونه………………………………………………………… 116

جدول شماره 5-4 : اطلاعات توصیفی  میزان فرهنگ سازمانی و خرده مقیاس های آن در گروه نمونه…………… 116

جدول 6-4 : بررسی نرمال بودن توزیع داده های بهره وری در گروه نمونه………………………………………………….. 117

جدول 7-4 : بررسی نرمال بودن توزیع داده های فرهنگ سازمانی و خرده مقیاس های آن در گروه نمونه……… 118

جدول 8-4 : نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین شاخص خلّاقیت و نوآوری با بهره وری منابع انسانی در افراد گروه نمونه 119

جدول 9-4 : نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین شاخص خطر پذیری با بهره وری منابع انسانی در افراد گروه نمونه        120

جدول 10-4 : نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین شاخص توجّه به جزئیات خطر پذیری با بهره وری منابع انسانی در افراد گروه نمونه        121

جدول 11-4 : نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین شاخص سنجش ره آورد با بهره وری منابع انسانی در افراد گروه نمونه 122

جدول 12-4 : نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین شاخص تأثیرنتایج تصمیمات برکارکنان با بهره وری منابع انسانی در افراد گروه نمونه        123

جدول 13-4 : نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین شاخص سنجش توجّه به تیم با بهره وری منابع انسانی در افراد گروه نمونه        124

جدول 14-4 : نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین شاخص جاه طلبی و تهور طلبی با بهره وری منابع انسانی در افراد گروه نمونه      125

جدول 15-4 : نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین شاخص سنجش و پایداری با بهره وری منابع انسانی در افراد گروه نمونه           126

جدول 16-4 : نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین شاخص فرهنگ سازمانی با بهره وری منابع انسانی در افراد گروه نمونه 127

جدول 17-4 : نتایج  آزمون t برای مقایسه بهره وری منابع انسانی با توجّه به جنسیت…………………………………. 128

جدول 18-4: نتایج  آزمون t برای مقایسه بهره وری منابع انسانی با توجّه به پست اداری……………………………… 129

جدول شماره 19-4 : اطلاعات توصیفی میزان فرهنگ سازمانی و خرده مقیاسهای آن در گروه نمونه…………….. 130

جدول 20-4: بررسی همگنی واریانس ها در معناداری میزان بهره وری بر اساس مدرك تحصیلی گروه نمونه… 130

جدول شماره 21-4 : آزمون تحلیل واریانس تک متغیره برای مقایسه میزان بهره وری بر اساس مدرك تحصیلی گروه نمونه     131

جدول شماره 22-4 : آزمون توكی جهت مشخص كردن تفاوت میزان بهره وری بر اساس مدرك تحصیلی گروه نمونه           131

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                 شماره صفحه

نمودار 1-2: فرهنگ سازمانی و رفتار كاركنان از نظر لوئیس……………………………………………………………………….. 25

نمودار2-2: فرایند مدیریّت فرهنگ سازمانی……………………………………………………………………………………………… 40

نمودار 3-2: جنبه های رسمی و غیر رسمی سازمان……………………………………………………………………………………. 41

نمودار4-2: الگوی پنج عاملی فرهنگ سازمانی كیا……………………………………………………………………………………… 51

نمودار 5-2: ارتباط متقابل بین تئوری،رفتار و فرهنگ سازمانی……………………………………………………………………. 52

نمودار6-2: تأثیر فرهنگ سازمانی بر روی عملكرد و رضایتمندی………………………………………………………………… 59

نمودار 7-2 : مدل سازمانی جوامع هافستد………………………………………………………………………………………………… 62

نمودار 8-2: سیستم های مختلف اجتماعی، فرهنگی و صنعتی……………………………………………………………………. 82

نمودار9-2: عوامل مؤثّر  بر بهره وری……………………………………………………………………………………………………….. 96

نمودار 1-4: فراوانی جنسیت در گروه نمونه……………………………………………………………………………………………… 113

نمودار 2-4 : فراوانی میزان تحصیلات در گروه نمونه………………………………………………………………………………… 114

نمودار 3-4: فراوانی پست اداری در گروه نمونه………………………………………………………………………………………… 115

چكیده

هدف اصلی انجام این پژوهش، تعیین رابطه ی بین فرهنگ سازمانی و بهره وری منابع انسانی در اداره ی آموزش و پرورش منطقه 6 تهران است. جامعه ی آماری شامل كلیه ی كاركنان اداری آموزش و پرورش منطقه 6 تهران در سال 1392 می باشد،كه در مجموع 120 نفر هستند و نمونه ی مورد مطالعه 92 نفر می باشد،كه با بهره گرفتن از جدول مورگان مشخص شده است و با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی منظّم انتخاب شدند. ابزار گردآوری در این پژوهش، پرسشنامه ی بهره وری نیروی انسانی ﻫﺮﺳﻲ،ﺑﻼﻧﭽﺎرد وﮔﻠﺪاﺳﻤﻴﺖ وپرسشنامه ی فرهنگ سازمانی رابینز است. تحلیل داده های این پژوهش در بخش توصیفی به وسیله ی فراوانی،درصد، میانگین و انحراف معیار و در بخش استنباطی از طریق همبستگی پیرسون و  tمستقل صورت پذیرفت . نتایج حاصل از عملیات آماری نشان داد که ارتباط بین فرهنگ سازمانی و خرده مقیاس های خلاقیت و نوآوری،توجه به جزئیات،سنجش ره آورد، تأثیرنتایج تصمیمات برکارکنان و سنجش و پایداری با بهره وری منابع انسانی كاركنان اداری آموزش و پرورش منطقه 6 تهران در سطح 01/0 معنا دارمی باشد.ارتباط بین توجّه به تیم با بهره وری منابع انسانی درسطح 05/0 معنا دار می باشد. با توجه به این که این ارتباط ها مثبت است،مشخص می شود که با بالا رفتن میزان فرهنگ سازمانی و خرده مقیاس های ذكر شده، بهره وری منابع انسانی بالاتر می رود. در ضمن  مشاهده شد که دو خرده مقیاس خطر پذیری وجاه طلبی و تهور طلبی با بهره وری منابع انسانی ارتباط معناداری ندارند.

 

کلید واژه ها: فرهنگ سازمانی، بهره وری منابع انسانی، آموزش و پرورش .

مقدمه

در عصر حاضر اطّلاعات  یعنی مجموعه ی داده های پردازش شده ای که بن پایه ی علوم و دانش را شکل می دهد و گسترش روز افزون دانش بشری به معنی افزایش حجم و گستردگی اطلاعات است . در چنین شرایطی افراد، سازمان ها وجوامعی توان سازگاری با شرایط  پیچیده ی امروزی را خواهند داشت که از پتاسیل استفاده ی بهینه از فن آوری و روش های نو، اطلاعات  و  دانش های موجود، در موقعیّت های سازمانی و زندگی فردی بهره مند گردند . از آن جایی که آموزش یا یادگیری ،ساز و کاری علمی و دقیق است که اطلاعات موجود در محیط،  سازمان ها و انسان را درونی می نماید بالطّبع به کار گرفتن اطلاعات، فرد را برای همسازی با شرایط جدید توانمند می نماید .

امروزه پیشرفت و توسعه ی کشورها، سازمان ها و موسّسات کوچک و بزرگ درگرو علم و دانش بشری است. افزایش علم و دانش و تغییرات پرشتاب، سبب شده است که سازمان ها، آموزش وپرورش را دررأس برنامه های خود قرار دهند. زیرا آموزش و پرورش یکی از مهم ترین عوامل توسعه ی کشورها ست .

در هر سازمان نیروی انسانی یکی از مهم ترین منابعی است که در اختیار مدیران آن می باشد . چگونگی استفاده ی بهینه  و مطلوب از منابع نیروی انسانی از شرایط مهم  کارایی و بازده  سازمان می باشد . بهینه سازی در به خدمت گیری نیروی کار در سازمان به این معنی است كه بتوان با استفاده با مدیریّت بهتر ثمره بیشتری را با صرف منابع انسانی كمتر حاصل نمود. بهینه سازی بیش از آن که متوجّه خلق امکانات تازه و ایجاد ظرفیت های جدید باشد متوجّه اصلاح و بهبود وضعیت موجود است . در بهینه سازی، کوشش بر این است که وضعیت موجود از زاویه ی استفاده ی کمتر از منابع وحصول نتیجه ی بهتر مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد تا نواقص و کاستی های موجود شناسایی شده و به شکل علمی و با بهره گرفتن از دستاوردهای علوم و تحقیقات در بهسازی وضع موجود اقدام گردد .

زیربنای توسعه ی کشورها وسازمان ها باخلاقیت و نوآوری منابع انسانی مرتبط است.اجرای  دوره های آموزشی مناسب، برای به حداکثر رساندن اثربخشی و کارایی افراد سازمان است. آموزش کارکنان مانند نگهداری اموال و تجهیزات است. ابزار وتجهیزات برای آن که ازکارایی بیشتری برخوردار باشند به تعمیر و تنظیم نیاز دارند . برای به حداکثر رساندن  اثربخشی وکارایی افراد سازمان، ضمن آشناساختن با محیط و توجیه آن ها براساس نیاز، دوره های آموزشی مناسب را باید برای آن ها تدوین نمود . بهره وری بر دانش، مهارت و نگرش نیروی کار بستگی دارد.

می توان گفت : مهارت ، نقش اصلی را  در  دستیابی به انعطاف و اثربخشی سازمانی  بازی  می کند. آموزش نیروی کار می تواند آن را اصلاح نموده و برای تطابق با فرایندها و تکنیک های جدید آماده کند و به بهره وری امكان و اجازه ی رشد سریع دهد (باربس[1]،1999، به نقل از رضاییان،1392).

بیان مسئله

انسان موجودی است که دارای شخصیّت های  مختلف و توانایی های متعدد می باشد و به تبع این شخصیت های  متعدّد و متنوع است که اثرات محیطی روی رفتار و انگیزه های روانی و مادّی وی دارای پیامدهای غیر قابل پیش بینی است. ولی با این وجود بعضی یافته ها رفتار انسان را در محیط خاص تا حدودی شناسایی کرده و نتیجه ی موردانتظار را با توجّه به یافته هایشان تعریف نموده اند که یکی ازپارامترهای اصلی دراین بین فرهنگ سازمانی[2]است و هویّت،ارزش ها و باورهای افراد را در داخل یک محیط سازمانی تعریف می کند. (دلوی و ابزاری،1385).

فرهنگ سازمانی شیوه ی  انجام امور را در سازمان برای کارکنان مشخّص  می کند، ادراکی یکسان از سازمان است که وجود آن در همه ی اعضای سازمان مشاهده می شود و نشان دهنده ی مشخصات معمول و ثابتی است که سازمان را از دیگر سازمان ها متمایز می سازد (رابینز[3]،1991، ترجمه پارسائیان واعرابی،1387).به عبارت دیگر فرهنگ سازمانی، هویت اجتماعی هر سازمان را مشخّص می کند (سیدجوادین،1383).فرهنگ سازمانی مجموعه ای ازاعتقادها، باورهاوارزش های مشترک است که بر اندیشه ورفتار اعضای یک سازمان اثر می گذارد.بدین علّت باورها و ارزش ها  شالوده و پایه ی  فرهنگ سازمانی است و این عوامل است که به سازمان قدرت می دهد و اساس فلسفه ی سازمانی برای رسیدن به کارایی[4] و اثربخشی[5] را بنیان می نهد(سید عامری،1387).

 

عنوان                                                صفحه

چکیده

مقدمه

فصل اول:کلیات تحقیق

1-1-تعریف و بیان مساله

1-2-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

1-3-اهداف تحقیق

1-3-1-اهداف کلی

1-3-2-اهداف جزئی

1-4-سؤالات تحقیق

1-5-فرضیه‏های تحقیق

-6-تعریف متغیرها

1-6-1-تعاریف مفهومی

1-6-2-تعاریف عملیاتی

فصل دوم:ادبیات تحقیق

2-1-مبانی نظری تحقیق

2-1-1-ارتباطات (مهارت های ارتباطی) و چارچوب مفهومی آن

2-1-2-هدف و اهمیت ارتباطات

2-1-3-فرایند  و انواع ارتباطات

2-1-4-ویژگی های ارتباطات

2-1-5-مهارت های ارتباطی مدیران

2-1-6-تعاریف مهارتهای ارتباطی

2-1-7-مهارت های ارتباطی و مؤلفه های آن

2-1-8-انگیزش پیشرفت تحصیلی

2-1-9-پیشرفت

2-1-10-اهداف پیشرفت

2-1-11-منشا نیاز به پیشرفت

2-1-12-مدل پیشرفت اتكینسون

2-1-13-نظریه مک کللند

2-1-14-انگیزه پیشرفت

2-1-15-زمینه اجتماعی انگیزه پیشرفت

2-1-16-ویژگی های دانش آموزان دارای انگیزش پیشرفت

2-1-17-عوامل موثر بر انگیزش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

2-1-18-پیشرفت تحصیلی

2-1-19-عوامل مهم تاثیر گذار بر پیشرفت تحصیلی

2-1-20-اُفت و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان

2-1-21- افت تحصیلی چرا؟

2-1-22-خانواده عامل کلیدی در افت تحصیلی دانش آموز

2-1-23-به نیازهای فرزندانتان توجه کنید

2-1-24-پیشنهادهایی به والدین برای پیشرفت تحصیلی فرزندان :

2-1-25-نظریه های پیشرفت تحصیلی

2-1-26- گانیه

2-1-27- بلوم

2-1-28-عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

2-1-29-  تجربه معلمان

2-1-30-آماده كردن درس و نمره دادن

2-1-31- مهارت ها

2-1-32- تحصیلات عمومی

2-1-33- تحصیلات در زمینه تعلیم و تربیت

2-1-34-مدارس شهری و روستایی

 

2-1-35-دستور العمل برای والدین در باره پیشرفت تحصیلی فرزندان

2-1-36-  توصیه به والدین در مورد مقایسه دانش آموزان

2-1-37-مشکلات مرتبط با تکالیف مدرسه

2-1-38- نقش اولیاء در پیشرفت تحصیل كودكان

2-2-پیشینه تحقیق

فصل سوم:روش شناسی تحقیق

3-1-روش تحقیق

3-2-جامعه آماری ,نمونه آماری  و روش نمونه گیری

3-3-روش و ابزار جمع آوری  اطلاعات

3-4-روایی

3-5-پایایی

3-6-روش های  تجزیه  و تحلیل  اطلاعات

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

4-1-مقدمه

4-2-توصیف داده های پژوهشی

4-2-1-توصیف نمونه تحقیق بر حسب جنسیت

4-3-پاسخگویی به سوالات پژوهشی

4-3-1-پاسخگویی به سوال پژوهشی1

4-4-آزمون فرضیه های تحقیق

4-4-1-آزمون فرضیه1

4-4-2-آزمون فرضیه2

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1-نتیجه گیری

5-2-پیشنهادات

5-2-1-پیشنهادات اجرایی

5-2-2-پیشنهادات پژوهشی

5-2-3-محدودیت های تحقیق

فهرست منابع و مآخذ

منابع فارسی

منابع انگلیسی

پیوست ها

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                  صفحه

جدول4-1-:توزیع فراوانی و درصد نمونه تحقیق بر حسب جنسیت

جدول4-2-:توزیع فراوانی و درصد نمونه تحقیق بر حسب ناحیه آموزش و پرورش

جدول4-2-:نتایج آزمونt تک نمونه ای در خصوص پاسخگویی به سوال پژوهشی1

جدول4-3-:خلاصه مدل رگرسیونی

جدول 4-4-:نتایج تحلیل واریانس

جدول 4-5-ضرایب

جدول4-6-:خلاصه مدل رگرسیونی

جدول 4-7-:نتایج تحلیل واریانس

جدول 4-8-:ضرایب

چکیده

هدف از اجرای این تحقیق تعیین رابطه بین مهارت های ارتباطی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دورهدوم مقطع متوسطه ناحیه2 شهر بندرعباس می باشد. فرضیه‏های تحقیق عبارتند از:1-بین مهارت های ارتباطی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره دوم مقطع متوسطه ناحیه2 شهر بندرعباس رابطه وجود دارد.2- بین مؤلفه های مهارت های ارتباطی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره دوم مقطع متوسطه ناحیه2 شهر بندرعباس  رابطه وجود دارد. روش این تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دوره دوم مقطع متوسطه ناحیه2 شهر بندرعباس به تعداد4471 نفر(1460نفر پسر و 3011نفر دختر) و روش نمونه گیری نیز تصادفی طبقه ای(بر حسب جنسیت) می باشدو همچنین حجم نمونه با بهره گرفتن از جدول مورگان به تعداد351نفر(115نفر پسر و 236نفر دختر) تعیین شد.در این تحقیق مهارتهای ارتباطی معلمان به عنوان متغیر پیش بین و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به عنوان متغیر ملاک می باشد.ابزار تحقیق شامل پرسشنامه مهارتهای ارتباطی کوئین دام(2004) می باشد و سپس بوسیله نرم افزار   اس پی اس اس  داده ها تجزیه و تحلیل شدند. در تحقیق حاضر پایایی پرسشنامه مورد نظر87/0 به دست آمد. روش های آماری مورد استفاده در این تحقیق شامل آمار توصیفی( درصد،فراوانی،میانگین و انحراف معیار )و آمار استنباطی(T تک نمونه ای ،رگرسیون ساده و چند متغیری) می باشد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که میزان بکارگیری مهارت های ارتباطی توسط معلمان دوره دوم مقطع  متوسطه ناحیه2 شهر بندرعباس در حد مطلوب می باشد.بین مهارت های ارتباطی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره دوم مقطع متوسطه ناحیه2 شهر بندرعباس رابطه وجود دارد.بین کلیه مؤلفه های مهارت های ارتباطی معلمان(بجز مؤلفه ارتباط توأم با قاطعیت) و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره دوم مقطع متوسطه ناحیه2 شهر بندرعباس رابطه وجود دارد.

مقدمه

معلمانی كه از مهارتهای ارتباطی ضعیفی برخوردارند كمتر از سوی اطرافیان خود پذیرفته می شوند و با مشكلات كوتاه مدت و بلند مدت زیادی روبرو می شوند. این مشكلات كدامند و چگونه می توان با آنها مقابله كرد ؟ معلمان چگونه با دانش آموزان و سایر همکاران ارتباط برقرار کنند ؟ و مجهز به چه مهارتهای ارتباطی باشند ؟ منظور از مهارتهای ارتباطی معلمان چیست ؟ آیا حدود اختیارات معلم در كلاس و مهارتهای ارتباطی وی  با دانش آموزان تعریف شده است ؟  تا چه اندازه  معلمان با وظایف خود در حوزه مهارتهای ارتباطی آشنا هستند؟ چه عواملی در افزایش مهارتهای ارتباطی معلمان مؤثر است؟ چگونه می توان آن را بهبود بخشید؟ اینها پرسشهای اساسی در مطالعه مهارتهای ارتباطی معلمان می باشد و این پژوهش در پی آن است كه به آنها پاسخ گوید . در برقراری ارتباط با دانش آموزان در کلاس ، معلم با موانع و عوامل زیادی  روبروست . آگاهی و تسلط معلم بر این موارد و مهارت های ارتباطی در جهت تحقق اهداف آموزشی امری اجتناب نا پذیر است . معلمی هنری است ظریف و حساس  كه با  كمترین  لغزش و خطا خسارت جبران ناپذیری بر شخصیت فراگیر وارد شده و قطعاً هرگونه رفتار صحیح و سنجیده موجب آینده ای درخشان برای او می شود. طبق دیدگاه گلاسر ،  بدون شكوفایی محبت و ارزش وجود، تشكیل یک هویت موفق نا ممكن است (قبادی,1382). در سالهای اخیر تحقیقاتی انجام شده است که تأثیر برخی مهارتهای حرفه ای و نیز ارتباطی معلم بر آموزش و شخصیت دانش آموزان را نشان داده است. لیکن تحقیقات متنوع و وسیعی درباره میزان آشنایی معلمان با مهارتهای ارتباطی انجام نیافته است . علی رغم اینکه ما در دنیایی اجتماعی زندگی می کنیم، اکثراً آگاهی اندکی از چگونگی تجزیه و تحلیل تجارب اجتماعی و بهبود بخشیدن به مهارت برقراری روابط اجتماعی مان داریم . به علاوه، در آموزش رسمی نیز، تلاش چندانی در این زمینه صورت نگرفته است. کمال مطلوب این است که مدرسه باید محیطی از تعاملات اجتماعی  باشد که در آن، هم کارکنان و هم دانش آموزان  از آنچه در تعاملات اجتماعی شان روی می دهد، بسیار مطلع باشند و از نقشی که این تعاملات در فرمول بندی نظریات آنها نسبت به خود و دیگران دارد، آگاه شوند (فونتانا ، 1995).مهمترین مهارتی كه یک معلم بدان نیاز دارد ودر واقع این مهارت پیش نیاز یا پایه سایر مهارتهای روان شناختی دیگر می باشد مهارت«ایجادارتباط»است . زیرا ایجاد ارتباط تنها وسیله دریافت اطلاعات از دانش آموزان است. سوءبرداشت ها و سوءتفاهم ها فقط از طریق برقراری ارتباط تصحیح می شود و نیز هیجان‌های منفی نظیر خشم تنها از طریق برقراری ارتباط سالم مهار می شود. تمامی آسیب‌های فردی و اجتماعی ریشه در ارتباط نا سالم دارند.هرچند هر حرفه ای مستلزم آموزشهای فنی و تخصصی است لیکن در برخی مشاغل از جمله حرفه معلمی  ارتباط و تعامل دوجانبه و چند جانبه ستون فقرات آن را تشکیل می دهد . صرف برخورداری از دانش حرفه ای و دانش اندوزی در این شغل پایان بخش رسالت نیست . بلکه انتقال این دانش در یک شبکه ارتباطی تجلی و تحقق می یابد . ناتوانی در برقرای ارتباط مؤثر و فقدان مهارتهای ارتباطی با دانش آموزان موجب شکست در فرایند آموزش می شود . از این رو بررسی میزان آشنایی معلمان با مهارتهای ارتباطی می تواند راهگشای ارتقای مهارتهای ارتباطی آنها در فرایند تدریس و آموزش باشد .اصلی ترین عامل موفقیت معلمان، مهارت در برقراری ارتباط مفیداست. آنها که به نوع بخصوصی از مهارتهای ارتباطی مثل سخنرانی در جمع نیاز دارند، هرچه مهارتهای ارتباطی فرد قوی تر باشد، به موفقیت بیشتری دست پیدا خواهد کرد و آینده ی شغلی درخشانتری خواهد داشت(اردبیلی,1385). در این تحقیق رابطه بین مهارت های ارتباطی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره دوم مقطع متوسطه ناحیه2 شهر بندرعباس بررسی می شود.

-تعریف و بیان مسأله

 

وجود ارتباطات انسانی برای رفع نیازها و دستیابی به اهداف,لازم به نظر می رسد.به طوری که حتی وجود ارتباطات سالم و مؤثر در بین نیروهای انسانی یک جامعه می تواند علاوه بر افزایش بازدی آن ها,عامل مهمی در حرکت آن جامعه به سمت پیشرفت و توسعه باشد.ارتباط مؤثر یعنی اینکه بدانیم چه کنیم و چگونه با افراد روابط حسنه داشته باشیم تا جامعه ای سالم ایجاد کنیم(قبادی,1382).روابط انسانی خو روابطی است که به سلامت روانی,اجتماعی و ذهنی منجر می شود(اردبیلی,1385).ارتباطات میان فردی نیز نوعی از ارتباطات انسانی است که معمولاٌ بین دو یا چند نفر برقرار می شود.این نوع ارتباطات در کلاس های درس از اهمیت زیادی برخوردار است.معلمان برای بهینه کردن شرایط محیط,می بایستی تلاش کنند تا محیط یادگیری قوی ایجاد کنند.ممکن است معلمان قادر به ایجاد محیط کلاسی مطلوب تری باشند,محیطی موافق که از طریق روابط میان فردی مثبت شناسایی شده باشد که در آن هر فردی احساس خوبی داشته باشد(اسپالدینگ,چریل ال(1373).برقراری ارتباط مناسب با دانش آموزان,در موفقیت معلمان بسیار مؤثر است.توان برقراری ارتباط مؤثر با دانش آموزان,غالباٌ میزان شایستگی و احتمال موفقیت معلم را تعیین می کند.از جمله مهم ترین مهارت های مورد نیاز معلمان کلاس در درس,می توان به مهارت های توجه کردن,گوش دادن,تشویق کردن,محترمشمردن,حل و فصل اختلاف ها و سخنرانی اشاره کرد.صرفاٌ با صحبت کردن نمی توانیم با دیگران ارتباط مؤثر برقرار نماییم به عنوان مثال در مدیریت کلاس,سکوت راحت ترین مهارت برای استفاده است,در حالی که از همه کمتر مورد استفاده قرار می گیرد(علم الهدایی,1381).چنانچه معلمان بخواهند در روابط انسانی موفق باشند,باید انواع ارتباط و مهارت های اساسی ارتباط را مد نظر قرار دهند.در حالیکه معلمان می توانند از مجموعه ای از دانش و مهارت در تدریس استفاده کنند,ایجاد ارتباط خوب با دانش آموزان مربوط به شخصیت و خصوصیات مؤثری است که معلم به دانستن آنها نیاز دارد(فرهنگی,1382)

چکیده

مقدمه: نحوه ارتباط والدین با فرزندان با سبک فرزندپروری آنان ارتباط دارد.سبکهای فرزندپروری نقش مهمی در شکل گیری شخصیت بهنجار و نابهنجار در کودکان داشته و در صورت بکار گیری سبکهای ناکارآمد در تربیت کودکان می تواند منجر به پیامدهای منفی متعددی از جمله مشکلات رفتاری در آنان گردد.

هدف: هدف این پژوهش تعیین سبکهای فرزندپروری و ارتباط آن با مشکلات رفتاری کودکان(براساس طبقه بندی درونی و برونی سازی)   6 تا 12 ساله در مدارس ابتدایی شهر رشت بود.

مواد و روش ها: این مطالعه  مقطعی تحلیلی بر روی 741 دانش آموز 6 تا 12 ساله اول تا پنجم ابتدایی مدارس دولتی و غیر دولتی ناحیه یک و دو شهر رشت در سال 1390 انجام شد که با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند.برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه سبکهای فرزندپروری بامریند و فرم گزارش معلم استفاده شد. داده ها با بهره گرفتن از نرم افزارSPSS16 و با كمك آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون ورگرسیون خطی چندگانه  به روش stepwise  تجزیه وتحلیل شد.

یافته ها:  نتایج نشان داد که والدین اکثر واحدهای مورد پژوهش دارای سبک فرزندپروری مقتدرانه (5/96٪) با میانگین و انحراف معیار 29/8±26/41 بودند. همچنین 1/12درصد از کودکان دارای مشکلات برونی سازی شده و 9/8 درصد از آنان دارای مشکلات درونی سازی شده بودند. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که سبک فرزندپروری مقتدرانه هم با مشکلات رفتاری درونی سازی شده (003/P< ،109/- ) و هم با  مشکلات برونی سازی شده (020/P< ، 086/-β= ) رابطه منفی معنادار و سبک فرزندپروری سهل گیرانه نیز با مشکلات رفتاری درونی سازی (006/P< ،101/β=) رابطه مثبت معنادار و جود داشت.براساس نتایج تحلیل رگرسیون سبک مقتدرانه پیش بینی کننده منفی برای هردو طبقه مشکلات رفتاری درونی و برونی سازی بود و سبک سهل گیرانه پیش بینی کننده مشکلات رفتاری درونی سازی بود.

نتیجه گیری:

فرزندپروری مقتدرانه که با ترکیبی از کنترل به همراه حمایت عاطفی بالا ، سطوح مناسبی از استقلال و ارتباط دوسویه کودک و والد مشخص میگردد نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات رفتاری در کودکان دارد ، همچنین سبک سهل گیرانه که با نظارت کم و بی تفاوتی والدین نسبت به رفتار کودک مشخص میگردد می تواند منجر به بروز مشکلات رفتاری در کودکان گردد.

کلیدواژه: سبک فرزند پروری ، مشکلات رفتاری کودکان

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات                                                                                                        صفحه

• مقدمه (بیان مسئله) ………………………………………………………………………………………………………………………………1
• اهداف پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………….11
• سوالات پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………..12
• تعاریف واژه ها …………………………………………………………………………………………………………………………………13
• پیش فرض ……………………………………………………………………………………………………………………………………….15
• محدودیت های پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………….16

فصل دوم: زمینه و پیشینه پژوهش

2-1 چهارچوب پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………..17

2-2 مروری بر مطالعات ……………………………………………………………………………………………………………………………40

فصل سوم: روش اجرا

3-1 نوع پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………..58

3-2 جامعه پژوهش

 ………………………………………………………………………………………………………………………………….58

3-3 نمونه پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………58

3-4 مشخصات واحدهای مورد پژوهش ……………………………………………………………………………………………………..58

3-5 روش نمونه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………..59

3-6 محیط پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………61

3-7 ابزار و روش گردآوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………………………61

3-8 تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار ………………………………………………………………………………………………………….63

3-9 روش تجزیه و تحلیل …………………………………………………………………………………………………………………………65

3-10 ملاحظات اخلاقی ……………………………………………………………………………………………………………………………67

فصل چهارم: نتایج تحقیق

4-1 یافته های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………..69

4-2 جداول و نمودارها …………………………………………………………………………………………………………………………….70

فصل پنجم: بحث و بررسی یافته ها

5-1 بحث و تفسیر نتایج پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………….85

5-2 نتیجه گیری نهایی ………………………………………………………………………………………………………………………………98

5-3 کاربرد یافته ها …………………………………………………………………………………………………………………………………100

5-3 پیشنهادات برای پژوهشهای بعدی ……………………………………………………………………………………………………..101

منابع و مآخذ:

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………102

پیوستها

چکیده انگلیسی

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                 صفحه

جدول شماره (1) : توزیع واحدهای مورد پژوهش

بر حسب مشخصات فردی ………………………………………………………………………………………………………………………..70

جدول شماره (2) : توزیع واحدهای مورد پژوهش

بر حسب مشخصات خانوادگی………………………………………………………………………………………………………………….72

جدول شماره (3) : فراوانی سبکهای فرزندپروری واحدهای مورد پژوهش………………………………………………………74

جدول شماره (4) : فراوانی مشکلات رفتاری واحدهای مور د پژوهش…………………………………………………………. 75

جدول شماره (5) : فراوانی مشکلات رفتاری درونی و برونی سازی

در واحدهای مور د پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………..76

جدول شماره (6) : ضریب همبستگی پیرسون بین سبکهای فرزندپروری

و مشکلات درونی سازی…………………………………………………………………………………………………………………………77

جدول شماره (7) تا (10) : نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به مشکلات

رفتاری درونی سازی و خرده مقیاسهای آن………………………………………………………………………………………………..78

جدول شماره (11) : ضریب همبستگی پیرسون بین سبکهای فرزندپروری

و مشکلات برونی سازی………………………………………………………………………………………………………………………..80

جدول شماره (12) تا (14) : نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به

مشکلات رفتاری برونی سازی و خرده مقیاسهای آن………………………………………………………………………………….81

جدول شماره (15) : نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به ارتباط سبکهای فرزندپروری

با مشکلات درونی سازی با کنترل متغیرهای زمینه ای و مداخله گر………………………………………………………………..83

جدول شماره (16) : نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به ارتباط سبکهای فرزندپروری

چکیده

پژوهش حاضر با هدف مدل سازی کاهش نابرابری های آموزشی مناطق 24 گانه آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی با بهره گرفتن از 8 دسته شاخص از عناصر زمینه، درونداد، برونداد و فرایند سیستم های آموزشی انجام گرفته است. در این پژوهش نابرابری آموزشی به عنوان نابرابری در  برخورداری از شاخص های زمینه٬ درونداد٬ فرایند و برونداد سیستم های آموزشی با توجه به منطقه محل سکونت دانش آموزان٬جنسیت٬ مذهب، قومیت و نژاد و وضعیت اجتماعی- اقتصادی آنها مورد بررسی قرار گرفته است. نوع تحقیق توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه مناطق آموزشی و دانش آموزان مقطع متوسطه مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی می باشد که با بهره گرفتن از فرمول کوکران و با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبتی تعداد 815 نفر دانش آموز (پسر و دختر) به عنوان نمونه انتخاب شده اند. برای جمع آوری داده های مورد نیاز از دو شیوه اسنادی و پیمایشی با بهره گیری از پرسشنامه استفاده شده است که روایی و پایایی پرسشنامه ها تائید شده است. اعداد و ارقام موجود در اسناد و اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه ­ها با بهره گرفتن از فرمول­های برنامه ­ریزی آموزشی به شاخصهای آموزشی تبدیل شده است. تجزیه و تحلیل داده ­ها با بهره گرفتن از نرم­افزار SPSS , EXEL  و با روش های آمار توصیفی و استنباطی صورت گرفته است. در تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمونهای تی مستقل، تحلیل واریانس، تحلیل خوشه ای، تصمیم گیری چند معیاره تاپسیس، آنتروپی ، ضریب پراکندگی ، تحلیل رگرسیون، تحلیل مسیر و شبکه‌های عصبی استفاده شده است. بررسی رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی نشان می‌دهد که منطقه آموزشی بوکان و منطقه آموزشیصومای برادوست به ترتیب با میزان تاپسیس 0.690  و 0.116 به عنوان برخوردارترین و محروم‌ترین مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از لحاظ شاخص‌های تلفیقی می‌باشند. استفاده از مدل ضریب پراکندگی برای اندازه گیری نابرابری نیز نشان می دهد که در مناطق استان بیشترین میزان نابرابری با 91/0 در شاخص بروندادهای غیرشناختی و کمترین میزان نابرابری با 307/0 در شاخص‌ پیشرفت تحصیلی بوده است.  براساس نتایج تحلیل مسیر ، شاخص های امکانات علمی آموزشی دانش آموزی  با میزان 864/0 دارای بیشترین و متغیر شاخص های نیروی انسانی  با میزان 118/0 دارای کمترین تأثیرات کلی بر برخورداری و توسعه‌ی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی بوده‌اند.  نتایج شبکه عصبی نیز نشان می‌دهد که بخش فرایند مدرسه بیشترین تأثیر و بخش امکانات فیزیکی کمترین تأثیر را در پیشگویی برخورداری و توسعه مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی داشته‌اند.  بررسی و تحلیل فرضیات تحقیق نشان می دهد که بین مناطق از نظر برخورداری از شاخص های آموزشی تفاوت وجود دارد. همچنین بین دختران و پسران نابرابری وجود دارد. بین دانش آموزان متعلق به وضعیت اجتماعی – اقتصادی مختلف نابرابری وجود دارد اما بین دانش آموزان متعلق به قومیت و زبان و مذاهب مختلف نابرابری دیده نشد.

متناسب با یافته های پژوهش توجه جدی برنامه ریزان و سیاستگذاران آموزشی بر متغیرهای تاثیرگذار لازم و ضروری می باشد. در این راستا با رویکرد برنامه ریزی استراتژیک به منظور تحقق توسعه آموزشی پایدار با بهره گرفتن از تکنیک تجزیه و تحلیل  SWOTبرای هر منطقه استراتژی مناسب ارائه شده است.

 

واژگان کلیدی: نابرابری آموزشی،  شاخص های آموزشی،  مناطق آموزش و پرورش،  استان آذربایجان غربی.

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
فصل اول : کلیات پژوهش	1
1-1.          مقدمه	2
1-2.          بیان مساله	3
1-3.          ضرورت و اهمیت پژوهش	19
1-4.          اهداف پژوهش	23
1-5.          فرضیه ها و سوالات پژوهش	24
1-6.          متغیرهای پژوهش	24
1-6-1. تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای پژوهش	35
فصل دوم: ادبیات نظری و پژوهشی	36
2-1. مقدمه	36
2-2 . توسعه پایدار	38
2-2-1. آموزش و توسعه	39
2-2-2.نابرابری  آموزشی و توسعه	42
2-2-3.آموزش  و  توسعه پایدار	43
2-3. نابرابری آموزشی	43
2-3-1. آموزش و پرورش	43
2-3-2. مفهوم نابرابری آموزشی	44
2-3-3. پیشینة تاریخی نابرابری آموزشی	49
2-3-4. عدالت و برابری	50
2-3-5. نظریه های نابرابری آموزشی	51
2-3-5-1. کارکردگرایی و برابری فرصت­های آموزشی	51
2-3-5-2. تضادگرایان و نابرابری آموزشی	52
2-3-5-3. مارکسیسم و نابرابری آموزشی	54
2-3-5-4 . سرمایه داری و نابرابری آموزشی	55
2-3-5-5.سوسیالیسم و نابرابری آموزشی	56
2-3-5-6.کمونیسم و نابرابری آموزشی	56
2-3-5-7.آنارشیسم و نابرابری آموزشی	57
2-3-5-8.رادیکالیسم و نابرابری آموزشی	57
2-3-5-9.لیبرالیسم و نابرابری آموزشی	58
2-3-5-10.محافظه­کاری و نابرابری آموزشی	59
2-3-5-11. عدالت و برابری در قرآن کریم	57
2-3-5-12. برابری و عدالت از دیدگاه نهج­البلاغه	60
2-3-5-13. عدالت و برابری از دیدگاه امام خمینی (ره)	63
2-3-5-14. جمع بندی نظریه های نابرابری آموزشی	65
2-3-6. ابعاد نابرابری های آموزشی	66
2-3-7- عوامل موثر بر نابرابری های آموزشی	67
2-3-7-1. عوامل مربوط به دانش آموز	71
2-3-7-1-1 .وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی (SES)	71
2-3-7-1- 2- اندازه ­گیری وضعیت اقتصادی ـ اجتماعی	77
2-3-7-1-3 – سرمایة فرهنگی و نظریة بازتولید فرهنگی بوردیو	79
2-3-7-1-4. جنسیت	85
2-3-7-1-5. نابرابری، قومیت و نژاد	86
2-3-7-1-6. زبان و نابرابری آموزشی	87
2-3-7-1-7. آرزوهای تحصیلی و نابرابری	90
2-3-7-2. عوامل مربوط به معلم	91
2-2-7-3. عوامل سطح نظام آموزشی	94
2-3-7-4. عوامل مدرسه ای	94
2-3-7-5-  فرایندهای آموزشی	96
2-3-7-5-1. جو مدرسه	100
2-3-7-6.  نابرابری بروندادهای آموزشی	102
2-3-7-6-1. پیشرفت تحصیلی ( برونداد شناختی)	102
2-3-7-6-2. بروندادهای غیرشناختی	105
2-4-  شاخص های آموزشی	110
2-4-1. تعریف شاخص	110
2-4-2. سیستم شاخص ها(نشانگرها)	114
2-5. برنامه ­ریزی و مدیریت  آموزش و پرورش	118
2-5-1-برنامه‌ریزی استراتژیک در آموزش و پرورش	120
5-2-2.  اصول برنامه‌ریزی استراتژیک در آموزش و پرورش	122
2-5-4-فرایند برنامه ریزی استراتژیک	123
2-5-5. سطوح برنامه ریزی استراتژیک در نواحی آموزش و پرورش	124
2- 6 . سابقه عملی و پیشینه تحقیق در ایران و خارج از کشور	124
2-6-1 – پیشینه تحقیق در ایران :	124
2-6-2. تحقیقات خارجی	129
2-7. جمع بندی	137
فصل سوم: روش پژوهش	145
3-1. مقدمه	146
3-2. نوع پژوهش	146
3-3. جامعه٬ نمونه و روش نمونه گیری	147
3-3-1.روش نمونه گیری و حجم نمونه	149
3-3-2.تعیین حجم نمونه	149
3-4. شاخص ها و معرف های تحقیق	150
3-5. ابزارهای اندازه گیری	153
3-5-1. روایی پرسشنامه ها	151
3-5-2. پایایی پرسشنامه ها	161
3-6. روش اجرا و جمع آوری داده ها	162
3-7. روش تجزیه و تحلیل داده ها	163
3-7-1. مدل سوات	163
3-7-2.تکنیک تاپسیس	168
3-7-3. شبکه های عصبی	169
3-7-4. تحلیل مسیر	172
3-8. آزمون پیش فرضها	174
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها	175
4-1. مقدمه	176
4-2. یافته های توصیفی	176
4-2-1. توصیف داده های جمعیت شناختی	176
4-2-2. توصیف داده ها	187
4-3. تحلیل فرضیه ها و سوالات	202
4-4. برنامه ریزی استراتژیک	219
فصل پنجم:  بحث و نتیجه گیری و ارائه استراتژی	230
5-1. مقدمه	231
5-2. بحث و نتیجه گیری	235
5-3. محدودیت های پژوهش	239
5-4. پیشنهادات	240
منابع و ماخذ	244

فهرست شکل ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

صفحه	عنوان
18	شکل 1-1. مدل مفهومی تحقیق
144	شکل 2-1. مدل مفهومی تحقیق
158	شکل 3-1. نمودار اسکری داده های تحقیق
165	شکل 3-2. عوامل موثر در تحلیل محیطی
167	شکل 3-3 ماتریس سوات
171	شکل 3-4. لایه های یک شبکه عصبی مصنوعی
213	شکل 4-1. نمودار تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر برخورداری مناطق آموزش و پرورش آذربایجان غربی
215	شکل 4-2. رابطه گرافیکی ورودی و خروجی داده‌ها و ارتباط آن‌ ها از طریق لایه‌های پنهان
217	شکل 4-3. نمودار مقادیر واقعی و پیش‌بینی شده برخورداری مناطق آموزش و پرورش آذربایجان غربی
217	شکل 4-4. ضریب رگرسیون خطی بین مقادیر واقعی و پیش‌بینی شده برخورداری مناطق آموزش و پرورش

فهرست جداول

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
جدول 2-1. نمونه آیاتی از قرآن کریم درباره عدالت و برابری	62
جدول 2-2. نمونه نامه ها و خطابه های حضرت علی (ع) در نهج البلاغه	64
جدول 2-3. نمونه ای از سخنان امام خمینی درباره عدالت	66
جدول 2-4. سطح عینیت شاخص های آموزش و پرورش	133
جدول 2-5. سیستم شاخص های برابری آموزشی	136
جدول 3-1. توزیع جامعه و نمونه آماری تحقیق	148
جدول 3-2. پارامترهای موجود در فرمول کوکران	149
جدول 3-3. سیستم شاخص های نابرابری در آموزش و پرورش	151
جدول 3-4. شاخص های آماری پرسشنامه های تحقیق	157
جدول 3-5. ارزش و درصد واریانس عوامل پژوهش	159
جدول 3-6. بارهای عاملی سوالات پرسشنامه	160
جدول 3-7. ضرایب آلفای کرونباخ پرسشنامه های تحقیق	162
جدول 4-1. داده های توصیفی به تفكیک جنسیت	176
جدول 4-2. داده های توصیفی به تفكیک سن	177
جدول 4-3 توزیع جامعه آماری بر اساس رشته تحصیلی	178
جدول 4-4. توزیع نمونه آماری بر اساس پایه تحصیلی	179
جدول 4-5. توزیع نمونه آماری بر اساس زبان	180
جدول 4-6.  توزیع نمونه آماری بر اساس مذهب	181
جدول 4-7. داده های توصیفی به تفكیک محل سکونت	182
جدول 4-8. داده های توصیفی مربوط به ساختار خانواده	183
جدول 4-9. داده های توصیفی به تفكیک تحصیلات مادر	183
جدول 4-10. داده های توصیفی به تفكیک تحصیلات پدر	184
جدول 4-11. داده های توصیفی به تفكیک شغل مادر	185
جدول 4-12. داده های توصیفی به تفكیک شغل پدر	185
جدول 4-13. داده های توصیفی به تفكیک درآمد ماهیانه والدین	186
جدول 4-14 . داده های توصیفی مربوط به تعدا اعضای خانواده دانش آموزان	186
جدول 4-15. داده های توصیفی مربوط به توزیع وضعیت اجتماعی – اقتصدی دانش آموزان	187
جدول 4- 16. آماره های توصیفی متغیرهای تحقیق	187
جدول 4-17. آماره های توصیفی شاخص های مورد استفاده در پژوهش	188
جدول 4-18. رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از نظر شاخص‌های زمینه	190
جدول 4- 19. رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از نظر شاخص‌های امکانات	191
جدول 4-20. رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از نظر شاخص‌های امکانات علمی آموزشی دانش آموزی	193
جدول 4-21. رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از نظر شاخص‌های نیروی انسانی	194
جدول 4-22.  رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از نظر شاخص‌های اقتصادی	195
جدول 4-23. رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از نظر شاخص‌های فرایندی	197
جدول 4-24. رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از نظر شاخص‌های بروندادهای غیرشناختی	198
جدول 4-25.  رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از نظر شاخص‌های پیشرفت	199
جدول 4-26. رتبه‌بندی مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی از نظر شاخص‌های تلفیقی	200
جدول 4-27. میزان نابرابری(ضریب پراکندگی) شاخص های تحقیق در مناطق آموزشی استان آذربایجان غربی	201
جدول4-28. سطح بندی مناطق آموزشی از نظر برخورداری از شاخص های آموزشی	201
جدول 4-29. سیستم شاخص های نابرابری در آموزش و پرورش	205
جدول 4-30. آزمونt  مستقل برای مقایسه نابرابری بر اساس جنسیت	205
جدول -31 : نتایج آزمونt  مستقل برای مقایسه میانگین شاخصهای برابری آموزشی بین دختران و پسران	206
جدول 4- 32. شاخص های فضا و  منابع انسانی	207
جدول 4-33 : نتایج آزمونt  مستقل برای مقایسه میانگین شاخصهای برابری فرایند آموزشی بین دختران و پسران	208
جدول  4-34. درصد قبولی در کنکور به تفکیک رشته و جنسیت	209
جدول شماره4-35 . نتایج آزمونt  مستقل برای مقایسه میانگین شاخصهای برابری آموزشی بین دختران و  پسران	210
جدول4-36.  نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نابرابری با زبان پاسخگویان	210
جدول4-37 . نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نابرابری با مذهب پاسخگویان	210
جدول4-38 . ضرایب همبستگی متغیرهای تحقیق	211
جدول 4-39. آماره‌های تحلیل رگرسیون چندگانه نابرابری مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی	212
جدول 4-40. تحلیل واریانس رگرسیون چندگانه‌ی نابرابری آموزشی مناطق آموزش و پرورش آذربایجان غربی	212
جدول 4-41.  اثرات مستقیم و غیرمستقیم همبستگی بخش‌های مختلف برخورداری مناطق آموزش و پرورش آذربایجان غربی	216
جدول 4-42. اهمیت متغیرهای مستقل	219
جدول 4-43.   قوت و ضعف و تهدید و فرصت مناطق 24 گانه آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی	219
جدول 4-44. میانگین ضرایب و استانداردسازی ضرایب متغیرها (از 10-1) در مدل سوات در مناطق آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی	221

فهرست نمودارها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

صفحه	عنوان
177	نمودار 4-1. نمودار ستونی توزیع جامعه آماری بر حسب جنسیت
178	نمودار 4-2. نمودار ستونی توزیع جامعه آماری بر حسب سن
179	نمودار 4-4. نمودار ستونی توزیع جامعه آماری بر حسب رشته تحصیلی
180	نمودار4-4. نمودار ستونی توزیع جامعه آماری بر حسب پایه تحصیلی
181	نمودار4-5. نمودار ستونی توزیع جامعه آماری بر حسب زبان
182	نمودار4-6. نمودار ستونی توزیع جامعه آماری بر حسب مذهب
223	نمودار 7-7.  ماتریس تحلیلی سوات

مقدمه

در سه دهه گذشته، کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، با فراز و نشیب فراوانی در زمینه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی،فرهنگی و آموزشی مواجه بوده اند. در رویارویی با بسیاری از چالش های بالقوه آینده، سیستم آموزشی به عنوان سرمایه ای ضروری در تلاش برای تحقق اهداف مربوط به توسعه، تلقی شده و مهم ترین ابزار موجود برای پیشبرد برنامه ها و واقعیت بخشیدن به آرمان های هر ملت محسوب گردیده است. در آغازین سالهای قرن جدید ، ضروری است که همه انسان ها مسوولانه به اهداف و ابزار تعلیم و تربیت توجه کنند. چالش های بزرگ در تمامی ابعاد وسیع جامعه، چشم اندازی از ضرورت مدیریت و برنامه ریزی را به ما نشان می دهد. چگونه ممکن است این چالش های بزرگ، توجه سیاستگذاران آموزشی را جلب نکند؟ برای رسیدن به این هدف، باید مسائل و چالش های پیش روی آموزش و  پرورش را بشناسیم  و بر آنان فائق آییم،  یکی از این مسائل، برابری آموزشی می باشد.  رسالت اصلی آموزش و پرورش، توان بخشیدن به فرد فرد انسان ها در جهت توسعه کامل استعدادها و نیز شناخت توانمندی های خلاق خویش است و این هدف بر سایر اهداف آن، ارجحیت دارد. حصول این هدف هر چند دشوار و طولانی است، اما در جهت جستجوی جهانی عادلانه تر و بهتر برای زیستن ، ضروری محسوب می شود(پورپاکی، 1393: 1).

آموزش و پرورش، کلید فتح آینده است و از دیرباز انتظار از آموزش و پرورش آن بوده که انسان های فردا را تربیت کند و نسل امروز را برای زندگی در جامعه فردا آماده سازد. آموزش و پرورش در تولید سرمایه انسانی نقش اساسی ایفا می­ کند و با ایجاد مهارت­ های مختلف در افراد در تولید نیروی کار مولد و به تبع آن رشد اقتصادی تاثیرگذار است. همچنین آموزش و پرورش با تعلیم دادن افراد موجب ایجاد تحرک اجتماعی و سیاسی در آنها می­ شود. در سطح کلان آموزش و پرورش منجر به تامین رفاه افراد و برقراری عدالت اجتماعی می­ شود و در نهایت آموزش ابزار توسعه است Frankema  and Bolt,2006:1)).

به خاطر اهمیت آموزش و پرورش در رشد و توسعه جوامع، بررسی چگونگی توزیع آموزش و پرورش در جوامع مختلف در سال­های اخیر  اهمیت پیدا کرده و توجه زیادی به بحث برابری در آموزش و پرورش و بهره­مندی کودکان به آموزش با کیفیت معطوف شده است. دسترسی برابر به آموزش از حقوق اساسی هر فرد به شمار می­رود(Qian and Smyth,2005:2). همه دولت­ها در دنیا درصدد ایجاد فرصت­های برابر برای همگان به منظور دسترسی یکسان به آموزش هستند و آن را در سرلوحه برنامه ­های آموزشی خود قرار می­دهند(چابکی، 1382: 71).

برابری آموزشییا به عبارتی دیگر برخورداری یکسان همگان از آموزش و پرورش برابر به این معنی است که هرکس در داخل نظام آموزشی فرصت و امکان توفیق مساوی داشته باشدفراهم کردن شرایط مساوی برای دست‏یابی به فرصت‏های آموزشی ازجهات عدیده به‏ویژه ازنظرسیاسی،اجتماعی واقتصادی حائزاهمیت است. بررسی مسأله دست‏یابی به فرصت‏های برابرآموزشی بادرنظرگرفتن‏سرمایه‏گذاری‏های دولت وخانواده‏هادراین زمینه،می‏تواندازجمله نگرانی‏های اساسی‏مدیران ارشدنظام آموزشی باشد (داش خانه، 1380: 45).

امروزه تمام محققان و اندیشمندان بر این اعتقادند که ازمیان تمام نهادهای موجود درجامعه، تنها از طریق سیستم آموزشی است که می توان برابری را در جامعه ایجاد کرد(Horn,2010:10؛PISA,2003: 3). در صورتی که شواهد نشان می دهد، در برخی جوامع نظام آموزشی به جای گسترش برابری به تداوم نابرابری های موجود در میان نژادها، طبقات و جنسیتها و سایر گروه های اجتماعی منجر می شود. در حال حاضر آموزش همگانی رایگان تا ده سال و بیشتر برای کودکان الزامی شده است ولی با وجود افزایش جهش در فرصتهای آموزشی ، نابرابری در بهره گیری از آنها هنوز پا برجاست و گروهی از جوانان بسیار زود از نظام آموزشی کناره می گیرند .در نتیجه این کناره­گیری نابرابری آموزشی بین افراد جامعه بیشتر می شود و در نتیجه تأثیر ژرفی بر دستاوردهای شغلی افراد می گذارد وبه دنبال آن فاصله طبقاتی در جامعه عمیق تر می گردد. به نظر می رسد نظام حاکم در جامعه موظف است نظام آموزشی مناسبی را ارائه دهدبه طوری که همه افراد جامعه بتوانند استعدادهای خود را بروز دهند.

 

1-2. بیان مسئله

آموزش مبنای توسعه است و سرمایه های انسانی[1] در دنیای امروز ارزشی گرانبهاتر از ثروتهای طبیعی و زیر زمینی پیدا كرده اند، این از آن روست كه انسانهای دانا و توانا سرمایه های حقیقی و واقعی هر كشور را تشكیل می دهند، چرا كه منبع پایدار هر جامعه، نیروی انسانی آن است كه از لحاظ فكری، عاطفی و اجتماعی تربیت شده باشد(فلاحی، 1388: 6).پایهتربیتوآموزشوبهفعلدرآوردناستعدادهایجوانانازطریقآموزشوپرورشباکیفیتوبرخوردارصورتمی‌پذیرد. بنابراینمی‌بایستقسمتعمده‌ای ازسرمایه‌گذاریكشورهامعطوفآموزشنیرویانسانیشودزیراكهبابالارفتنتواننیرویانسانیازطریقآموزشیشاهدرشد و توسعه چشمگیركشوردرهمهزمینه‌هاخواهیمبود .بنابراین چگونگی توزیع آموزش و پرورش اهمیت دارد. شناختفرایندتوسعهتنهاازراهبررسیمتغیرهاییحاصلمی‌شودکهعلتتفاوتونابرابری‌اند.هرجاكهنابرابری‌هایآموزشیبهحداعلایخودبرسدآهنگتوسعهنیزكاهشپیداخواهدكرد. اماگسترشهمگنوبرابرمراكزآموزشیبزرگ‌ترینعاملمهمدرجهتتوسعهمناطقخواهدگردید(موسوی و حسنی، 1390: 2).

از طرف دیگر، هدف نهایی توسعه، بهبود سطح زندگی افراد جامعه از طریق کاهش فقر، بیکاری و نابرابری است. تا اوایل دهة هشتاد میلادی با حاکم بودن الگووارة رشد، تصور بر این بود که تنها راه رسیدن به توسعه، افزایش رشد اقتصادی و به تبع آن، افزایش تولید و مصرف و استفادة بیش از پیش از منابع طبیعی و در نتیجه شکل گرفتن چرخة معیوب رشد اقتصادی، افزایش جمعیت، تخریب منابع و … بود. به منظور رفع مشکلات پیش آمده، سازمان ملل متحد در سال 1983 رویکرد جدید توسعة پایدار را مطرح ساخت. توسعه­ای که نیازهای نسل کنونی را برآورده سازد، بدون اینکه نسل­های آینده در رفع نیازهایشان با خطر مواجه شوند. مجمع عمومی سازمان ملل در سال 1997، با تاکیدی دوباره بر دستور کار 21، پس از گذشت پنج سال ازاجلاس ریو، با تصویب قطعنامه ای «نظام تعلیم و تربیت موثر و تخصیص منابع مالی متناسب برای همه سطوح تحصیلی به ویژه ابتدایی و متوسطه» را پس زمینه و اساس ضروری برای نیل به توسعه پایدار تعریف کرد و لزوم بازنگری و تصحیح جهت گیریهای تعلیم و تربیت درهمه کشورها را مورد تاکید قرار داد در این راستا دهه 1990 دهه آموزش برای توسعه پایدار نامگذاری شده است.دهه توسعه پایدار عرصه ای است که هرکس این فرصت را دارد که از آموزش منفعت ببرد و ارزشها٬ رفتارها و سبک های زندگی را که برای یک آینده پایدار لازم است یاد بگیرد(یونسکو، 1997).آرمان­ها و اصول توسعة پایدار، مفاهیم گسترده­ای از جمله برابری بین نسلی، برابری جنسیتی، تعادل اجتماعی، کاهش فقر، عدالت اجتماعی، حفاظت و احیای محیط­زیست و منابع طبیعی و ایجاد جوامعی که صلح برآنها حاکم است را دربر می­گیرد (آراسته و امیری، 1390: 30). فعالان عرصه های مختلف توسعه پایدار برآنند که بازدودن محرومیت از چهره جهان، دنیای آینده به محیطی با آزادی وصلح و برابری تبدیل شود.  آموزش، ابزاری است که با بهره گرفتن از آن می­توان ابعاد گوناگون توسعة پایدار را تحقق بخشید.

تمام جوامع در سراسر دنیا توجه ویژه ای به آموزش و پرورش و مدارس دارند  و یکی از نگرانی های اولیه و مهم دولتها افزایش میزان دسترسی به تعلیم و تربیت مناسب و برابر می باشد. زیرا مدارس مکانهایی هستند که کودکانشان در آنجا حضور دارند، فارغ التحصیلان مدارس در ادارات کشور استخدام می شوند و در کل آینده جامعه و فرزندانشان بستگی به مدارس دارد(Reagel,2006:24). با این حال از نظر بین المللی تقریبا یک سوم دانش آموزان مدارس متوسطه به موقع فارغ التحصیل نمی شوند. این میزان به طور معنی داری در مورد دانش آموزان مربوط به اقلیتهای قومی و مذهبی و نژادی بیشتر است ( هال، 2005 :1 ،به نقل از Reagel,2006)و هنوز هم شكاف جنسیتی و طبقاتی در بی سوادی زنان و دختران و طبقات اجتماعی مختلف در اكثر كشورها و به ویژه در كشورهای كمتر توسعه یافته به چشم می خورد(Samons,2010: 5). مساله ای كه در این میان مطرح است این است كه علاوه بر بحث كمیت و افزایش نرخ برخورداری از آموزش و پرورش لازم است به بحث افزایش كیفیت و استانداردهای آموزشی نیز توجهات ویژه ای صورت گیرد.

در دهه های 1960 و 1970 موضوع نابرابری عنوان اغلب مباحث مربوط به تعلیم و تربیت را در کشورهای صنعتی به خود اختصاص داده بود . امید زیادی می رفت که آموزش و پرورش منجر به رشد اقتصادی و تحرک اجتماعی و کاهش نابرابری های اجتماعی شود. اما مطالعات مهمی مانند مطالعات کلمن (1966) در ایالات متحده و تحقیقات انجام یافته توسط بوردیو در فرانسه(1970)زمانی که تاثیر مهم پایگاه اجتماعی – اقتصادی در مدرسه و در بازتولید نابرابری های اجتماعی را نشان دادند تا حدودی این عقیده و امید را زیر سوال بردند(Duru –b ellat, 2004: 9).

واژه نابرابری آموزشی این روزها در اكثر اسناد مربوط به سیاستگذاری ها، گزارشات و مباحث رسانه ای مورد استفاده فراوان واقع شده است. بخشی از این مباحث مربوط به تعاریف نابرابری و بخشی دیگر مربوط به شاخصهای سنجش آن است(Vibeke Opheim,2004:5).

کودکانبهدلیلتعلقبهطبقاتمختلفاقتصادی،اجتماعیوفرهنگیومیزاندانشوتحصیلاتخانوادهوفرصتهاییکهآنهابرایشانایجادمیکنندازموقعیتهاییکسانیبرخوردارنیستندومفهومنابرابریازهمانزماندرآنانشکلمیگیرد. باشروعتحصیلوبرخورداریهایمتفاوتازامکاناتآموزشیاینمسئلهخودراآشکارترنشانمیدهد Sabbagh, Resh, Mor, & Vanhuysse, 2006: 100)).

نابرابری فرصتهای آموزشی به عنوان تاثیر وضعیت اجتماعی- اقتصادی دانش آموزان بر عملکرد تحصیلی آنان تعریف می شود. یکی از ویژگی های مهم سیستم های آموزشی درجه ای است که سیستم برخورداری و موفقیت دانش آموزان متعلق به طبقات بالای اجتماع را افزایش می دهد(Horn,2010:4) . این تعریف از نابرابری مطابق با تعریف مطالعات پیزا(2004) و نویسندگانی مانند آمرمولر[2](2004) ٬ بیشاپ و مین[3](2004) و مارکس[4](2005) و برونلا و چکچی[5](2006) می باشد. در این رویکرد فرض می شود که موفقیت تحصیلی و عملکرد آموزشی دانش آموز به ویژگی های وضعیت و استانداردهای  زندگی او وابسته است( همان: 5)..

ازدیدگاهیدیگر،تلاش­هابرایتعریفبرابریوعدالتآموزشیبراساسنظریه­ هایعدالتاجتماعیوشمولاجتماعیاست. دراینراستا، چهارجنبهبهصورتزیرشناساییشدهاست:

1. برابری دستیابی رسمی؛
2. برابری شرایط؛
3. برابری شركت؛
4. برابری نتایج(Samons, 2010: 6).

بر این اساس محققان معتقدند که سیاستهای آموزشی تنها نباید بر بروندادها تمرکز نمایند بلکه بر دروندادها و شرایط نیز باید توجه شود (Horn,2010).

در تعلیم و تربیتتعاریفی از برابری شامل برابری در رفتار( طرز برخود)،برابری پیشرفت یا موفقیت علمی و برابری شکوفایی اجتماعی مطرح می باشد.  در برابری رفتار فرض می شود که هر کسی مستعد بدست آوردن آموزش اصلی و اساسی است و بنابراین از آموزش اساسی بهره می گیرد. این اصل با این فرض که هر دانش آموزی قادر است از شرایط یادگیری برابری سود ببرد، نتایج نابرابر را می پذیرد. برابری پیشرفت یا موفقیت علمی٬ برونداد محور است. فرض می شود که آموزش و پرورش می تواند ویژگی های یادگیری فرد ( ویژگیهای شناختی یا حسی) را تغییر دهد و اینکه تفاوتها تنها در سبک های یادگیری است و بنابراین آموزش و پرورش می تواند نتایج را یکسان کند. برابری شکوفایی نیز برونداد محور است. اما فرض می کند که ویژگی های فردی،فرهنگی و انگیزشی بین افراد وجود دارد. یعنی هر کس  هدفهای مختلفی را در زندگی جستجو می کند و آموزش و پرورش باید به افراد در تحقق هدفهای مختلف یاری رساند. این رویکرد می پذیرد که تفاوتهایی بین این هدفها وجود دارد. به عنوان مثال فرهنگ یا خرده فرهنگهای منتخبی وجود دارد و آموزش فردی را به عنوان راه حل پیشنهاد می کند(Horn,2010: 11).

در گزارش OECD[6]  بیان شده است که” برابری آموزشی به یک محیط آموزشی و یادگیری اشاره می کند که در آن افراد گزینه های مختلفی را در اختیار دارند و می توانند در طی زندگی بر اساس استعدادها و توانائی هایشان و نه بر اساس کلیشه ها،  انتظارات سوگیرانه و تبعیض آمیز، از بین آن گزینه ها انتخاب کنند.  تحقق برابری آموزشی مردان و زنان و اقوام و نژادهای مختلف را  قادر می سازد تا  مهارتهای موردنیاز برای یک شهروند مولد و توانمند بودن را در خود ایجاد کنند. عدالت آموزشی بدون توجه به جنسیت، نژاد، قومیت و پایگاه اجتماعی فرصتهای اجتماعی – اقتصادی برابری را برای تمام افراد فراهم می کند (Vellacott &Wolter,2004:5).

نظریهبرابری آموزشی ریشهدرنظراتراولز[7](1971) دارد. طبقنظرراولزسهاصلبرابری درفرصتهادرزمینهسیستمهای آموزشی عبارتنداز: 1) فراهمکردنتسهیلاتآموزشی برابربرای افرادواجدشرایط 2) فراهمآوردنحداقلمیزانآموزشبرای هرفردو 3) ایجادامکاناتوتدارکاتویژهبرای گروه های محروم( راولز، 1971) .

“از نظر فارل[8](1982)و لوین(1976) نابرابریآموزشی را بر اساس چهار رویکرد می توانمشخصنمود: 1) برابری دردستیابی 2) برابری مشارکت  3) برابری نتایج آموزشی و 4) برابری تاثیرات آموزشی بر مراحل