فهرست مطالب:

مقدمه…………………………………………………………………………………………..2

1-1- بیان مساله……………………………………………………………………………….2

1-2- پرسش های تحقیق…………………………………………………………………….6

1-3-پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………..6

1-4- ضرورت اهمیت تحقیق…………………………………………………………………14

1-5-  فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………17

1-6- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………..18

1-7- روش های تحقیق………………………………………………………………………..18

1-8- قلمرو تحقیق (زمانی،مکانی،موضوعی) …………………………………………19

1-9- روش و ابزار گرد آوری اطلاعات…………………………………………………………20

1-9-1-روش كتابخانه ای واسنادی……………………………………………………………20

1-9-2- روش میدانی………………………………………………………………………….20

1-10- روش تجزیه و تحلیل……………………………………………………………………21

1-1 1- جامعه آماری و روش نمونه گیری……………………………………………………21

1-11-1-جامعه آماری………………………………………………………………………….21

1-11-2- روش نمونه گیری ………………………………………………………………….22

1-11-2-1- اعتبار وپایایی……………………………………………………………………..23

2-11-2-2- تعیین حجم نمونه آماری……………………………………………………..24

فصل دوم ………………………………………………………………………………………26

 مقدمه ……………………………………………………………………………………..27

2-1-1- کالبد……………………………………………………………………………..27

2-1-2- شهر ……………………………………………………………………………..27

2 – 1-3-كالبد شهر………………………………………………………………………29

2-2-تبیین نظریه های مربوط به ساخت اکولوژیک……………………………………29

2-2-1- فرم شهر با دوایر متحدالمركز…………………………………………………….30

2-2-2-فرم  قطاعی…………………………………………………………………….31

2-2-3- فرم  ستاره ای (شعاعی ) …………………………………………………….33

2-2-4- فرم  چند هسته ای…………………………………………………………….35

2-2-5- فرم  اقماری………………………………………………………………………36

2-2-6-فرم خطی (کریدوری) …………………………………………………………37

2-2-7- فرم شطرنجی (گسترده ) ……………………………………………………..38

2-2-8- فرم شبكه محوری باروكی…………………………………………………………39

2-2-9- فرم مشبك ( توری شكل ) ……………………………………………………..40

2-2-10- فرم متمركز( درون گرا) ………………………………………………………….41

2-3-پارادایم های  جدید توسعه شهری ……………………………………………….41

2-3-1-راهبرد پراكنش شهری ……………………………………………………………42

2-3-2- تجربیات پراكنش شهری در كشور­های مختلف……………………………….47

2-3-2-1- امریكا…………………………………………………………………………….47

2-3-2-2- چین…………………………………………………………………………….47

2-3-2-3-کشورهای جهان سوم ………………………………………………………..48

2-3-2-4- ایران………………………………………………………………………………49

2-4- راهبرد شهر فشرده………………………………………………………………..49

2-4-1- اهداف راهبردهای شهر فشرده ……………………………………………..49

2-4-2- سیاست­های اجرایی راهبرد شهر فشرده……………………………………..51

2-4-3- تجربه ی کشور های جهان در زمینه توسعه فشرده…………………………52

2-4-3-1-اسپانیا…………………………………………………………………………..52

2-4-3-2-سوئیس…………………………………………………………………………53

2-5- روش های تعیین میزان فشردگی وپراکندگی شهری …………………………….53

2-6-کیفیت زندگی…………………………………………………………………………56

2-7- کیفیت زندگی شهری………………………………………………………………57

2-8- شاخص های کیفیت زندگی شهری………………………………………………59

2-9-  اصول ارزیابی کیفیت زندگی شهری…………………………………………….62

2-10-  مدل مفهومی کیفیت زندگی……………………………………………………65

2-11- نظریه ها و مکاتب تاثیرگذار برکیفیت زندگی …………………………………….71

2-12-  تجربیات کشور های جهان در زمینه کیفیت زندگی……………………………73

2-13- شهر پایدار و شهر پرتراکم…………………………………………………………76

2-14- شهر فشرده و كیفیت زندگی …………………………………………………….77

2-15- كیفیت زندگی و توسعه پایدار……………………………………………………..78

خلاصه مباحث فصل دوم………………………………………………………………..82

فصل سوم………………………………………………………………………………..84

مقدمه ……………………………………………………………………………………..85

3-1- جایگاه شهر ساری در سلسله مراتب شهری استان مازندران ………………..85

3-2- موقعیت سیاسی ،جغرافیایی وریاضی شهر ساری …………………………..87

3-3-  وجه تسمیه شهر ساری………………………………………………………….88

3-4- موقعیت طبیعی شهر ساری ……………………………………………………..89

3-4-1- وضعیت آب و هوای شهرساری …………………………………………..89

3-4-2- درجه حرارت درشهر ساری …………………………………………………..90

3-4-3- وضعیت بارندگی درشهر ساری………………………………………………..90

3-4-4- رطوبت هوای شهر ………………………………………………………………91

3-4-5- سیستم حرکت آبهای سطحی (باران)و موقعیت مسیل ها در شهر………..92

3-4-6- نحوه دفع آبهای سطحی( آب باران)در شهر و معایب آن…………………….92

3-4-7- ساختمان زمین شناسی……………………………………………………….93

3-4-8- جنس خاک………………………………………………………………………..93

3-4-9- آبهای زیر زمینی…………………………………………………………….93

 

 

3-5- شناخت ویژگی‌های جمعیتی /اجتماعی /اقتصادی……………………………94

3-5-1- ساختار جمعیتی محدوده مطالعاتی……………………………………….94

3-5-1-1- بعد خانوار……………………………………………………………………95

3-5-1-2- نسبت جنسی …………………………………………………………….97

3-5-1-3-گروه سنی …………………………………………………………………..98

3-5-1-4- میزان تولد و وفات در شهر ساری ……………………………………100

3-5-1-5-  میزان سواد………………………………………………………………101

3-5-1-6- تراکم واحدمسکونی وتراکم خانواردرواحد مسکونی…………………102

3-5-1-7- بررسی روند مهاجرت شهر ساری…………………………………….103

3-5-1-8- چگونگی پراكنش جمعیت در محدودة مطالعاتی……………………..105

3-6- ویژگی‌های وضعیت اقتصادی ساكنان در محدوده مطالعاتی ………………106

3-6-1- جمعیت فعال و غیر فعال ساری……………………………………………106

3-7- ویژگی کالبدی شهرساری……………………………………………………107

3-8- تقسیمات منطقه ای و ناحیه ای شهر ساری……………………………….110

خلاصه مباحث فصل سوم ……………………………………………………….114

فصل چهارم…………………………………………………………………………..115

مقدمه………………………………………………………………………………..116

4-1- روش تعیین فرم کالبدی ……………………………………………………..117

4-1-1- شاخص تراکم خالص مسکونی……………………………………………..119

  4-1-2- تراکم خالص جمعیتی (تراکم خالص شهری )   ……………………120

4-1-3-تراکم ناخالص جمعیتی( ناخالص شهری) ……………………………….120

4-1-4-اختلاط کاربری ……………………………………………………………..121

4-1-5- تعداد خانوار………………………………………………………………..121

4-1-6- بعد خانوار ………………………………………………………………….122

4-2- شناسایی مشخصات فردی نمونه آماری…………………………………….122

4-2-1- جنسیت ……………………………………………………………………123

4-2-2- سن سرپرست…………………………………………………………….123

4-2-3-تعداد افرادخانوار……………………………………………………………..124

4-2-4-میزان تحصیلات…………………………………………………………..125

4-2-5-سابقه سکونت……………………………………………………………..126

4-2-6-شغل سرپرست…………………………………………………………..127

4-2-7-عمر منزل مسکونی……………………………………………………….128

4-2-8-نوع منزل ……………………………………………………………………128

4-2-9-درآمد خانوار ……………………………………………………………….129

4-2-10-تعداد مالکیت اتومبیل…………………………………………………….131

4-2-11-مساحت منزل مسکونی………………………………………………..132

4-2-12-نوع تصرف ملک…………………………………………………………….133

4-2-13-ساعات امنیت اجتماعی………………………………………………..134

4-2-14-عوامل موثر در انتخاب محل سکونت ………………………………….135

4-2-15-درخواست ساکنین محله……………………………………………136

4-3- ابعاد و شاخص های پیشنهادی کیفیت زندگی شهر ساری با تاکید برفرم فشرده و پراکنده…….137

4-3-1- آمار های توصیفی و استنباطی مولفه هاومعرف های کیفیت زندگی کل شهر ساری براساس فرم فشرده و پراکنده وتشریحات مربوط به آن ………………………………….137

4-3-1- 1-کیفیت کالبدی……………………………………………………………137

4-3-1-1-2- روشنایی معابر …………………………………………………..138

4-3-1-1-3- مراکز آموزشی ……………………………………………………….138

-4-3-1-1 -4-وضعیت ایستگاه های حمل و نقل عمومی به لحاظ وجود نیمکت و سقف ورواق…139

4-3-1-1-5-تعداد پارک های شهری وکیفیت تاسیسات و تجهیزات آن………..139

4-3-1-2-کیفیت اجتماعی …………………………………………………………139

4-3-1-2-1-وضعیت پارکها از لحاظ امکانات  و تجهیزات مناسب برای معلولان و سالخوردگان…..139

4-3-1-2-2- جرم وبزهکاری اجتماعی………………………………………………140

4-3-1-3-کیفیت حمل و نقل………………………………………………………..140

-4-3-1-3-1-وضعیت پیاده رو های شهرجهت رفت و آمد افراد معلول و سالخورده…..140

4-3-1-3-2-وضعیت ترافیک در ساعات خاصی از روز …………………………..142

4-3-1-3 -3- دسترسی به پارکینگ ………………………………………………..142

4-3-1-3-4-دسترسی به وسایل حمل و نقل عمومی ………………………….143

4-3-1-4-کیفیت محیطی…………………………………………………………….143

4-3-1-4-1-آلودگی صوتی ………………………………………………………….144

-4-3-1-4-2-کیفیت آب آشامیدنی …………………………………………………144

-4-3-1-4-3-وضعیت زیرساخت ها جهت هدایت ودفع آب های سطحی………..145

-4-3-1-4-4-نحوه جمع آوری و دفع زباله در شهر مورد مطالعه…………………145

4-3-1- 5 -کیفیت اقتصادی…………………………………………………………146

4-3-1-6-کیفیت نگرش………………………………………………………………146

4-3-1-6-1-آپارتمان و آپارتمان نشینی …………………………………………..146

4-4نتایج آزمون توصیفی کیفیت زندگی شهر ساری براساس آزمون لیکرت………147

4-5-نتایج آزمون توصیفی کیفیت زندگی براساس فرم کالبدی بااستفاده از طیف لیکرت…150

4-5-1-  بررسی مولفه های کیفیت زندگی شهری براساس فرم فشرده  (Compact city)…..150

4-5-2- بررسی مولفه های کیفیت زندگی شهری براساس فرم پراکنده  (Urban sprawl)….154

4-6- بررسی مولفه های کیفیت زندگی به تفکیک محله……………………….159

4-6-1- بررسی مولفه های کیفیت زندگی محله  میرزمانی……………………159

4-6-2- بررسی مولفه های کیفیت زندگی محله ی  قلیچ…………………….162

4-6-3- بررسی مولفه های کیفیت زندگی محله صاحب زمان………………..166

  4-6-4-  بررسی مولفه های کیفیت زندگی کوی برق………………………..169

4-6-5- بررسی مولفه های کیفیت زندگی کوی ارم…………………………….173

4-6-6- بررسی مولفه های کیفیت زندگی کوی شهید قاسمی……………….176

خلاصه مباحث فصل چهارم………………………………………………………..179

فصل پنجم……………………………………………………………………………..181

مقدمه …………………………………………………………………………………182

5-1- بررسی آزمون فرضیات ونتایج به دست آمده از پژوهش …………………….182

5-2-بررسی تکمیلی پژوهش………………………………………………………….200

5-2-1- بررسی تفاوت محله هادر بعد کالبدی کیفیت زندگی……………………200

5-2-2- بررسی تفاوت محله هادر بعد حمل و نقل کیفیت زندگی………………201

5-2-3- بررسی تفاوت بین محلات ازبعدکیفیت اجتماعی……………………….202

5-2-4- بررسی تفاوت بین محله­ها در بعد محیطی کیفیت زندگی شهری……….203

5-2-5- بررسی تفاوت بین محله­ها در بعد نگرش به محل سکونت ………………204

5-2-6- بررسی تفاوت بین محله ای در کیفیت زندگی شهری …………………….205

5-2-7- مقایسه استنباطی کیفیت زندگی شهری برحسب جنسیت…………….206

5-2-8- بررسی ثعداد خانوار در محلات نمونه مورد پژوهش…………………………207

5-2-9- بررسی تفاوت بین محلات براساس میزان تحصیلات……………………….207

5-2-10- بررسی تفاوت بین محله ها براساس درآمد خانوار…………………….208

5-2-11- بررسی تفاوت بین محله ها براساس شغل سرپرست خانوار……………208

5-3- نتایج فصل پنجم…………………………………………………………………209

منابع……………………………………………………………………………………….213

نمونه پرسشنامه…………………………………………………………………………224

چکیده:

شهرها ، سیستم پیچید ه و پویایی هستند كه درگذر زمان دستخوش تحولات  كالبدی،اجتماعی،اقتصادی و … گردیده اند. در راستای نیل به توسعه شهری دستیابی به رفاه اجتماعی و ارتقاء کیفیت زندگی از حقوق مسلم هرفرد وجامعه است ؛بدین منظور کاهش فاصله میان آنچه هست و آنچه باید باشد از اهداف مهم برنامه ریزان شهری است .

باتوجه به موضوع تحقیق یعنی تاثیرفرم کالبدی شهر برکیفیت زندگی نمونه ی موردمطالعه شهرساری،قابل ذکراست که هدف اصلی تحقیق حاضر تاثیر دو پارادایم و الگوی توسعه ی شهری یعنی فرم فشرده و پراکنده برکیفیت زندگی شهروندان باتاکید برابعاد کالبدی،حمل ونقل،محیطی ،اجتماعی ،اقتصادی ونگرش است.بدین منظوربرای شناخت الگوی توسعه در نمونه های پژوهش از توزیع تراکم خالص مسکونی ،تراکم خالص و ناخالص شهری ، اختلاط کاربری ، بعد وتعدادخانوار استفاده شد .

همچنین به منظور ارزیابی کیفیت زندگی درمحلات شهرساری به تولید پرسشنامه ای60 سوالی وتوزیع آن ها بین 385 خانوار (براساس مدل کوکران)درشش محله ی مجزای شهرساری وتحلیل آماری پرسشنامه های جمع آوری شده باکمک نرم افزار Spss  پرداخته ایم .نتایج حاصل ازآزمون بااستفاده از روش های آماراستنباطی همچون تحلیل واریانسی ،آزمون های T مستقل، آزمون تعقیبیLSD وآزمون توکی نمایان می سازند که دوالگوی فشرده و پراکنده درمحلات شهرساری ، تاثیری درکاهش و افزایش کیفیت زندگی شهروندان ندارد.

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه:

فصل حاضر نگاهی براساس و شالوده اصلی تحقیق دارد وتحولات پیش رو را که در گذر ذهن پرورانده می شود را کنکاشی گذرا می نماید .امید است مباحث پژوهش با طرحی درست وگویا پی گیری شده و به نتایجی در خور دست یابد.

1-1- بیان مسأله

شهر ، پدیده ای پیچید ه و پویاست كه درگذر زمان همواره دچار تحولات كالبدی،اجتماعی،اقتصادی و حتی سیاسی و فرهنگی شده است. چنین تحولات وسیعی متأثر از رشد گسترده جمعیت شهری است که انتظار می رود تاسال 2020 رشدی 60  درصد ی یابد ,2012:1-16)   Stavel &  Beck)    

اگر چه رشد شهری در نفس خود خصلتی سرکش داردو نیازمند مهار وهدایت است. سیاست­گذاریهای آن نیز بامسئولیتی خطیرهمراه است، زیرا از یک طرف باید به زدودن نابسامانی­ها بپردازد و از سوی دیگر با هدایت عقلایی ساخت و سازها از بروز و پیدایش ناهنجاری­ها ی آن نیز جلوگیری نماید ( حمیدی ، 1376 :الف).

لذا سیاست های شهری حاضردوگونه توسعه را تشویق نموده که هریک به گونه ای متفاوت وبا عملکردهای گوناگون سعی در تغییرنواحی شهری وتوزیع جمعیت آن دارند .  

–  سکونت در پیرامون شهرها زمینه­ ساز گونه­ای از الگوی گسترش شهری است كه برآیند آن را می توان در ارتباط با نوعی از فرم ساخت ارزیابی نمود که در اصطلاح آنرا پراكنش شهری[1] می­نامند. در واقع گسترش افقی ،بر اساس عوامل متعددی چون : افزایش جمعیت، مهاجرت، دگرگونی بنیان اقتصادی شهر وفراهم شدن امکان بورس بازی زمین، طرح­های توسعه شهری ،قوانین و برنامه ­های ناکارآمد شهری  و.. .شکل می­گیرد (عباس­ زادگان، و همکار،1387). در دهه های اخیرالگوی پراکندگی موجب پیدایش پیامد­های ناگوار زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی گردیده و به مسئله ای مهم تبدیل شده است. 

– سیاست توسعه شهری فشرده ویا راهبرد نگاه به درون گونه ای دیگر ازتوسعه ی شهری است که به جای گسترش افقی، به رشد عمودی توجه بیشتری نمود ه وبیشترین توجه معطوف به استفاده مؤثرتر از زمین هایی است كه تحت پوشش توسعه شهری است. حامیان الگوی فشرده بر این باورندکه بخش اعظم رشد آینده جمعیت و نیاز مسكن درمنطقه را از طریق پركردن بافت موجود شهر،افزایش متعادل تراكم، نوسازی و بازسازی مناطق متروكه وفرسوده و احیاء و تغییر كاربری بناهای قدیمی موجود برآورده می سازد. اساسا سیاست توسعه شهری در دنیا به مفهوم ارتقای بهره وری و بهینه سازی استفاده از زمین و امكان توسعه درون شهری (به ویژه در شهرهای بزرگ و كلانشهرها) و ارتقای سطح دسترسی ساكنان بافت قدیمی و فرسوده شهری به خدمات شهری و اجتماعی است (سازمان عمران و بهسازی شهری،1384) .

در سالهای اخیررویكرد صرف شهر سازی به ابعاد كالبدی و كاركردی شهر ، بدون توجه به ارزشها و اهداف اجتماعی و اقتصادی مترتب بر آن ، فلسفه وجودی شهرها ، به عنوان محلی برای زندگی را با تردیدهای جدی مواجه نموده است .  رویكرد كیفیت زندگی شهری ، لزوم تجدید نظر اساسی در اهداف و روش های برنامه ریزی و چاره اندیشی برای مقابله با این پدیده را به ضرورتی مبرم مبدل ساخته است .

الگوهای جدید توسعه شهری در راستای توسعه پایدار شهری و رفع نیازمندیهای انسانی شكل گرفته و نمی تواند معیاری كاملا استاندارد برای تمام شهرها با شرایط متفاوت فرهنگی و ویژگیهای طبیعی، ارائه دهند. اما می توان میزان بهره مندی شهروندان از کیفیت محیط شهری رادر هریک از الگو ها بررسی و بهترین پارادایم توسعه ی شهری بر اساس ابعاد کالبدی ،زیست محیطی ،اقتصادی ، اجتماعی وحمل ونقل رااز منظر شهروندان جستجو نمود .

مساحت محدوده مورد مطالعه ،براساس گزارش طرح جامع 1389،معادل6/4208 هكتاربرآورد شده است.

جمعیت شهر در سال 1375 معادل 195882 نفر و بر اساس سرشماری 1385 معادل 261293 نفر بالغ گردید . طبق برآورد جمعیت شهر ساری در سال 1389 معادل 293212نفررسیده است . نرخ رشد جمعیت شهر ساری طی دهه 1385- 1375 حدود 9/2 درصد بوده است (مشاورین مازند طرح، 1389).

در یک جمع بندی كلی در نیم قرن اخیر مساحت شهر ساری به 16 برابروجمعیت آن 12 برابر گردیده است . با توجه به مركزیت سیاسی – اداری ، این امر فشار مضاعفی بر پیكره ی این شهر وارد نموده است.

 تلویحا ساری از جمله شهر­های است که در دهه­های اخیر با گسترش زیاد در سطح و در عین حال به شدت تحت تاثیر نامطلوب رشد نامتعادل و بی­قواره خود به خصوص در طی 30 سال گذشته قرار گرفته است؛ از جمله وجود هكتارها اراضی رها شده و بلا­استفاده واقع در محدوده طرح كه بر اثر افزایش محدوده طرح­های توسعه به شهر الحاق گردیدند، نابودی اراضی کشاورزی و باغات شهر ، نبود زیر ساخت­های مناسب در مناطق مختلف، تراکم­های پایین خا لص وناخالص که سبب هدر ­روی زمین شهری وبالا رفتن هزینه ی ایجاد زیر­ساخت­ها گردیده است ؛ همه اینها در جهت مخالف با اهداف توسعه پایدار است و هر چند به نظر می­رسد تلاش­ هایی برای کنترل روند رشد ناموزون و بی­برنامه ی شهر صورت می­گیرد، مانند: بازنگری در طرح­های جامع وتفصیلی، جلوگیری از ساخت وساز­های غیر مجاز، ممنوعیت ساخت در اراضی کشاورزی و باغات، امابدلیل عدم استمرار این تمهیدات اجرایی ونبود برنامه ­های مدون مبتنی بر مبانی نظری مشخص، وهم چنین وجود پدیده­ای به نام مهاجرت ومكانیابی سكونت گاه­های خانوار بر مبنای عوامل متفاوت، ضوابط ساخت و ساز نامتناسب با شرایط روز ودر نتیجه ساخت وسازهای بی­برنامه در اینگونه اراضی و بورس بازی زمین، مشکل رشد پراکنده شهر همچنان به قوت خود باقی مانده است و آثار ناشی از آن، بار سنگینی را از نظر اقتصادی، اجتماعی و کالبدی بر شهر تحمیل می­ کند. تداوم این روند می تواند به تدریج به تضعیف مدیریت شهری و ناتوانی در برنامه ­ریزی در ارائه خدمات رسانی بهینه به ساکنین وکاهش روز افزون توانایی آن برای رفع این مشکل ودرنهایت نزول روزافزون کیفیت زندگی و كاهش پایداری در توسعه شهری منجر شود.

  بنابراین  پایان نامه ی حاضر درپی آن است  كه علاوه بر شناخت فرم شهری به بررسی نقش موثر آن بر كیفیت زندگی شهروندان  درشهر ساری بپردازد .با توجه به اهمیت موضوع متاسفانه ، كمتر مورد توجه محققین ، مسئولان و دانشجویان مرتبط بر امور شهری قرار گرفته است . امید است یافته های پژوهش در برنامه ریزی های آتی سکوی پرشی برای ارائه ایده به ارائه دهندگان خدمات وطرح های توسعه شهری وافزایش عملکرد آنان جهت ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان گردد.

2-1- پرسش های تحقیق

سوال اصلی تحقیق

آیا بین فرم فشرده و پراکنده در كیفیت زندگی شهروندان رابطه وجود دارد؟

سوالات فرعی تحقیق

1- آیا بین فرم فشرده و پراکنده دربعد کالبدی کیفیت زندگی شهری تفاوت وجود دارد؟

2- آیابین فرم فشرده و پراکنده دربعد حمل ونقل کیفیت زندگی شهری تفاوت وجود دارد؟