توجه به سلامت دانشجویان به ویژه سلامت روانی ـ اجتماعی آنان  از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ورود به دانشگاه مقطع بسیار حساسی در زندگی نیروهای کارآمد و فعال جوان در هر کشوری محسوب می‌شود و غالباً با تغییرات زیادی در روابط اجتماعی و انسانی آنها همراه است. در کنار این تغییر، به انتظارات و نقشهای جدیدی نیز باید اشاره کرد که همزمان با ورود به دانشگاه در دانشجویان شکل می‌گیرد. قرار گرفتن در چنین شرایطی غالباً با فشار و نگرانی توأم بوده و عملکرد و بازدهی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

دانشجویان در مواجهه با عوامل فشارزا، گستره‌هایی از واکنشهای جسمانی و روانشناختی را نشان می‌دهند. این مطالعه به منظور بررسی عوامل فشارزای روانی ـ اجتماعی و سلامت عمومی دانشجویان مقیم خوابگاه های دانشگاه علوم پزشکی، خدمات بهداشتی و درمانی ایران در سال تحصیلی 1387 ـ  1386 انجام گرفت. تعداد 200 نفر از دانشجویان خوابگاهی (82 نفرپسر و 118 نفردختر) با روش تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند. اطلاعات بوسیله پرسشنامه‌های مشخصات فردی ، عوامل فشارزای روانی – اجتماعی و  سلامت عمومی ((GHQ28 جمع‌ آوری گردید. داده‌های تحقیق با بهره گرفتن از آمار توصیفی و روش های آمار استنباطی ناپارامتری توسط نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در این مطالعه بین عوامل فشارزای روانی ـ اجتماعی و سلامت عمومی دانشجویان همبستگی معنی‌دار بدست آمد. از نظر سلامت عمومی و همچنین از نظر عوامل فشارزای روانی ـ اجتماعی بین دانشجویان دختر و پسر، مجرد و متأهل، مقاطع مختلف تحصیلی و دانشجویان با مدت زمان های مختلف اقامت در خوابگاه تفاوت معنی‌داری مشاهده نگردید  و از نظر رتبه‌بندی عوامل فشارزای به ترتیب عوامل شخصی ـ اجتماعی، شرایط تحصیلی بیشترین تأثیر را بر سطح سلامت عمومی دانشجویان  داشتند.

 

کلید واژه‌ها : عوامل فشارزا، سلامت عمومی، دانشجو

 

فهرست مطالب

 عنـوان                                                                             صفحه

فصــل اول(كلیات تحقیق )

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………..1

بیان مسئله …………………………………………………………………………………………………………………………..2 اهمیت ‌و ضرورت ‌پ‍‍ژوهش……………………………………………………………………………………………………….3

اهداف پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………….4

هدف كلی  ……………………………………………………………………………………………………………………4 هداف فرعی ………………………………………………………………………………………………………………….4 هدف كاربردی ……………………………………………………………………………………………………………….4

سؤالات پژوهش  …………………………………………………………………………………………………………………..5

تعاریف واژه هاو مفاهیم ………………………………………………………………………………………………………….5

فصــل دوم  (ادبیات و پیشینه تحقیق )

مفهوم سلامت عمومی …………………………………………………………………………………………………………….7

تعاریف سلامت عمومی …………………………………………………………………………………………………………..8

 دیدگاه های مربوط به سلامت عمومی……………………………………………………………………………………….9

دیدگاه اتکینسون و هیلگارد ………………………………………………………………………………………………9

دیدگاه  فرانکل …………………………………………………………………………………………………………….10

دیدگاه آلپورت……………………………………………………………………………………………………………..11

دیدگاه آدلر………………………………………………………………………………………………………………….11

دیدگاه الیس…………………………………………………………………………………………………………………11

دیدگاه  فرام ………………………………………………………………………………………………………………..12

دیدگاه کارل هورنای……………………………………………………………………………………………………..12

دیدگاه  فروید ………………………………………………………………………………………………………………13

دیدگاه مازلو ………………………………………………………………………………………………………………..13

دیدگاه گلاسر ……………………………………………………………………………………………………………..13

مفهوم استرس  …………………………………………………………………………………………………………………..14

تعریف استرس ……………………………………………………………………………………………………………………15

دیدگاه های مربوط به  استرس ………………………………………………………………………………………………..15

دیدگاه زیست شناختی …………………………………………………………………………………………………….16

دیدگاه روانی ـ اجتماعی……………………………………………………………………………………………………18

استرس و شخصیت…………………………………………………………………………………………………………………19

استرس و بیماریهای جسمی………………………………………………………………………………………………………20

استرس و سیستم ایمنی بدن ……………………………………………………………………………………………………..22

استرس و فرایندهای فکری ……………………………………………………………………………………………………..23

عوامل فشارزای دانشجویی ……………………………………………………………………………………………………..24

تغییر در سبک زندگی………………………………………………………………………………………………………24

ازدحام وشلوغی………………………………………………………………………………………………………………25

 

امتحانات………………………………………………………………………………………………………………………..26

نمرات ………………………………………………………………………………………………………………………….27

فشردگی دوره های تحصیلی……………………………………………………………………………………………..28

رقابت  ………………………………………………………………………………………………………………………….28

كمروئی…………………………………………………………………………………………………………………………29

مشکلات مالی، حمایت والدین ………………………………………………………………………………………….30

یافتن دوست جدید…………………………………………………………………………………………………………..30

سنجش فشارزاهای روانی ـ اجتماعی…………………………………………………………………………………………..31

پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………32

پژوهشهای انجام شده در خارج کشور…………………………………………………………………………………32

پژوهشهای انجام شده در داخل کشور…………………………………………………………………………………35

فصــل سوم ( روش شناسی تحقیق )

نوع مطالعه…………………………………………………………………………………………………………………………..38

جامعه و نمونه آماری، روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………..38

ابزار گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………38

پرسشنامه مشخصات فردی ………………………………………………………………………………………………..38

پرسشنامه سلامت عمومی…………………………………………………………………………………………………..38

پرسشنامه عوامل فشارزای روانی – اجتماعی………………………………………………………………………….40

روش اجرا  و  جمع آوری داده‌ها …………………………………………………………………………………………….40

روش تجزیه و تحلیل داده‌ها…………………………………………………………………………………………………….41

ملاحظات اخلاقی………………………………………………………………………………………………………………….41

فصــل چهارم (توصیف و تحلیل داده‌ها )

توصیف داده‌ها…………………………………………………………………………………………………………………….42

تحلیل داده‌ها………………………………………………………………………………………………………………………44

فصــل پنجم ( بحث ونتیجه گیری، پیشنهادات)

بحث و نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………..54

پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………………..56

محدودیت‌های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………57

منابع

منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………..58

منابع لاتین ………………………………………………………………………………………………………………………….62

پیـوست‌ها

پرسشنامه مشخصات فردی ……………………………………………………………………………………………………….65

پرسشنامه عوامل فشارزای روانی – اجتماعی………………………………………………………………………………….65

پرسشنامه سلامت عمومی………………………………………………………………………………………………………….68

 

فهرست جداول

جدول (1– 4) توزیع مقطع تحصیلی افراد نمونه به تفكیک جنسیت………………………………………………42

جدول (2-4) نتایج بررسی نرمالیتی توزیع نمرات آزمونهای سلامت عمومی و عوامل فشارزای          روانی ـ  اجتماعی بوسیله آزمون کولموگروف ـ اسمیرنوف……………………………………………………43

جدول (3- 4)  ضرایب همبستگی بین عوامل فشارزا و سلامت عمومی………………………………………….44

جدول  (4- 4) مقایسه میانگین نمرات پرسشنامه سلامت عمومی در دانشجویان دختر و پسر………………45

جدول (5- 4) مقایسه میانگین نمرات پرسشنامه سلامت عمومی در دانشجویان مجرد و متاهل……………46

جدول ( 6- 4) مقایسه میانگین نمرات پرسشنامه سلامت عمومی در مقاطع تحصیلی مختلف……………..47

جدول (7- 4) مقایسه میانگین نمرات پرسشنامه سلامت عمومی بر حسب مدت زمان اقامت دانشجویان در خوابگاه……………………………………………………………………………………………………………………….48

جدول (8- 4) مقایسه میانگین نمرات پرسشنامه عوامل فشارزا در دانشجویان دختر و پسر…………………49

جدول (9- 4) مقایسه میانگین نمرات پرسشنامه عوامل فشارزا در دانشجویان مجرد و متاهل………………50

جدول (10- 4) مقایسه میانگین نمرات پرسشنامه عوامل فشارزا در مقاطع تحصیلی………………………….51

جدول (11- 4)  مقایسه میانگین نمرات پرسشنامه عوامل فشارزا بر حسب مدت زمان اقامت دانشجویان در خوابگاه……………………………………………………………………………………………………………………….52

جدول (12- 4) ضرایب حاصل از تحلیل رگرسیون عوامل فشارزا  بر سلامت عمومی………………………53

 

فهرست تصاویر

تصویر 1- 2 ) تصویر کانن از استرس ……………………………………………………………………………………..16

تصویر 2- 2 ) مسیر اصلی پاسخ استرس (سلیه 1970)…………………………………………………………………17

 

فصـل اول

کلیات تحقیق

 

 

  مقدمه

سلامت، یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار و بخش جدایی ناپذیر آن برای شکوفایی و ارتقای کیفیت زندگی است. تقریباً همه افراد در جوامع مختلف به شیوه‌های گوناگونی به دنبال رسیدن به آرامش و رفاه نسبی در جنبه‌های مختلف زندگی هستند. اما با گسترش روز افزون صنعت و تکنولوژی و به تبع آن افزایش مسئولیتهای افراد، نابهنجاریها، اختلالات روانی و بیماریهای جسمی نیز رو به افزایش است. در ارتباط با سلامت عمومی معمولاً احساس فشار و تنیدگی نقطه شروع ناراحتی روانی است و تداوم آن موجب اختلال در کنشهای روانی، اجتماعی و بدنی فرد می‌گردد. در شرایط عادی و معمولی برخی از استرس ها، نگرانیها و ضربه‌های روحی و روانی را می‌توان نادیده گرفت، اما گاهی شدت و پایداری این عوامل فشارزا به حدی است که حتی فرد را از انجام کارهای روزمره باز می‌دارد. استرس یکی از موضوعاتی است که علیرغم پیشرفت علم و تکنولوژی همیشه با بشر همراه بوده و هیچگاه انسان نتوانسته که بطور کامل خود را از آن دور کند. انسان امروزی با دو جنبه متضاد استرس روبرو است؛ از یک سو جزء ضروری از زندگی است که با تحریکات آنی، فرد را برای زندگی، حرکت و پیشرفت آماده می کند و از سوی دیگر، استرس ریشه بسیاری از مشکلات روانی، پزشکی و اجتماعی است. انتشار بیش از یکصد مقاله و کتاب در زمینه بررسی، کنترل و مدیریت استرس و اختصاص بیش از سه درصد بودجه ملی کشورها برای مقابله با اثرات استرس و کنترل آن نشان‌دهنده اهمیت استرس می‌باشد ( بنجامین[1] ، مترجم دادستان ،1377).

اهمیت استرس نه فقط به خاطر خسارت اقتصادی آن است بلکه به خاطر اثرات منفی آن بر سلامت جسم و روان افراد می‌باشد. امروزه مشخص شده است که استرس با بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی ارتباط داشته و یا در ایجاد، تحول وگسترش آن نقش دارد. محققان نشان داده‌اند در صورتی که استرس فرد افزایش یابد می‌تواند منجر به علایم قلبی ـ عروقی، مشکلات معده‌ای ـ روده‌ای، بی‌خوابی، سردرد، کمردرد ، خستگی و فراموشی، خشکی دهان و تعریق بیش از حد کف دست شود( دالبند ، فرهادی ، 1385).

در سالهای اخیر توجه بیشتری به این امر شده و پژوهشهای بسیاری در مورد رابطه استرس با زندگی اقشار مختلف بویژه سلامت عمومی آنان انجام شده است.

 

   بیان مسئله

ورود به دانشگاه مقطع بسیار حساسی در زندگی نیروهای کارآمد و فعال جوان در هر کشوری محسوب        می‌شود و غالباً با تغییرات زیادی در روابط اجتماعی و انسانی آنها همراه است. در کنار این تغییر، به انتظارات و نقشهای جدیدی نیز باید اشاره کرد که همزمان با ورود به دانشگاه در دانشجویان شکل می‌گیرد.            قرار گرفتن در چنین شرایطی غالباً با فشار و نگرانی توأم بوده و عملکرد و بازدهی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

از یک سو لازمه پیشرفت تحصیلی مناسب و موفقیت‌آمیز، برخورداری از آرامش و امنیت خاطر در ابعاد زیستی ، روانی و اجتماعی است ولی از سوی دیگر دوره زندگی دانشجویی به واسطه حضور عوامل متعددی دوره فشارزا است و دانشجویان تغییرات زیادی را در زندگی دانشجویی بویژه زندگی خوابگاهی خود تجربه می‌کنند. یکی از کارکردهای مهم این دوره زندگی افراد، دستیابی به استقلال و خود مختاری است که به شکل توانایی تصمیم گیری مستقل و انجام تکالیف زندگی بدون اتکاء به دیگران پدیدار می‌شود. بسیاری از آنها برای اولین بار با مسائل مالی و نحوه اداره زندگی و تنظیم فعالیتهای اجتماعی خود روبه رو می‌شوند. تغییر روابط با خانواده و دوستان، عادت خوردن، خوابیدن و تنهایی نیز بر برخی دانشجویان اثر معکوس می‌گذارد. به نظر می‌رسد که منابع استرس‌زای این دوره نیز منحصر به فرد باشد. آشنا نبودن بسیاری از دانشجویان با محیط دانشگاه در بدو ورود به دانشگاه، جدایی و دوری از خانواده، عدم علاقه به رشته تحصیلی، الزامات محیط آموزشی، ناسازگاری با سایر افراد در محیط زندگی و کافی نبودن امکانات رفاهی و اقتصادی و مشکلاتی نظیر آنها از جمله شرایطی هستند که می‌توانند مشکلات و ناراحتیهای روانی را بوجود آورد . وجود این گونه مشکلات مانع اصلی ظهور تواناییها و استعدادهای بالقوه دانشجویان و شکوفایی اندیشه‌های خلاق آنهاست.

      توجه به سلامت دانشجویان به ویژه سلامت روانی ـ اجتماعی آنان  از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. دانشجویان در مواجهه با عوامل استرس‌زا، گستره‌هایی از واکنشهای جسمانی و روانشناختی را نشان می‌دهند. تظاهرات استرس شامل آسیب های جسمانی، کمبود انرژی مزمن، کاهش انگیزه، سردرد، مشکلات گوارشی و مشکلات خواب است(وین کلمن[2]، 1994 ). تحصیلات دانشگاهی، بویژه در رشته‌های علوم پزشکی بدلیل ماهیت و حجم دروس و کارورزی و