در این فصل سعی شده، پژوهشگر، مسیری را که در جریان پژوهش خود، طی کرده و اصول روش شناختی ای را که به کار برده، بیان کند. از آنجا که اصل آزمون پذیری و ابطال پذیری، بیشتر به پیروی از این فصل انجام می گیرد، لذا در گزارش نمودن این فصل، دقت کافی به عمل آمده است.

۳-۲- روش پژوهش

روش پیمایش، روش مورد استفاده این پژوهش می باشد. مشخصه پیمایش، مجموعه ساختمند یا منظم از داده هاست و از آنجا که پرسشنامه ساده ترین راه تهیه ی این داده های منظم است، بنابراین رایج ترین تکنیک مورد استفاده، در پژوهش پیمایشی است. هدف پژوهش پیمایشی آن است که با مقایسه ی دقیق ویژگی مختلف موردها، به استنباط علی برسد. البته در این مسیر، باید دقت کرد که، پیوستگی و همبستگی را به عنوان روابط علی نپذیرفت. در رویکرد پیمایشی، محقق تغییری در خصوصیات افراد ایجاد نمی کند، بلکه به دنبال تغییری است که “به طور طبیعی رخ داده” است(دواس،۱۵:۱۳۷۶) و پس از جمع آوری اطلاعات، دست به مقایسه ی موردها می زند. در پژوهش حاضر نیز، پژوهشگر با انتخاب دو گروه در محیط طبیعی و بدون دست کاری(گروه آموزش دیده و گروه آموزش ندیده)، با بهره گرفتن از تکنیک پرسشنامه، به بررسی تفاوت این دو گروه از لحاظ میزان سازگاری زناشویی می پردازد.

۳-۳- جمعیت آماری

جامعه ی آماری پژوهش حاضر، همه ی فرزندان متأهل خانواده های شاهد، جانباز و آزاده ی استان قم می باشد که بین سال های۱۳۸۶ تا۱۳۹۰ در دوره های آموزشی پیش از ازدواج شرکت کرده اند. بر حسب اطلاعات موجود در اداره ی بنیاد شهید و امور ایثارگران استان قم، تعداد این افراد ۱۰۰۰نفر، برآورد شد. با بررسی جامعه آماری مورد نظر، پژوهشگر به این نتیجه رسید که این آمار نمی تواند به عنوان آمار واقعی مورد استفاده قرار گیرد. چرا که برخی از افراد، بیش از یکبار در این دوره ها شرکت کرده بودند؛ برخی دیگر این دوره ها را به طور کامل نگذرانده بودند و آموزش ها را نیمه کاره، رها نموده بودند؛ برخی دیگر در دوره ‎های دیگر شرکت نموده بودند و اسامی آنها در فهرست این این دوره ها قرار گرفته بود. همچنین پژوهشگر افراد مورد مطالعه را در دو ویژگی تعداد سال های تأهل(۱ تا ۵ سال) و سن (۲۰ تا ۳۵ سال) همتا نمود؛ و با در نظر گرفتن این موارد و حذف موارد غیر مرتبط، پژوهشگر به عدد ۱۰۰ از این جامعه ی آماری رسید.

۳-۴- روش نمونه گیری

پژوهش حاضر به مطالعه ی کل جامعه، یعنی به روش سرشماری صورت گرفته است. همچنین گروهی نیز به عنوان گروه مقایسه، از بین فرزندان متأهل آموزش ندیده که در همان سال های مذکور ازدواج نموده بودند، به روش نمونه گیری احتمالی از نوع تصادفی ساده انتخاب شدند. در این روش، انتخاب به گونه ای صورت گرفت که تمامی افراد واجد شرایط(مدت تأهل بین ۱ تا ۵ سال و متوسط سن آن ها بین ۲۰ تا ۳۵ سال) از فرصت برابر، برای انتخاب شدن برخوردار بودند و انتخاب هر فرد مستقل از دیگران صورت گرفت. روش کار به این صورت بوده است که ابتدا فهرستی از جامعه ی مورد نظر، توسط پرونده های موجود در اداره ی بنیاد شهید استان قم تهیه شد و پس از شماره گذاری فهرست مورد نظر، برای دستیابی حجم نمونه ی مقتضی، از نرم افزار spssx استفاده شد.

۳-۵- حجم نمونه

از آنجا که جامعه ی آماری پژوهش حاضر کوچک بوده، بنابراین تمام افراد جامعه ی مورد نظر، که حدود ۱۰۰ نفر برآورد گردید؛ مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین برای رسیدن به اهداف پژوهش، گروهی نیز به عنوان گروه مقایسه به روش همسان سازی و برابر با جامعه ی مورد مطالعه (۱۰۰ نفر)، برای سنجش تفاوت میزان سازگاری زناشویی و ابعاد آن در بین افراد متأهل آموزش دیده و آموزش ندیده، انتخاب شدند.

۳- ۶- واحد پژوهش

کلاسیسم عربی در راه مشابه کلاسیم غربی حرکت می کرد که نزد این شاعران اهتمام ورزیدن به اندیشه ی عقلی یا معنی از بیان عاطفه ای معین مهم تر بود. از این جهت عقل بر اثر شعری حاکم بوده و شاعر عربی به تعبیر از معانی عمومی که میان شاعران رواج داشت استفاده می کرد.
همانگونه که رمانتیستهای غربی به سلطان قلب و عاطفه در مقابل سلطان عقل که کلاسیک ها مقدس می شمارند اهتمام می ورزیدند، نوگرایان نیز به وجدان فردی و بیان مکنونات قلبی شاعر و عواطف متباین وی دعوت می کردند تا از گرایشهای کلی که شاعر را از تعبیر ذاتی دور می کردند دور شوند. همان طور که رمانتیست های غرب به دامن طبیعت گریز می زدند تا از آن الهام بگیرند و صادقانه با آن سخن بگویند واز شرارتهای زندگی شهری و از سنت های غلط جامعه دور شوند، شعرای این مدرسه نیز در چنین مسیری حرکت می کردند.
«السحرتی» یکی از شعرا و نقاد آپولو این گرایش رمانتیستی را در شعر خود آشکار ساخته از شرارتهای جامعه به تنهایی و یأس پناه می آورد.
جلستُ فی وحدتی. حزیناً و غمزهُ الیأسِ تَحتَوینی
وضاق صدری بما یُلاقی من وَطْأَهِ البُؤسِ و الشُُّجُونِ
وَکِدْتُ فی نَزْعَهِ الرّواقی أری بَقائی مِن الجنون[۱۲۵]
شعرای آپولو دارای یک مدرس واحد بودند که یک گرایش واحد آنها را گرد هم می آورد و آن گرایش رمانتیستی بود. اگرچه که در قالب یک حرکت نظری، فلسفی، شعری متبلور نشد.
دکتر محمد سعد فشوان نیز از جمله افرادی است که آپولو را صاحب یک مدرسه شعری می داند. وی شرایط اطلاق «مدرسه» را به یک انجمن ادبی در چهارمحور خلاصه می کند.
۱- وجود استاد (Muster)
2- وجود شاگرد یا شاگردان
۳- اعتراف استاد به صحت آنچه که شاگرد یا شاگردان آن را بیان می کنند و این امر طبیعتاً پس از مأنوس شدن استاد با شاگرد یا شاگردان و اقدام مناسب برای نشر اصول و متحقق ساختن اهداف آن میسَّر می شود.
۴- شاگرد این مدرسه رسالت استاد خویش را به دوش بکشد و پس از وی در راه نشر آن عمل کند»[۱۲۶]
همه ی شاعرانی که تحت لوای آپولو گرد آمده بودند به صراحت به استادی ابو شادی اعتراف کرده بودند و خود وی حتی قبل از شکل گیری جمعیت آپولو در سال ۱۹۲۸ به آثار شعرای جوان رسیدگی می کرد و راهنمایی های لازم را مبذول می داشت. وی تأثیر گرایشها و اصول شعری خود را در نفوس شاعران جوان که پیرامونش گرد آمده بودند، درک می کرد. آنان پس از هجرت ابوشادی به آمریکا و حتی پس از مرگ وی در راه تحقق اهداف او کوشیدند. بنابراین با توجه به این توضیحات شروط«مدرسه» در مورد این انجمن ادبی از دیدگاه «فشوان» قابل تطبیق است و تأثیر خود را در شعرای نسل خود و نسل حاضر گذارده است.
«ابراهیم الحاوی» یکی دیگر از ناقدان معاصر عرب نیز آپولو را مدرسه ای ادبی می داند. وی پس از بررسی نظر ناقدانی چون دکتر شوقی ضیف و مندور می گوید:
«بی عدالتی است که مانند این دو ناقد صنعت فنی مدرسه را از آپولو نفی کنیم و نقش بزرگی که این مدرسه در نقد ادبی و انگیزش حرکت معاصر داشت، نا دیده بگیریم، هر پژوهشگری که آثار نویسندگان آپولو را بررسی می کند درمی یابد که بیشتر اینان در یک جهت و گرایش شعری واحد حرکت می کردند و ویژگی تجدید در شکل و مضمون بر آنان غالب است. مدرسه آپولو مانند دیگر مدارس نقدی کوششی جانکاه را در راه دعوت نوگرایانه خویش متحمل شد و شکی نیست که کوشش این مدرسه در انگیزش و بحث شعر معاصر و تحول بخشیدن به آن و لو به طور نسبی موثر بوده است و مکتب غالب بر گرایش شعری و نقدی آن، همان مکتب رمانتیسم است»[۱۲۷]
کسانی که آثار شعرای مدرسه آپولو را در قید حیات هستند مطالعه می کنند در می یابند که رسالت ابوشادی هنوز از بین نرفته است و اصول ان متوقف نشده بلکه هنوز پژواک وسیع آن در عالم بشریت و ادب تا به امروز طنین انداز است.
وحدت عضوی قصیده
مدرسه آپولو وحدت عضوی قصیده را عملی متکامل، ساختاری و پویا می دانست که همه ی عناصر آن مانند اعضای مختلف یک موجود زنده با هم عمل می کنند، بنابراین قصیده غنایی در درون خود تا نهایت آن دارای بافتی هماهنگ و منسجم است.
منظور از وحدت عضوی، وحدت موضوعی نیست زیرا قصیده در وحدت موضوعی تنها پیرامون یک موضوع دور می زند و ممکن است میان اجزای آن ارتباطی عضوی وجود نداشته باشد «مصطفی السحرتی» یک از شعرا و ناقدان مدرسه ی آپولو در مورد وحدت عضوی قصیده می گوید:
«در وحدت عضوی قصیده، هوش شاعر و مهارت او در هماهنگی ایجاد کردن میان صور، اشکال و رنگ ها نقش اساسی دارد، همچنین مهارت او را در بیدار ساختن زندگی در غالب الفاظ، اسلوب ها، افکار و خیال شاهد هستیم»[۱۲۸]
در قصیده ی «ملحمه الأطلال» ابراهیم ناجی نیز وحدت عضوی رعایت گردیده است. وی در مطلع قصیده خود در مناجات با محبوب خویش می گوید:
أعْطِنی حُرِّیِّتی أطْلِقْ یَدَیّ إنَّنی أعْطْیتُ ما اُسْتَبْقَیتُ شیّ
آهِ مِن قَیدِکَ أدْمی مِعصَمَیّْ لِمَ اُبقِیهِ و ما أَبقی عَلَیّ
ما اُحتِفاظی بِعُهُودٍ لَمْ تَصُنْها و إلامَ الأَسْرِ و الدُّنیا لَدَیْ
ها أنا جَفَّتْ دُموعی فأعْفُ عَنها إنَّها قَبلَکَ لَمْ تُبْدِلْ لَحَیْ[۱۲۹]
حملات بر ضد آپولو:
صفحات مجله آپولو از همان آغاز پر بود از پاسخ به نقدهای مختلفی که نسبت به ابوشادی و بالطبع مدرسه ی شعری وی مطرح می شد. هر دیوانی که از شعرای آپولو مانند: ناجی- الصیرفی- علی محمود طه- و صالح جودت منتشر می شد از افراد «د

ارالعلوم» و «الأزهر» به نقد آنها می پرداختند و در این معرکه شرکت می کردند.
این مرحله، مرحله ی احمالی پر جنب و جوش از کلاسیسم متعصب به آستانه ی تجدید و نوآوری بود. عصر این مرحله ی انتقالی با فرهنگ و تمدن غرب آشنا شده بود به ناچار چالشهای ادبی را میان داعیان تجدید و محافظان سنت های قدیم شاهد بود. دامنه ی این چالشهای ادبی به میان تجدید خواهان نیز کشانده شد. مجلّه ی آپولو از همان شماره ی نخست، عرصه ی درگیری تازه ای بخصوص میان ابوشادی و مدرسه ی وی با عقاد و میریدانش بود. نقد در این برهه از حیات ادبی در بسیاری از اوقات بر پایه ی روابط شخصی بود. دشمنی ها و وابستگی های سیاسی به احزاب، زمینه را برای منفعت طلبان و فرصت طلبان آماده کرده بود.
حملات به انجمن ادبی آپولو حتی به مجلات فکاهی مانند «المطرقیه» نیز کشانده شده بود»[۱۳۰]
ابوشادی و جمعیت او از اشتغال به سیاست دوری می کردند ولی در مقابل افتراها و حملاتی که نسبت به آنان می شد نتوانستند سکوت کنند. مجلّه آپولو، سند زنده ای از این معارک در این دوره می باشد.
اوضاع ادبی در زمان تکوین آپولو
جمعیت آپولو در فاصله ی میان دو جنگ خانماسوز جهانی (۱۹۴۵-۱۹۱۸) در جوی ظلمانی و حزن آلود کار خویش را در عرصه ی ادب آغاز کرد.
هرچند جنگ از خود ویرانی و خرابی را به جای می گذارد ولی در مقابل انسانها را به تفکر وا می دارد تا برای رهایی از وضعیت موجود به راه حلهای نوینی پناه ببرند. عرصه ی ادبیات در این زمان برخوردهای فکری وادبی مدرسه بعث یا مدرسه ی دیوان را پشت سرگذارده بود. «الرابطه القلمیه» نیز در مهجر شمالی موجب تحولاتی در ادب شده و ادب عربی را با نگرشهای نوین ادب جهانی آشنا ساخته بود. ولی با مرگ جبران خلیل جبران در سال ۱۹۳۱م اعضای این انجمن ادبی پراکنده شدند «میخائیل نعیمه» به لبنان بازگشت و گاهی بعضی از ادبای آن به صورت فردی به نشر آثار خود همت می گماشتند.
بنابراین در این برهه ی زمانی، در درون جامعه ادبی عرب، ضرورت وجود انجمنی ادبی احساس می شده تا به کوششهای پراکنده ی ادبا و شعرا انسجام بخشیده و جهت مشخص و مناسبی و به آنها بدهد.
برای شعرا و ادبای این دوره زمینه ای مهیا شده بود که از جهاتی برای شعرای دو دوره ی قبل آماده نبود. در این دوره رابطه با ادبیات غرب از طریق مراکز دانشگاهی و آثار نسل تجدید خواه و نظریات و آراء دکتر طه حسین، هیکل، عقاد، مازنی در عرصه ی ادب و شعر مطرح شده بود.
در قاهره «المجمع اللغوی» و دانشکده ی «اللغه العربیه» تـأسیس شده بود و مدتی بعد یعنی در سال ۱۹۳۳ نیز مجله ی مصری «الرساله» به وسیله ی «احمد حسن الزیات» منتشر شد.
شعرای دو نسل گذشته در مقابل خود نمونه های ادبی مشخص که راهنمای ایشان باشد نداشتند ادبای عصر نهضت و همچنین شعرای نسل جدید اولین بار نمونه های ادبی خویش را پیشنهاد کردند. ولی شعرای آپولو در مقابل خود این دو نمونه را می دیدند و الگوی عربی سومی را نیز از شعرا مانند: جبران- ایلیا ابوماضی- و نسبت عریضه و میخائیل نعیمه که به آمریکاری شمالی مهاجرت کرده بودند به عنوان تجربه ای فرا روی ایشان بود»[۱۳۱]
طبیعت در نزد شاعران آپولو.
«از ویژگی های شعر (این گروه) گرایش به طبیعت است و شاعران آپولو در عشق به طبیعت افراط و زیاده روی می کنند تا اینکه طبیعت در نزد آنان بعنوان مادر و پناهگاهی است که در کنار آن آرامش می یابند. شعر طبیعت در ادبیات عربی قدیم نیز وجود داشت ولی شاعران آپولو در یک دریافت و فهم جدید به آن پرداخته اند هنگامی که رابطه بین پدیده های طبیعت درونشان را با طبیعت محقق می کنند پس شاعر از دانش و آرزوها و خواسته هایش و دردها و عشق و اشتیاقش سخن می گوید. و آنان را به آغوش طبیعت و مناظر زیبا و جذاب آن منتقل می کند و این کار را برای آرامش و تسکین درونش و کاهش دادن دردهایش انجام می دهد.
پس سخن آنان از هیجانات و اضطرابات دیار هدف شان مجسم کردن و به تصویر کشیدن اضطرابات درونشان از قیام و شورش است.
و می بینیم که مکتب رومانتیک در اشعارشان روشن و واضح است، پس رومانتیک شاعر را در فن سرودن شعر از اینکه از طبیعت و عواطف انسانی الهام بگیرد دعوت می کند. و شاعران رومانتیک از شهر به روستا فرار می کنند و خودشان در آغوش طبیعت با آن ملاقات می کنند زیرا آنان به آزادی افتخار می کنند و به همین منظور از قید و بندهای شهری کراهت دارند و آنان را ناپسند می دانند و به روستای آزاد و گسترده و همواره پناه می برند.
و مطران و شکری، ابوشادی، ناجی، و شابی و دیگر شاعران مکتب آپولو در وصف طبیعت و توصیف آن نیکو عمل نموده اند.»[۱۳۲]
انجمن منیرفا
انجمن منیرفا مدرسه ادبی که در سال ۱۹۴۸ در نیویورک به ریاست شاعر مصری دکتر احمد زکی ابوشادی ایجاد شد، عبدالمسیح حداد شاعر و ادیب مهجری نایب رئیس آن بود.
این مؤسسه ادبی تأثیر زیادی در شعر و ادب مهجری نداشت و ظاهراً با وفات دکتر ابوشادی نیز فعالیت آن به اتمام رسید.
از جمله کسانی که در این مدرسه عضو بودند و فعالیت می کردند می توان صفیه ابوشادی دختر دکتر ابوشادی و صاحب دیوان «الأغنیه الخالده» و همچنین «نعمه اله الحاج را نام برد»[۱۳۳]
نتیجه گیری:
ادبیات معاصر تحت تأثیر ادبیات غرب قرار داد و ریشه های این تأثیرپذیری از ادب عربی را باید در پس زمینه ی تاریخی جستجو کرد. کشورهای عربی قرنها تحت سیطره ی امپراتوری عثمانی به سر می بردند در این دوران هر چند
دولت عثمانی به فتوحات بسیاری دست یافت و کشورهای مختلف را یکی پس از دیگری به تصرف خویش درآورد، ولی همه ی این افتخارات را در سایه ی سیاست گذارهای اصولی و پیشرفتهای نظامی بدست نیاورد بلکه انگیزه های مذهبی حاکم در میان مردم موجب چنین دستاوردهایی شده بود.
در عرصه ی ادب نیز متفکران و ادبای عرب در اثر آشنایی با مکاتب ادبی نوین، برآن شدند تا ادبیات کشور خویش را نیز از این خوان گسترده بهرمند سازند در نتیجه این تبادل فرهنگی، ادب عربی به عرصه های نوینی در شعر، نقد ادبی، نمایشنامه نویسی و… دست یافت.
پس از مرگ جبران خلیل جبران در سال ۱۹۳۱م «الرابطه القلمیه» نیز در عمل از حرکت باز ایستاد ولی آثار آن در کشورهای عربی باقی ماند. مدتی نگذشت که این خلاء را جماعه آپولو در سال ۱۹۳۲ پرکرد. دکتر احمد زکی ابو شادی انجمن ادبی را از ادبایی با گرایش های مختلف ادبی بنیان گذاشت.
ابوشادی تجربه ی چالشهای ادبی محافظان سبک کلاسیک وداعیان تجدید و نوآوری را پشت سرگذاشته بود. از این رو از تمامی استعدادهای ادبی برای شرکت در این انجمن ادبی و مجلّه آن با نام آپولو دعوت کرد. احمد شوقی و سپس خلیل مطران ریاست آن را برعهده گرفتند.
آپولو درروزگاری کار خویش را آغاز کرد که در درون سرزمین عربی به وجود انجمن ادبی احساس نیاز می شد. ابو شادی آثار شعرای نوپا و جوان را در مجلّه آپولو به چاپ می رساند. مجلّه آپولو نخستین مجلّه ی ادبی در شعر و نقد ادبی در درون سرزمین عربی بود که توانست تحول عظیمی در ادبیات معاصر عربی به وجود اورد و با انتشار آثار شعرای جوان در این مجلّه، ادبایی پا به عرصه نهادند که بعدها از اعضای اصلی آپولو گردیدند:
هرچند که گرایشهای ادبی مختلفی در آپولو وجود داشت ولی گرایش حالم بر آثار ادبی آن همان گرایش رمانتیستی بود. شعرای این جمعیت در دیوان های خود از گرایشهای رمانتیکی و رمزگرایی تأثیر پذیرفته بودند و جنبه های تجدد و نوآوری در آثار ادبی ایشان آشکارتر از نقد ادبی بود، برخلاف «جماعه دیوان» که دعوتهای تجدیدشان در آثار نقدی عمیق تر از آثار ادبی بود.
ابوشادی تحصیل کرده ی انگلیس بود و در آنجا با مکاتب ادبی غرب به خصوص رمانتیسم آشنایی پیدا کرده بود. از این رو می خواست ادب عربی را با ادبیات غرب آشنا کرده و با تحولات ادبی جهانی هماهنگ سازد و وی عمیقاً ایمان داشت که رسوبات تقلید و واپس ماندگی فکری و ادبی بی درنگ از بین خواهد رفت و دعوت به سوی تجدید و نوآوری بدون شک در چارچوبی سالم و آرام پیروز خواهد شد به همین جهت آپولو محل تعاطی آرا و افکار ادبی برای رشد و اعتلای ادب عربی بود.

امید عمر یک روزش نه وانگاهغم صدساله بر جانش به یک راه

(ال:۳۵۱)
در این جا نیز عطار دنیا را از زبان بزرگواری چون حضرت علی (ع) ترسیم می کند. و دنیا را با صفاتی چون غدّار و مردار به تصویر می کشد. و دنیادوست را بسیار خوار و حقیر می شمرد چنان که مرتبه ی او را از سگ هم کمتر می داند و طالب دنیا را چون گویی می داند که در طلب دنیا به دام عادت دنیاطلبی گرفتار می آید.
البته خدا همواره همراه آدمی است و با اوست امّا به موازات خدا، نفس، شیطان، دنیا و خلق نیز با انسان همراهند. لذا حدود همراهی با هر یک از اینها را باید رعایت کرد تا دوستی خدا بر آنها سبقت بگیرد. «ابوبکر ورّاق» در این باره می گوید: «پنج چیز است که همیشه با تواَند: اگر صحبت این پنج چیز بدانی نجات یافتی و اگر ندانی هلاک شوی، اوّل خدای تعالی، پس نفس و پس شیطان و پس دنیا و پس خلق، با خدای به موافقت باید کردن وبه هر چه وی کند قانع و راضی باشی؛ با نفس به مخالفت باید، با شیطان به عداوت، با دنیا به حذر، با خلق به شفقت. گر این کنی، رستی» (تذ: ۵۴۸).
از دیگر اثرات سوء دنیا دوستی همانا رسوایی درقیامت در میان خلق خدای است و به همین جهت است که «ابوحازم مکّی » گفت: «… روز قیامت بنده ای راکه دنیا را عظیم داشته بود به پای کنند بر سرجمع. پس منادی کنند که بنگرید که این بنده ای است که آنچه حق تعالی آن را حقیر داشته است و آنچه خدای دشمن داشته او دوست وعزیز داشته است وآنچه خدای انداخته است او برگرفته » (تذ: ۱۱۰). ابوسلیمان نیز به همین مطلب مختصراً اشاره می کند و می گوید: «در هر دلی که دوستی دنیا قرار گرفت، دوستی آخرت ازآن رخت برداشت» (تذ: ۳۰۷).
دنیادوستی عالمان و حکیمان به طور قطع زشتتر از «دنیا دوستی عوام است. لذا شیخ از این افراد بطور مشخّص یاد کرده، کار آنها را نکوهش می کند. در مقاله یازدهم، داستان نهم از مصیبت نامه داستان عالمی بیان می شود که روزگار پیشین می زیست به پیامبر آن زمان وحی فرستاده شد که به آن مرد بگوی که این علم تو فادیده ندارد زیرا تو دنیا را دوست می داری. مقصود این که دوستی دنیا سر همه گناهان و نشانه بی مغزی است و فایده علم و معرفت را نیز از بین می برد:

شیخ در این باره حکایت یا نظر دیگری ندارد و به نقل اقوال بزرگان متصوّفه بسنده می کند که به چند مورد از آن اشاره می کنیم. «[مالک] گفت در بعضی کتب منزل است که حق تعالی فرماید که با عالمی که دنیا دوست دارد کمترین چیزی که با او بکنم آن بود که حلاوت ذکر خویش از دل او ببرم» (تذ: ۱۰۰). از طرفی همین حبّ دنیا نوعی عذاب و عقوبت عالمان به شمار می رود. مالک در این خصوص نقل می کند:«از حسن پرسیدم که عقوبت عالم چه باشد؟ گفت: مردن دل. گفتم مرگ دل چیست؟ گفت حبّ دنیا » (تذ: ۸۲). از طرف دیگر کار عالمان با دنیا دوستان مشکل است: «[ذوالنّون] گفت هیچ طبیب ندیدم جاهلتر از آنکه مستان رادر وقت مستی معالجه کند یعنی سخن گفتن کسی را که او مست دنیا باشد، بی فایده بود» (تذ: ۱۸۵).
از دیگر آثار دنیا دوستی، علاوه بر آنچه تا کنون بیان کردیم، تخریب روح است: «[منصور عمّار] گفت دل های بندگان جمله روحانی صفتند، پس چون دنیا بدان دل راه یافت، روحی که بدان دل ها می رسید، در حجاب شود » (تذ: ۴۲۳). نیز «[ابوالعباس قصّاب] گفت دنیا گنده است و گندهتر از دنیا دلی است که خدای تعالی آن دل به عشق مبتلا گردانیده است» (تذ: ۶۴۱).
مقام دنیادوست از سگ و شیطان کمتر است: عطّار در ابتدای مصیبت نامه انسان را با شیطان مقایسه می کند از آن جهت که شیطان از آتش است و آدمی از خاک و بدین جهت شیطان بر دنیا دل نمی نهد و آدمی دلبسته دنیاست:

انگیزه معمولاً تصور منفعت و یا احساس خاصی است که مرتکب را به انجام عمل مجرمانه سوق می دهد و علت روانی و مشخصه عمل مجرمانه را تشکیل می دهد. به طور کلی انگیزه تأثیری در تحقق جرم یا عدم تحقق جرم ندارد زیرا انگیزه معمولاً برحسب مرتکبین جرم و شرایط ارتکاب آن متفاوت است، فقط در بعضی موارد خود قانونگذار یا به حکم قانونگذار از دادگاه یا مقامات اجرایی انگیزه را در تعیین ماهیت عمل مجرمانه و همین طور نوع و میزان مجازات ها موثر می شناسد. در حقوق ایران انگیزه مرتکب در جرم تهدید بی تأثیر است یعنی اینکه هرچند تهدید به منظور تفریحومزاح به عمل آید و یا اینکه انگیزه مرتکب از تهدید شرافتمندانه یا انسان دوستانه باشد مانع از تحقق جرم تهدید نخواهد بود و فقط ممکن است به عنوان یکی از موارد کیفیت محققه مورد توجه دادگاه قرار گیرد، بدین صورت که دادرس دادگاه می تواند در صورت وجود انگیزه شرافتمندانه طبق بند ۳ ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی، مبادرت به تخفیف مجازات مرتکب نماید.[۹۱]

ب) تحلیل تهدید بر اساس رکن روانی

۱) تهدید یا سبق تصمیم

منظور از سق تصمیم وجود تصمیم سابق بر نفس تهدید است نه تصمیم و طرح نقشه قبلی و یا هدفی معین فردی را مورد تهدید قرار می دهد و از قبل و با فراهم ساختن شرایط و موقعیت مناسب تصمیم مجرمانه خود را که تهدید می باشد نسبت به فرد موردنظر تحقق می بخشد و او را مورد تهدید قرار می دهد. در این نوع از تهدید معمولاً هدف خاصی منظور و مطلوب مرتکب می باشد و برای تحقق آن هدف، تهدید را عملی می سازد و تهدید ارتکابی بدین نحو یعنی تهدید باسبق تصمیم بر دلیل وجود شرارت و طرح از قبل اندیشه شده خطرناک تر از تهدید بدون سبق تصمیم می باشد.

۲) تهدید بدون سبق تصمیم

اگر تهدید ارتکابی بدون برنامه ریزی و طرح و نقشه قبلی و به صورت آنی در زمان ارتکاب جرم صورت گیرد تهدید بدون سبق تصمیم می باشد و به عبارت دیگر یعنی فرد در اقدام تهدید ارتکابی هیچ گونه سبق تصمیم و نقشه ی قبلی نداشته است. این نوع از تهدید معمولاً در جرایم فعلی و گفتاری و در جریان درگیری های لفظی و منازعاتی که به صورت ناگهانی رخ می دهد دیده می شود، در واقع دراین نوع تهدید مراحل اراده ارتکاب جرم به سرعت فراوان و در زمان کوتاهی محقق می گردد.

مبحث دوم: واکنش کیفری سرکوبگر در قبال تهدید

بزهکار با اجرای فعل یا ترک فعل محرمانه در صورتی که شرایط و مقتضیات لازم فراهم باشد مستوجب مجازات یا اقدامات تأمینی می باشد که با توجه به اوضاع و احوال و احراز دیگر شرایط آن ها مورد حکم قرار می گیرند. از طرفی دادگاه می تواند در جهت فردی کردن مجازات ها، حسب مورد از کیفیات مخففه یا مشدده استفاده نماید، بدین ترتیب اول ضمانت اجرای جرم شدید و در مبحث دوم کیفیات مخففه و مشدده مورد بررسی قرار می گیرد.

گفتار نخست: اقسام مجازات

با وقوع جرم عکس العمل بدیهی جامعه در برابر آن مجازات یااقدامات تأمینی می باشد. البته دادگاه می تواند با توجه به جرم ارتکابی و سایر شرایط مقرر در قانون مرتکب را ضمن مجازات اصلی به مجازات تتمیمی و یا تکمیلی نیز محکوم نماید.

الف) مجازات اصلی جرم تهدید

پس از تحقیق عملیات اجرایی و عنصر روانی لازم در خصوص تهدید ارتکابی و به عبارتی پس از محقق گشتن اجزا، شرایط و آثار جرم تهدید و احراز این موارد نزد دادگاه رسیدگی کننده و در نهایت اثبات تهدید مرتکب عمل مزبور مجرم محسوب شده و قابل مجازات می باشد، بنابراین پس از تحقق جرم مزبور دادگاه مرتکب جرم را با توجه به کیفیات عمل ارتکابی و اوضاع و احوال حاکم در تحقق جرم و از طرفی خصوصیات مجرم به مجازاتی که در قانون برای جرم تهدید مقرر کرده است محکوم می کند.
مجازات جرم تهدید به عنوان جرم مستقل و خاص در ماده ۶۶۹ ق.م.ا. پیش بینی شده است. البته دامنه جرم تهدید فقط به موارد فوق الذکر محدود می گردد و در قوانین و مواد پراکنده ای نیز با توجه به فراخور موضوعاتی که می تواند مورد تهدید قرار گیرند صور خاص جرم تهدید پیش بینی و برای آن مجازات مقرر گردیده است که از جمله می توان به جرم تهدید علیه بهداشت عمومی، سرقت توأم با تهدید یا تهدید ارتکابی در مقابل مأمورین در حین انجام وظایف و… اشاره داشت که هریک از آن ها دارای مجازات مستقل و خاص خود بوده که البته با جرم تهدید دارای ارتباط تنگاتنگ می باشد.
در ماده ۶۶۹ ق.م.ا. دو مجازات برای مرتکبین مصادیق و متعلقات منصوص در این ماده در نظر گرفته شده است و ماده ۶۶۹ ق.م.ا. مقرر می دارد: «هرگاه کس دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی یا افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا زندان از ۲ ماه تا ۲ سال محکوم خواهد شد».
طبق این ماده مجازات حبس که به تسامح در قانون و از زندان استعمال شده است و مجازات شلاق برای مرتکب پیش بینی شده است مجازات مقرر در این ماده به واسطه وجود حرف (یا) انتخابی می باشد. به عبارت دیگر تنها یک مجازات نسبت به مرتکب قابل اعمال می باشد یا حبس یا شلاق. در واقع قاضی مخیر به انتخاب یکی از ۲ مجازات مذکور در ماده ۶۶۹ ق.م.ا. می باشد و مجاز به اعمال و انتخاب هر دو مجازات نیست.
نکته ای که در خصوص اعمال مجازات قابل توجه است این مطلب است که اگر تهدیدکننده تهدید خود را عملی سازد عنوان مجرمانه تغییر پیدا می کند. بنابراین اگر تهدیدکننده فردی را تهدید به قتل نماید و پس از آن فرد را به قتل رساند، عنوان مجرمانه از تهدید به قتل به جرم قتل عمد تغییر پیدا می کند و فقط به مجازات قتل عمد محکوم می شود. البته چنان چه اقدام مرتکب در خصوص تهدید ارتکابی به نتایج مجرمانه دیگری منتهی شود مجازات مرتکب حبس مورد تابع قواعد تعدد خواهد بود.
جرم تهدید ارتکابی در ماده ۶۶۹ ق.م.ا. با توجه به نص صریح ماده ۷۲۷ ق.م.ا. قابل گذشت می باشد، در واقع تعقیب امر جزایی فقط با شکایت شاکی خصوصی شروع می شود و در صورت گذشت شاکی خصوصی دادگاه می تواند مجازات مرتکب را تخفیف دهد و یا با رعایت موازین شرعی از تعقیب مجرم صرف نظر نماید.

ب) مجازات تکمیلی

گاهی قانونگذار علاوه بر مجازاتی که برای عمل مجرمانه پیش بینی کرده است با توجه به نوع جرم ارتکابی و درجه اهمیت آن مجازات دیگری هم تعیین می کند که این مجازات اضافی گاهی مجازات تبعی و یا گاهی مجازات تکمیلی و یا تتمیی است. آن چه در این گفتار مورد بررسی قرار می گیرد مجازات تکمیلی یا تتمیعی می باشد. مجازات تکمیلی به مجازاتی اطلاق می شود که با مجازات اصلی جمع می گردد و باید در حکم دادگاه قید شود تا قابل اجرا باشد و هیچ گاه به تنهایی مورد حکم قرار نمی گیرد و برای مجازات های مذکور باید مجازات اصلی را تکمیل نماید. مجازات تکمیلی مانند مجازات های اصلی تابع اصل قانونی بودن مجازات ها می باشد. بنابراین در مواردی که اختیار تعیین مجازات تکمیلی با دادگاه است قاضی مکلف است حکم خود را در این خصوص مستدل نماید.
قانونگذار در مواد ۲۰-۱۹ قانون مجازات اسلامی مجازات تکمیلی را مورد توجه قرار داده و آن را پیش بینی نموده است. ماده ۱۹ ق.م.ا. مقرر می دارد: «دادگاه می تواند کسی را که به علت ارتکاب جرم عمدی به تعزیر یا بازدارنده محکوم کرده است به عنوان تتمیم حکم تعزیری یا بازدارنده مدتی از حقوق اجتماعی محروم و نیز از اقامت در نقطه یا نقاط معین ممنوع و یا به اقامت در محل مجبور نماید». و قانونگذار در ماده ۲۰ ق.م.ا. نظام مجازات تکمیلی را با توجه به اوضاع و احوال جرم و شخصیت مجرم برای مدت معین موردنظر قرار داده است. مجازات تکمیلی مندرج در ماده ۱۹ ق.م.ا. عبارتند از: «محرومیت از حقوق اجتماعی ممنوعیت از اقامت در نقطه یا نقاط معین و اقامت اجباری در محل معین».
حکم محکومیت به مجازات های تکمیلی با توجه به نص صریح ماده ۱۹ ق.م.ا. امری اختیاری بوده و به صلاحدید دادگاه واگذار شده که در صورت مصلحت و با توجه به اوضاع و احوال حاکم بر قضیه مرتکب را به چنین مجازات هایی محکوم نمایند.
در خصوص جرم تهدید ارتکابی، با توجه به اینکه جرم موردنظر جرم عمدی است و از طرفی از جمله جرایم تمایل تعزیر می باشد دادگاه می تواند مرتکب را علاوه بر مجازات اصلی جرم تهدید به عنوان تعمیم و تکمیل مجازات اصلی مدتی از حقوق اجتماعی محروم و یا از اقامت در نقطه یا نقاط معین منع و یا به اقامت در محل معینی مجبور نماید. بنابراین دادگاه می تواند بر اساس ماده ۱۹ و ۲۰ و ۷۲۸ ق.م.ا. با توجه به خصوصیات مجرم و اوضاع و احوال حاکم در زمان وقوع جرم و نحوه جرم ارتکابی، تهدید کننده را به مجازات تکمیلی علاوه بر مجازات اصلی محکوم نماید.

ج) اقدامات تأمینی

در کنار مجازات ها عکس العمل اجتماعی از نوع دیگری هم وجود دارد که اقدامات تأمینی می نامند. عکس العمل اجتماعی علیه کسی که آگاهانه و آزادانه مرتکب جرم گردیده است مجازات می باشد و اگر چنین مرتکبی در مکان ارتکابی جرم در آینده باشد مستوجب اقدامات تأمینی است.
اقدامات تأمینی اقدامات فردی الزام آور و بدون رنگ اخلاقی هستند که بر افراد خطرناک مخل نظم اجتماعی به منظور جلوگیری از جرایمی که با توجه به حالات آن ها احتمال ارتکاب آن داده می شود تحمیل می شود. معمولاً هدف از اعمال وضع اقدامات تأمینی پیشگیری است که برحسب وضع و حالت خطرناک بزهکار تدابیر خاصی را اقتضا می کند.[۹۲]
تهدید به ارتکاب جرم در مواد مربوطه از جمله ماده ۶۶۹ ق.م.ا. و دیگر مواد خاص مرتبط با تهدید جرم انگاری شده است و قانونگذار برای آن ضمانت اجرا پیش بیین نموده است. در واقع قانونگذار صرف تهدید ارتکابی را صرف نظر از تحقق موضوع تهدید یا به عبارتی حصول نتیجه، جرم و برای آن مجازات مقرر نموده است اما در برخی از موارد احتمال تحقق موضوع مورد تهدید بسیار است یعنی اینکه با توجه به نوع موضوعی که مورد تهدید قرار گرفته است و سایر اوضاع و احوال حاکم به این قضیه امکان عملی ساختن جرمی که وعده ارتکاب آن داده شده است و از سوی مرتکب قابل اغماض نبوده و باید مورد توجه قرار بگیرد در واقع در این مورد مرتکب با آشکار ساختن و نشان دادن حالات روحی و روانی خود دائر به تمایل واقعی به اجرای جرم مورد تهدید دارای حالت خطرناک بوده و برای پیشگیری و جلوگیری از جرایمی که ممکن است احتمالاً از خود نشان دهد مشمول اقدامات تأمینی قرار می گیرد.[۹۳]
قانونگذار به منظور جلوگیری تهدیدکننده از اجرای واقعی جرم مورد تهدید و به عبارتی به منظور مقابله و دفع حالت خطرناک شخص تهدیدکننده در قانون اقدامات تأمینی و تربیتی ۱۳۳۹ یک ضمانت احتیاطی برای شخص تهدیدکننده درنظر گرفته است. ضمانت احتیاطی که از جمله اقدامات تأمینی و تربیتی مالی است به منظور جلوگیری از ارتکاب جرم مورد تهدید توسط مرتکب پیش بینی شده است. در واقع مبنای تأسیس ضمانت احتیاطی فقط تعهد و خودداری از ابراز امیال تعدی جویانه و یا حالت خطرناک مرتکب جرم تهدید می باشد.[۹۴]
ماده ۱۴ قانون اقدامات تأمینی مقرر می دارد: «هرگاه شخصی که دیگری را تهدید به ارتکاب جرمی کرده است و بیم آن رود که واقعاً مرتکب آن جرم می گردد هرگاه شخصی که محکوم به مجازات جنایی یا حنجه گردیده است صریحاً نظرش را به تکرار جرم اظهار نماید دادگاه بنابر تقاضای شخص تهدید شده یا متضرر از جرم می تواند از او بخواهد که تعهد کند که مرتکب جرم نگردیده و وجه الضمان متناسب برای این امر بدهد.
هرگاه مشارالیه از این تعهد خودداری کرده و وجه الضمان مقرر را نسپارد دادگاه می تواند دستور توقیف موقت او را صادر نماید. مدت این توقیف بیش از ۲ ماه نخواهد بود. اگر تعهد ظرف ۳ سال از تاریخ که وجه الضمان سپرده مرتکب جرم گردیده و وجه الضمان به نفع دولت ضبط می شود والا به او یا قائم مقام قانونی او مسترد خواهد گشت. طبق ماده فوق الذکر تهدید باید در خصوص ارتکاب جرمی صورت گیرد یعنی اینکه موضوع مورد تهدید لزوماً باید ارتکاب عمل مجرمانه ای باشد تا مشمول اقدامات تأمینی قرار گیرد و از طرفی اگر تهدید به ارتکاب جرم را فی نفسه بدانیم با منطق ماده یک قانون اقدامات تأمینی که مقرر می دارد (صدور حکم به اقدامات تأمینی از طرف دادگاه وقتی جایز است که شخصی مرتکب جرم گردد) مغایرت داشته و قابل توجیه نخواهد بود.
اعمال ماده ۱۴ قانون اقدامات تأمینی در صورتی میسر است که این تهدید واقعی باشد و احتمال ارتکاب جرم مورد تهدید توسط مرتکب به طور متعارف وجود داشته باشد. یعنی اینکه با توجه به نوع جرم مورد تهدید توانایی تهدیدکننده در اجرای موضوع تهدید و شرایط و اوضاع و احوال حاکم در حین وقوع جرم تهدید امکان ارتکاب جرم مورد تهدید بسیار بوده و قابل چشم پوشی نباشد در واقع با توجه به عبارت بیم آن رود که واقعاً مرتکب آن جرم گردد، در جرم مذکور، احتمال عملی ساختن و ارتکاب جرم مورد تهدید توسط مرتکب غیرممکن نمی باشد و امکان تحقق آن می رود.[۹۵]
از طرفی با توجه به شمول اظهار نظر شخص محکوم علیه جرم تهدید در خصوص تکرار جرم ارتکابی اش به نظر می رسد که نظر مرتکب دائر به تکرار عملش باید به صورت صریح بیان شود و اظهارنظر او چنان باشد که احتمال جرم توسط وی بعید به نظر برسد در غیر این صورت مشمول ماده ۱۴ قرار نمی گیرد. بنابر صراحت ماده ۱۴ درخواست شخص تهدید شونده یا متضرر از جرم برای اعمال و اجرای ضمانت احتیاطی مندرج در این ماده علاوه بر مجازات اصلی جرم تهدید شروط می باشد در حالی که اگر اعمال این ماده به منزله بروز حالت خطرناک شخص مرتکب و دفع و خنثی نمودن اعمال و جرائم احتمالی آن علیه بزه دیدگان نظم اجتماعی باشد در این صورت اجرای اقدامات تأمینی (ضمانت احتیاطی) درباره چنین فردی نباید منوط به تقاضای شخص تهدید شونده یا متضرر از جرم گردد.
اقدامات تأمینی منصوص در ماده ۱۴ اخذ تعهد و سپردن وجه الضمان متناسب عمل ارتکابی در خصوص عدم انجام جرم ممنوعه می باشد. به عبارت دیگر پس از احراز شرایط مذکور در این ماده و حسب اعلام دادگا
ه فرد تهدید کننده دو تکلیف دارد که در صورت ایفای موارد فوق الذکر آزاد می گردد و یعنی اگر مرتکب متعهد گردیده و وجه الضمان متناسب را نیز بسپارد آزاد می گردد. و چنان چه
امتناع ورزد دادگاه دستور توقیف موقت او را حداکثر تا ۲ ماه صادر خواهد نمود و در هر حال اگر متعهد ظرف دو سال از تاریخی که وجه الضمان را سپرده مرتکب جرم موردنظر نگردد وجه الضمان به وی یا قائم مقام قانونی او مسترد خواهد والا یعنی در صورت ارتکاب جرم موردنظر و مننوعه وجه الضمان سپرده شده به نفع دولت حفظ خواهد گردید.
بنابراین دادگاه علاوه بر محکومیت مرتکب جرم تهدید به مجازات پیش بینی شده بر آن جرم در صورت احراز و فراهم نمودن شرایط مقرر در ماده ۱۴ قانون اقدام تأمینی می تواند به منظور پیشگیری از امکان ارتکاب جرم مورد تهدید و یا تکرار آن جرم مرتکب را ملزم نماید که متعهد گردیده و وجه الضمان متناسب بسپارد که مرتکب جرم نگردد.

گفتار دوم: عوامل موثر در میزان مجازات

الف) کیفیات مخففه

فلسفه تخفیف مجازات چنین است که گاهی شرایط ارتکاب جرم و یا خصوصیات اجتماعی و روانی مرتکب به نحوی است که اقتضا دارد از مسئولیت مرتکب کاسته شود و مجازات کمتری به او تحمیل گردد. در واقع در این صورت مرتکب جرم از مجازات معاف نشده بلکه در تعیین میزان مجازات او اعمال مخففه منظور می گردد به عبارت دیگر کیفیات مخففه اوضاع و احوالی است که سبب کاهش مجازات می گردد و باید وجود آن برای قاضی رسیدگی کننده محرز گردد. از طرفی پس از احراز این موارد نیز قاضی در اعطای این تخفیف مختار است و می تواند در صورت صلاحدید خود مجازات مرتکب را تخفیف دهد و یا تبدیل به مجازات از نوع دیگر که مناسب به حال متهم است بنماید.
ماده ۲۲ ق.م.ا:
۱-گذشت شاکی مدعی خصوصی
۲-اظهارات و راهنمایی های متهم که در شناخت شرکا و معاونان جرم و یا کشف اشیایی که از جرمتحصیل شده است موثر باشد.
۳-اوضاع و احوال خاصی گه متهم تحت تاثیر انها مرتکب جرم شده است از قبیل،رفتار و گفتار نحریک آمیز مجنی علیه یا انگیزه شرافتمندانه درارتکاب جرم.
۴-اعلام متهم قبل از تعقیب و یا اقرار او در مرحله او در مرحله تحقیق که موثر در کشف جرم باشد.
اصولاً گذشت شاکی یا مدعی خصوصی به منظور اعمال تخفیف در جرایم قابل گذشت قابل تصور است زیرا در جرایم قابل گذشت، رضایت و گذشت شاکی سبب موقوف شدن تعقیب می گردد، هرچند به نظم عمومی خدشه وارد شده باشد به عبارت دیگر در جرایم قابل گذشت تعقیب از شکایت شاکی شروع می شود و در صورت گذشت اوتعقیب یا اجرای حکم موقوف می گردد. جرم تهدید موضوع ماده ۶۶۸ و ۶۶۹ و ۶۹۴ بنا به نص صریح ماده ۷۲۷ق.م.ا از جمله جرایم قابل گذشت می باشد بنابراین در صورت گذشت شاکی موردی برای اعمال جهات تخفیف و تشدید مجازات وجود ندارد اما در سایر احکام مرتبط با جرم تهدید مانند ۶۱۷ ق.م.ا که از زمره جرایم قابل گذشت نمی باشد گذشت شاکی یا مدعی خصوصی می تواند از جهات تخفیف و یا تبدیل مجازات محسوب گردد.
علل دیگری که سبب تخفیف مجازات مرتکب می گردد تأثیر اوضاع و احوال خاصی است که سبب ارتکاب جرم از سوی مرتکب می شود متهم ممکن است تحت تأثیر اوضاع و احوال خاصی مرتکب جرم شود مانند وجود انگیزه شرافتمندانه و یا گفتار و رفتار تحریک آمیز مجنی علیه به عبارت دیگر عدل و انصاف حکم می کند به نسبتی که مجنی علیه در وقوع جرم سهم داشته از میزان مجازات بزهکار کاسته شود و در واقع در بسیاری از جرایم از جمله قتل و یا منازعه و یا جرایم منافی عفت، تحریک مجنی علیه از عواملی است که متهم را وادار به ارتکاب جرم می نماید، بنابراین اگر علت تهدید ارتکابی به تحریک قبلی مرتکب به وسیله تهدید شوند باشد دادگاه می تواند مجازات او را تخفیف دهد.[۹۶]
همچنین اگر مرتکب با انگیزه شرافتمندانه مثلاً برای دفاع از ناموسش چاره ای جز تهدید دیگری نداشته باشد دادگاه می تواند به علت وجود چنین انگیزه ای مجازات مرتکب را تخفیف دهد و یا تبدیل به مجازات دیگری که مناسب به حال او باشد بنماید مورد دیگری که از جهات تخفیف تلقی می گردد وضع خاص متهم و یا سابقه اوست در این خصوص دادگاه می تواند با توجه به شخصیت، سوابق اجتماعی و کیفری و موقعیت شغلی و هم چنین وضع خاص مرتکب خصوصاً کهولت، بیماری، ندامت، پشیمانی و … مجازات مرتکب را تخفیف دهد.
بنابراین دادرس دادگاه می تواند با بهره گرفتن از ابزارهای خاص که قانونگذار در اختیار او نهاده است به منظور تأمین هرچه بیشتر اهداف مجازات با درنظر گرفتن خصوصیات خانوادگی و فرهنگی اجتماعی و شغلی متهم مجازاتی متناسب با وضعیت وی را مورد حکم قرار دهد تا هرچه بیشتر در جهت تحقق اصل فردی کردن مجازات گام بردارد. در این راستا ماده ۷۲۸ ق.م.ا. مقرر می دارد: «قاضی دادگاه می تواند با ملاحظه خصوصیات جرم و مجرم و دفعات ارتکاب جرم در موقع صدور حکم و در صورت لزوم از مقررات مربوط به تخفیف و تعلیق و مجازات های تکمیلی و تبدیلی از قبیل قطع موقت خدمات عمومی حسب مورد استفاده نماید».

ب) کیفیات مشدده

گاهی قانونگذار مجازات بزهکار را به لحاظ اهمیت و درجه خطرناک بودن عمل ارتکابی برای جامعه تحت شرایطی تشدید می کند. در واقع در این موارد قانونگذار ارتکاب جرم خاص را در شرایطی معین مشمول مجازات شدیدتری قرار می دهد. به علاوه ممکن است شخص به دفعات مرتکب جرم شود. در این موارد نیز قانونگذار برای مرتکب جرم به علت تعدد و تکرار در جرم مسئولیت جزایی بیشتر قائل شده است و مرتکب را به مجازات های سنگین تری محکوم می کند. در هر حال تشدید مجازات مستلزم تجویز قبلی قانونگذار است و دادگاه فقط در موارد مصرح قانونی مکلف به تشدید مجازات می باشد و نمی تواند صرفاً با میل و اختیار خود و در غیر مواردی که تشدید مجازات از سوی قانونگذار تعیین شده است مجازات مرتکب را تشدید نماید. در یک طبقه بندی کیفیات مشدده عام در مقام کیفیات مشدده خاص و در طبقه بندی دیگر کیفیات مشدده عینی در مقابل کیفیات مشدده شخصی قرار می گیرد.
از جمله کیفیات مشدده ای که در جرم تهدید می تواند مورد توجه قرار گیرد اعمال هرگونه تهدید همراه با به کارگیری چاقو یا هر نوع اسلحه ای موضوع ماده ۶۱۷ ق.م.ا. می باشد. بر اساس ماده مذکور جرم تهدید ارتکابی وسیله چاقو یا هر نوع اسلحه ی دیگر در صورتی که از مصادیق محارب نباشد به حبس از ۶ ماه تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد. قانونگذار در این ماده با توجه به بکارگیری نوع وسیله ارتکابی (چاقو یا هر نوع اسلحه ای) مجازات جرم را تشدید نموده است، در واقع تهدید ارتکابی با اسلحه یعنی وسیله ای که عادتاً کشنده است اعم از سرد و گرم ترس و ارعاب و تأثیر خاص و نسبتاً شدیدی بر تهدید شونده وارد می سازد و او را به شدت تحت تأثیر قرار داده است تا در نهایت در برابر خواسته تهدید کننده تسلیم می شود.
از دیگر مواردی که در خصوص کیفیات مشدده جرم تهدید باید مورد توجه قرار گیرد موضوع تعدد در جرم می باشد تعدد جرم از جهات تشدید مجازات است زیرا عدالت و انصاف حکم می کند مجازات کسی که یک بار مرتکب جرم شده است و فردی که چند مرتبه نظم اجتماعی را مختلف ساخته یکسان نباشد، در این خصوص چند حالت متصور است:

ضرورت توانمندسازی کارکنان درسازمان ها
تغییرات محیطی وافزایش رقابت جهانی،موضوع توانمندسازی کارکنان رادرکانون توجه مدیران قرارداده است.چراکه سازمانها باداشتن کارکنان توانمند،متعهد،و باانگیزه، بهتر خواهندتوانست خود رابا تغییرات وفق داده ورقابت کنند. توانمند سازی،سالم ترین روش سهیم نمودن دیگرکارکنان درقدرت است .بااین روش حس اعتماد،انرژی مضاعف، غرور،عهدوخوداتکایی[۱۰] درافرادایجاد می شودوحس مشارکت جویی در امور سازمانی افزایش یافته،در نهایت بهبودعملکردرابه دنبال خواهدداشت.(جهانگیری ،۱۳۸۶) پس از ده هاسال تجربه، دنیا به این نتیجه رسیدکه اگرسازمانی بخواهد در اقتصاد وامور کاری خود پیشتازباشد و در عرصه رقابت عقب نماند، باید ازنیروی انسانی متخصص،خلاق وبا انگیزه برخوردار باشد. منابع انسانی،اساس ثروت واقعی یک سازمان را تشکیل می دهند. بین سرمایه انسانی و بهره وری در سازمان ها رابطه ای مستقیم وجود دارد . از دغدغه های مهم نگاه ها ی اقتصادی موفق جهان،گردآوری سرمایه انسانی فرهیخته و خرد ورزی است که قادر به ایجاد تحول در سازمانهای مربوطه باشند .
یک سازمان موفق مجموعه ای است مرکب از انسانهائی بافرهنگ،اندیشه واهداف مشترک که با کار گروهی در نظام انعطاف پذیر سازمان،تجارب ودانش خود را با عشق به پیشرفت روز افزون سازمان در اختیار مدیریت خود قرارمی دهد . بنابراین هر فرد نسبت به سازمان و وظیفه ای که انجام می دهد احساس مالکیت خواهد کرد دربهره وری فردی،سازمان ازمجموعه استعدادها وتوانائیهای بالقوه افراد به منظورپیشرفت سازمان استفاده بالقوه واستعدادهای شگرف درجهت سازندگی،موجبات پیشرفت سازمان فراهم هدفهای شداستفاده ازتواناییهای بالقوه منابع انسانی برای هرسازمانی مزیتی بزرگ بشمارمی رود بهره وری فردی سازمان ازمجموعه استعدادها وتواناییهای بالقوه افرادبه منظورپیشرفت سازمان استفاده می کنندوبابه فعل درآوردن نیروهای بالقوه واستعدادهای شگرف درجهت سازندگی موجبات پیشرفت سازمان فرا خواهد شد.
بنابراین لازمه دستیابی به هدف های سازمان،مدیریت موثراین منابع باارزش است.دراین راستارشد،پیشرفت،وشکوفایی،وارتقای توانمندی های کارکنان تحت عنوان توانمندسازی کارکنان موردتوجه صاحبنظران وکارشناسان قرارگرفته است(ساجدی،۱۳۸۶).
راهکارهای عملی توانمندسازی
الف. آموز ش ضمن خدمت[۱۱]
امروزه آموزش نیروی انسانی به عنوان گامی موثر درجهت بهسازی و توانمند سازی کارکنان مورد تاکید سازمانها به خصوص سا زمان های یادگیرنده و پویاست . آموزش ضمن خدمت با تامین دانش و مهارت مورد نیاز برای انجام وظایف به صورت کارآوموثر،منجر به ایجاد حس اعتماد به نفس و خود ارز شی درکارکنان و در نتیجه احساس رضایت شغلی درکارکنان می گردد ،که نتیجه آن بهره وری بالاتردرسازمان می باشد ازطرفی آموزش های ضمن خدمت باتوانمندسازی کارکنان منجربه سرمایه های اجتماعی درجامعه می گردد چراکه هرکارمندی فردی ازجامعه می باششد که درصورت توانمندسازی جزئی ازسرمایه های اجتماعی محسوب می گردد.(پورآمن ،۱۳۷۵)
آموزش ضمن خدمت کارکنان به صورت یکی ازروشهای زیرانجام می گیرد
۱ – آموزش ضمن خدمت در محل کار.
کارآموزی؛
کارورزی؛
آموزش خصوصی؛
آموزش نوبتی؛
کلاس های مربی گری؛
گردش شغلی؛
سیتم دستیاری؛
۲- آموزش ضمن خدمت خارج از محل کا ر.
شرکت درکنفرانس های علمی؛
آموزش در محیط های شبیه سازی شده؛
انجام مطالعات اختصاصی؛
شرکت دربرنامه های سخنرانی؛
شرکت درسمینار های شغلی؛
استفاده ازبسته های آموزشی رایانه ای[۱۲] (پرهیز کار،۱۳۷۳).
ب- سهیم نمودن کارکنان دراطلاعات
یکی دیگر از راهکار های توانمند سازی کارکنان،سهیم نمودن کارکنان دراطلاعات می باشد تسهیم اطلاعات برای توانمند سازی کارکنان نه تنها یک ضرورت و مسئولیت پذیری نیز می شود .این تسهیم نه تنها حس تعلق،مشارکت ومالکیت نسبت به سازمان ایجاد می کندوبلکه کارکنان را مصمم می سازدتا از اطلا عات کسب شده برای بهبود عملکرد ساز مان استفاده کنند.( هداوند،۵۶:۱۳۸۶)
بادادن اطلاعات بیشتربه افراد،آنها احساس خواهندنمودکه لازمه کار وتلاش داشتن هدف می باشد.هدف کارآیی، هدف مشکل گشائی،هدف نوآوری یا هدف پیش بردن پروژه .اگر افراد در جریان گزینش این هدفها مش ارکت داشته باشند، به تدریج خود را شریک ومالک کار می دانندومسئولیتهائی که لازمه توانمند سازی است،می پذیرند (قوشچی،۱۳۸۰)
جهت سهیم کردن کارکنان در اطلا عات،اقدامات زیرضروری به نظر می رسد:

• مطلع نمودن هم کارکنان،ازاطلاعات مربوطه به عملکردشرکت وکمک به آنها جهت درک ماهیت کسب وکار
• ایجاداعتماد درکارکنان ،از طریق سهیم نمودن آنان دراطلاعات
• توسعه وتقویت روش های خود نظارتی وتقلیل نظارتهای سلسله مراتبی
• تلقی نمودن اشتباهات کارکنان به عنوان فرصتی برای یاد گیری (بلانچارد ،۱۳۸۶)

ج. پرورش تجارب تسلط شخصی[۱۳]
باندورا[۱۴] درسال ۱۹۸۶ دریافت مهمترین چیزی که یک مدیر می تواندبرای توانمندکردن دیگران انجام دهد،این است که به آنان کمک نمایدتا برتری شخصی خود رادر مورد برخی چالشها یا مشکلات تجربه کنند. باانجام موفقیت امیز یک کار،شکست یک حریف و یا حل مشکل،افراد احساس تسلط را در خود پر ورش می دهند .تسلط شخصی می تواند با فرصت انجام موفقیت آمیز کار های دشوار که سر انجام به تحقق هدفهای مطلوب منتهی شود،تشویق گردد .کلید کار آغازآن با کار های آسان وسپس پیش رفتن به سمت کار های دشواراست تا اینکه شخص احساس تسلط برتمامی پیچیدگی مسائل راتجربه کند .به منظورتحقق راهکارمزبور،پیمودن گامهای زیرضروری است:
تقسیم وظایف بزرگ به اجزای جدا از هم وواگذاری هر بخش در یک زمان
واگذاری وظایف ساده پیش از وظایف دشوار
تحسین پیرو زیهای کو چک
توسعه تصاعدی مسئولیتهای شغلی
واگذاری مسئولیت بیشتر به طور فزاینده بر ای حل مشکلات (وتن،۱۳۸۱)
اهداف توانمندسازی کارکنان
هدف از توانمندسازی،تسهیل دستیابی به اهداف سازمانی است.در هر صورت،هر گونه افزایشی در قدرت، نباید منجربه افزا یش تعارض[۱۵] بین مدیران وکارکنان گردد(محمدی ،۱۳۸۰)هدف از تواناسازی، ارائه بهترین منابع فکری مربوط به هر زمینه ازعملکرد سازمان است . همچنین هدف این است که ذیصلاح ترین کارکنان بیشترین نفوذ رادرمناسبترین شاخه ها اعمال نمایندهدف توانمند سازی، شرکت دادن افراد بیشتردرفرایند های تصمیم گیری سازمان نیست بلکه هدف بکارگرفتن افکار کارکنان به منظور یافتن شیوه های بهترواتخاذ بهترین تصمیمات ممکن می باشدهدف توانمند سازی، سازماندهی و توسعه تیم هانیست، بلکه افزایش شایستگی به منظور خلق ایده ای جدید و حل مشکلات ازطریق تعامل و هم نیروزایی اعضای تیم است .هدف بلند مدت توانمند سازی، بهبود مستمر در عملکردکل سازمان و هدف کوتاه مدت آن بکار گیری توانائی ها ای موجود در اعضای سازمان است. به عنوان یک حقیقت، توانمند سازی به طور قطع به آزادی انتخاب وعمل بیشتر منجر می شود، اما اینها فقط اهدافی ابزاری اند و راهی برای بدست آوردن هدف حقیقی بشمار می رود هدف حقیقی همیشه بهبود عملکرداست.به طورخلاصه اهداف مشخص توانمند سازی کارکنان را می توان به شرح زیر برشماری کرد.
الف. دادن مسئولیت تجزیه و تحلیل مداوم مشاغل به همه کارکنان به منظورانجام و توسعه شیوه های کاری اثربخش درارتباط بامشتریان وذینفعان
ب. واگذاری مسئولیت ایجاد اهداف عملکرد،راهبرد های عملکرد و سنجش عملکرد به تیم های کاری درارتباط بامشتریان وذینفعان .
ج. سهیم نمودن مجموعه کلی سازمان در تصمیمات مهم مدیریت،مانند برنامه های راهبردی توسعه تدوین خط مش یهای کارگزینی و برنامه های کاری د. درگیرنمودن مستقیم کارکنان درفرایندهای کاری همراه با بهبود مستمر آن فرایندها (کینلا،۱۳۸۳)
ه. فراهم نمودن موجبات رضایت شغلی کارکنان وکاهش اضطرابهای روحی آنان( شرلی واسواد،۲۰۰۷).
و. ایجاد احساس سودمندی در اعضای سازمان ازطریق شناخت وحذف شرایطی که موجبات تضعیف قدرت. آنان راباعث میگرددونیزبا استفاده از اطلاعات اثربخش سازمانی وغیرسازمانی (کریسن[۱۶]،۲۰۰۷).
ز. ارتقاء مهار تها،روحیه تعاون وکارآیی سازمان (بنزیت[۱۷]،۲۰۰۷).
ت. افزایش احساس ارزشمندی کارکنان (کان[۱۸]،۲۰۰۶)
نتایج حاصل ازاجرای توانمند سازی کارکنان
ازجمله نتایج حاصله از اجرای توانمندساز ی کارکنان برای سازمانها،می توان به موارد زیر اشاره نمود: •

• الصکر، حاتم(۱۹۹۹) مرایا نرسیس(الأنماط النوعیه و التشکیلات البنائیه لقصیده السرد الحدیثه)، الموسسه العربیه للدراسات و النشر، ط ۱
• العانی، شجاع مسلم(۱۹۹۹م) قراءات فی الأدب والنقد، منشورات اتحاد الکتاب العرب، دمشق
• عبد اللطیف، حجاب (بیتا) توظیف التراث الدینی فی شعر مفدی زکریاء، جامعه المسیله.
• العرینی، عبدالله بن صالح (۱۹۸۹م) الاتجاه الاسلامی فی اعمال نجیب الکیلانی القصصیه، جامعه محمد بن سعود الاسلامیه، ریاض، السعودیه، (۱۹۸۹م)
• عزام، محمد (۲۰۰۵م) شعریه الخطاب السردی (دراسه)، منشورات اتحاد الکتاب العرب، دمشق
• عدد من الکتاب (۱۹۹۷م) مدخل الی مناهج النقد الادبی، ترجمه رضوان ظاظا، کویت عالم المعرفه.
• عشری زاید، علی (۱۹۹۷م) استدعاء الشخصیات التراثیه فى الشعر العربی المعاصر، القاهره دار الفکر العربی
• الغذامی، عبدالله (۱۹۹۳م) الخطیئه و التفکیر، کویت دار سعاد الصباح.
• غنیمی هلال، محمد (بیتا) دور الأدب المقارن، القاهره نهضه مصر.
• فاهم، احمد (۲۰۰۴م) التناصّ فی شعر الرواد، بغداد دار الشؤون الثقافیه العامه، ط الأولی.
• الفکیکی، عبد الهادی (۱۹۹۶م) الإقتباس من القرآن الکریم فى الشعر العربی، دار معد.
• القاعود، حلمی محمد(۱۹۹۶م) الواقعیه الاسلامیه فی روایات نجیب الکیلانی؛ دراسه نقدیه، دار البشیر، عمان
• کریستوا، ژولیا(۱۳۸۱ش)واژه مکالمه زبان، به سوی پسامدرن، پساساختارگرایی در مطالعات ادبی،ترجمه پیام یزدانجو، نشر مرکز
• کندی، محمدعلی(۲۰۰۳م) الرمز و القناع فی الشعر العربی الحدیث، دار الکتاب الجدیده المتحده، بیروت، لبنان، ط۱
• الکیلانی، نجیب (۱۹۹۱م) تجربتی الذاتیه فی القصه الإسلامیه، دار ابن حزم، بیروت، ط الأولی
• الکیلانی، نجیب (۱۹۸۵م) رحلتی مع الأدب الإسلامی، موسسه الرساله، بیروت لبنان، الطبعه الأولی
• الکیلانی، نجیب،(۲۰۰۵م) عمالقه الشمال، دار الکتاب المختار، القاهره، مصر، الطبعه العشرون،
• الکیلانی، نجیب، (۲۰۰۶م)لیالی ترکستان، دار البشیر للثقافه و العلوم، طنطا، مصر، الطبعه الاولی،
• الفیروزآبادی، محمد بن یعقوب، (۲۰۰۵م) القاموس المحیط ، دار الفکر،بیروت لبنان،
• الماوردى،أبوالحسن علی بن محمدالماوردى (بی تا) کتابالحاوىالکبیر،دارالفکر،بیروت عددالأجزاء ۱۸
• مسلم بن حجاج، أبو الحسین مسلم بن الحجاج بن مسلم النیشابوری (۱۳۷۴ هـ) صحیح الإمام مسلم بن الحجاج، تحقیق محمد فؤاد عبد الباقی، دار إحیاء التراث العربی ، بیروت
• معاش، حیاه (۲۰۰۴م) التناصّ فى شعر ابن الخلوف، الجمهوریه الجزائریه جامعه العقید الحاج لحضر باتنه.
• معلوف، لویس، (۱۳۸۲ش)، المنجد، ترجمه محمد بندرریگی، تهران انتشارات ایران چاپ چهارم
• مفتاح، محمد (۱۹۸۶م) استراجیه التناصّ (تحلیل الخطاب الشعری)، بیروت المرکز الثقافی العربی، ط الثانیه.
• موسی، خلیل(۲۰۰۰م) قراءات فى الشعر العربی الحدیث و المعاصر، دمشق منشورات اتحاد الکتاب العرب.
• وادی، طه (۲۰۰۱م) ادبیات القصه دیوان العرب، بیروت ، لبنان الشرکه المصریه العالمیه للنشر.
• الوکیل، سعید (۱۹۹۸م) تحلیل النص السردی (معارج ابن عربی نموذجاً)، القاهره الهیئه المصریه العامه للکتاب
• الیافی، نعیم (۱۹۹۷م) أطیاف الوجه الواحد، دمشق اتحاد الکتاب العرب

منابع فارسی

• آلن، گراهام (۱۳۸۰ش) بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران نشر مرکز
• احمدی، بابک (۱۳۸۰ش) ساختار و تأویل متن، تهران نشر مرکز
• بختیاری، سعید(۱۳۸۶ش) اطلس جامع گیتاشناسی، تهران، موسسه جغرافیایی وکارتوگرافی گیتاشناسی
• داد، سیما(۱۳۸۰)فرهنگ اصطلاحات ادبی، انتشارات مروارید، تهران، ایران
• میرصادقی، جمال(۱۳۶۷ش) عناصر داستان، انتشارات شفا، چاپ دوم، تهران

مجلات

• الأسدی، عبدالستار، «التناص السرقه الأدبیه و التأثر»، کتابات معاصره مجله الإبدع و العلوم الإنسانیه، شرکه حوار للصحافه و النشر، بیروت، م ۱۱،ع ۴۴ ، م ۲۰۰۱
• بریغش، محمد حسن(۱۹۷۴م) «نحو أدب إسلامی؛ مع روایات إسلامیه معاصره للدکتور نجیب الکیلانی»، مجله المجتمع الکویتی، عدد۲۲۴
• تلخانی، مهری (۱۳۸۸ش)«نیم نگاهی به عرفان حافظ از منظر بینامتنیت(جستاری پساساختارگرایانه)»، فصل نامه ی تخصصی عرفان، سال ششم، شماره ۲۱
• الدسوقی، عبدالعزیز(۱۹۷۹م) «دراسه رحله الی الله»، مجله الثقافه المصریه، عدد مارس
• رستمپورملکی، رقیه(۱۳۸۴ش)، «التناصّ القرآنی فی شعر محمود درویش»، مجلهی انجمن زبان و ادبیات عربی، شمارهی۳
• سجودی، فرزان (۱۳۸۳ش) «نشانه شناسی لایهای و کاربرد آن در تحلیل نشانه شناختی آثار هنری»، تهران مقالات اولین هم اندیشی نشانه شناسی هنر، انتشارات فرهنگستان هنر.
• السید، جمال (۱۴۱۶هـ)«حوار قبل الرحیل»، مجله الأدب الإسلامی، عدد ۹-۱۰
• الطنطاوی، عبدالله، (۱۹۹۵م) «نجیب الکیلانی الوجه الذی تواری»، مجله الدعوه، العدد ۳۷
• فریج، علی(۱۹۷۱) «مقابله أدبیه مع الأدیب الروائی الدکتور نجیب الکیلانی»، مجله الشهاب البیروتیه، العدد۷، السنه ۵
• قتایه، عبدالوهاب(۱۹۸۳م) «نجیب الکیلانی شاعراً»، جریده الإتحاد، دوله الإمارات العربیه المتحده، الخمیس، ۱ سپتمبر
• مجله المجتمع(۱۹۸۶م) «الدکتور نجیب الکیلانی الأدب له عائد مذهل علی الفکر العالمی و یدعم السیاسه الدول الإسلامیه»، عدد ۷۸۴
• مجله المختار الإسلامی (۱۹۷۹م) «حوار مع الروائی الإسلامی الدکتور نجیب الکیلانی»، العدد ۵،
• میرزایی، فرامرز و ماشاءالله واحدی(۱۳۸۸ش) «روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر»، نشریهی دانشکده ادبیات و علوم انسانی شهید باهنر کرمان، شمارهی۴
• نامور مطلق، بهمن(۱۳۸۶ش) «ترامتنیت مطالعه ی روابط یک متن با دیگر متن ها»، پژوهش نامه ی علوم انسانی، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر، شماره ی ۵۶
• هداره، مصطفی (۱۴۱۶هـ)، «اللیالی السود فی ترکستان فی رؤیه نجیب الکیلانی الروائیه»، مجله الأدب الإسلامی، عدد۹-۱۰

در فصل حاضر براساس نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها که در فصل چهارم به تفصیل بیان شد، در پی پاسخگویی به سؤال های پژوهش خواهیم بود. بدین منظور ابتدا چارچوب کلی تحقیق را مرور می کنیم، سپس با مروری مختصر بر یافته های پژوهش در فصل چهارم به بحث در خصوص سؤال ها و فرضیه های تحقیق می پردازیم ونتایج پژوهش را با نتایج سایر مطالعات مقایسه میکنیم. در نهایت براساس نتایج حاصل، پیشنهادهای پژوهش و محدودیت هایی که پژوهشگر طی مراحل مختلف انجام تحقیق با آن ها مواجه بوده، مطرح خواهدشد.
مروری بر چارچوب کلی تحقیق
هدف این پژوهش این است که با بررسی جامع و دقیق دلایل رویآوری به عرضهی عمومی اولیه، شناسایی عوامل تأثیرگذار بر عملکرد مالی آتی شرکتها پس از عمومی شدن و تعیین عوامل کلیدی، شناخت هرچه بهتری از این فرایند ارائه داده و به اجرای موفقیّتآمیز آن کمک کند.
در راستای نیل به این هدف، نخست به کمک مرور ادبیات و مطالعه پیشینه موضوع، ده متغیّر که در دو دستهی ویژگیهای مالی و اقتصادی، و ویژگیهای مالکیت و بازار دستهبندی شدند، برای مطالعه انتخاب شدند. ویژگیهای مالی و اقتصادی شامل سرمایه اولیه، سوددهی اولیه، اندازه شرکت، سن شرکت، اهرم مالی و ویژگیهای مالکیت و بازار شامل زیر قیمت بودن، زمان ورود(بازار داغ)، درصد عرضه اولیه، حجم عرضه اولیه و فاصله زمانی پذیرش و عرضه میباشند. متغیّر وابسته، عملکرد مالی آتی شرکت (پس از گذشت سه سال از اجرای IPO) انتخاب شد که توسط معیار بازگشت سرمایه (ROE)، مورد سنجش قرارگرفت. همچنین با توجّه به شرایط عمومی بازار (با درنظرگرفتن درآمدهای نفتی، مخارج دولت، نرخ رشد نقدینگی، نرخ ارز، نرخ تورم، رشد اقتصادی و شاخص قیمت بورس)، بازهی مورد مطالعه، به دو زیربازه جداگانه تقسیم بندی شد که به صورت مجزا مورد مطالعه قرارگرفتند.
جهت جمع آوری داده های مورد نیاز، به پایگاه داده های شرکتهای بورس مراجعهشد. جامعه آماری این تحقیق عرضه های عمومی اولیه بازار بورس اوراق بهادار تهران در خلال سال های ۸۱ تا ۸۹ بودند. کلّ عرضه های عمومی اولیه انجامگرفته در بورس اوراق بهادار تهران در خلا ل سال های ۸۱ تا ۸۹، ۱۲۵ مورد بودهاست که همگی در این پژوهش، مورد مطالعه قرارگرفتهاند. با توجّه به اینکه داده ها و اطلاعات مالی و ترازنامه های شرکت ها قبل از سال ۸۰ بر روی پایگاه داده های شرکت های بورس در دسترس نیستند و از آن جایی که در تعریف برخی متغیّرها، داده های مالی سال قبل از اجرای IPO (سال مالی منتهی به اجرای IPO)، مورد نیاز است، سال شروع در بازه ی مورد نظر، لاجرم ۸۱ در نظر گرفته شدهاست. همچنین، برای سنجش عملکرد آتی شرکت، عملکرد شرکت ۳ سال پس از اجرای IPO در نظر گرفته میشود و به همین دلیل، سال ۸۹، آخرین سال قابل بررسی در بازه زمانی این تحقیق می باشد.
تحلیل داده های گردآوری شده طی ۴ مرحله انجام شد. نخست به توصیف نمونه مورد بررسی و بازهی زمانی مورد مطالعه، پرداختیم. ابتدا به ارائه جداول توزیع فراوانی متغیّرها و بررسی مقادیر آنها در طول بازهی زمانی مورد مطالعه، پرداختیم و سپس با یک جمعبندی کلّی، نمایی از آمارههای توصیفی متغیّرها در بازهی مورد مطالعه و زیربازهها، نشان داده شد. پس از آن با بهره گرفتن از روشی که در فصل سوم توضیح دادهشد، به بررسی استواری متغیّرها در کلّ بازه و رتبه بندی آنها از لحاظ استواری پرداختیم و در پایان لیستی از متغیّرهای استوار، برای اجرای مدل رگرسیون، ارائه شد. در بخش پایانی، به اجرای مدل رگرسیون و آزمون فرضیات در هر زیربازه و در کلّ بازه پرداخته شدهاست و با توجّه به نتایج بهدست آمده، در مورد فرضیات پژوهش، اظهار نظر شدهاست. لازم به ذکر است کلیه تحلیل های آماری به وسیله نرم افزار Eviewsویرایش ۷ انجام شد. در ادامه، به مهم ترین یافته های پژوهش بر مبنای تحلیل های انجام گرفته اشاره می شود.
یافته های تحقیق
مهم ترین یافته های پژوهش، به تفکیک، در سه بخش بررسی جامعهآماری و شرایط عمومیبازار، بررسی استواری متغیّرها، و تحلیل های چند متغیّره وآزمون فرضیات پژوهش، عبارت اند از:
یافته های حاصل از بررسی جامعهی آماری و شرایط عمومی بازار
با توجّه به مطالب عنوانشده در بخش دوم فصل ۴ و مشاهدهی روند متغیّرها و درنظرگرفتن شرایط عمومی بازار، مطالب زیر به عنوان مهمترین نتیجهگیریها و جمعبندی بررسی جامعهی آماری، ارائه شده و با نتایج حاصل از پژوهشهای قبلی، مقایسه میگردد:
شرکتهای عمومیشده، میانگین عملکرد آتی به مقدار %۳/۱۳- از خود نشان میدهند. همانگونه که در پیشینهی پژوهش عنوان شد، مسألهی کاهش عملکرد شرکتهای IPO، در مطالعهی جین و کینی (۱۹۹۴) مطرح شد و مطالعات بعدی بسیاری، این موضوع را تأیید کردند. شرکتهای بازهی اول، میانگین عملکرد بالاتری نسبت به شرکتهای بازهی دوم داشتهاند که با توجّه به تراکم بازارهای سرد در بازهی دوم، این امر در تضاد با مطالعات لوگران و ریتر (۱۹۹۵) و فرضیهی ۷ پژوهش میباشد.
سرمایهی شرکت های IPO در دوران های بازار داغ کمتر بوده و حداقل سرمایه، مربوط به بازه ی دوران داغ است. میانگین بالای سرمایه شرکتهای دوران بازار سرد و قرار گرفتن IPO با حداکثر سرمایه در دوران های سرد، یکی از نشانه های کیفیت خوب شرکتهایی است که در دوران بازار سرد، اقدام به عمومیشدن میکنند. این یافته با مطالعات لوگران و ریتر (۲۰۰۱)، همخوانی دارد.
حجم عرضه نیز به

طور میانگین، در بازارهای سرد بیشتر از بازارهای داغ است. این نکته مؤید این مطلب است که اگرچه به لحاظ تعداد IPO، بازارهای داغ تعداد بیشتری را شامل می شوند، با این وجود به لحاظ حجم عرضه، بازارهای سرد حجم عرضه بیشتری را دارند.
میزان زیرقیمت بودن در بازه اول بهطور قابل ملاحظه ای از بازه ی دوم بیشتر است. این موضوع به وضوح، قیمت گذاری اشتباه عرضه های دوران داغ نسبت به سرد را تأیید می کند و همراستا با مطالعات ون و کائو (۲۰۱۳)، میباشد.
میزان سوددهی IPOهای شرکت های بازارهای داغ به وضوح کمتر از شرکت های دوران سرد است. این موضوع خود صحه ایی دیگر بر بهتر بودن کیفیت شرکت های دوران سرد، که لوگران و ریتر (۱۹۹۵) و بوستامانته (۲۰۱۱) در مطالعات خود به آن اشاره میکنند، است.
فاصله زمانی پذیرش و عرضه، مطابق انتظار، در بازاهای داغ به وضوح بیشتر از بازارهای سرد است. این یافته با مطالعات لوگران و ریتر (۱۹۹۵) همخوانی دارد. همانطور که گفتهشد، شرکت های در دوران بازارسرد، با اتخاذ سیاست جداکننده، سریعاً وارد بازار می شوند امّا در دوران بازارهای داغ، شرکت ها صبر کردن را باارزش می دانند.
یافته های حاصل از بررسی استواری متغیّرها
بررسی استواری متغیّرها با بهره گرفتن از روش ترکیبی پیشنهادی سالا-ای-مارتین (۱۹۹۷)، صورت گرفت و استواری برخی از متغیّرها که در پژوهشهای پیشین، مورد مطالعه قرار گرفته بودند، رد شد. روش بدینصورت عنوان شد که با توجّه به ضریب متغیّر و انحرافمعیار آن در رگرسیونهای مختلف و تعریف حدود مجانبی بالا و پایین، متغیّری که در بیش از ۸۰% موارد، ضریبش از این حدود تجاوز نکند، استوار است. لیست متغیّرهای استوار و رتبه بندی آنها به شرح جدول ۵-۱ به دستآمد.
لیست متغیّرهای استوار و رتبه بندی آنها

(منبع: یافته های تحقیق)
یافته های حاصل از تحلیلهای چندمتغیّره و آزمون فرضیات
با توجّه به بررسی استواری متغیّرها، مدل رگرسیون تحقیق به صورت زیر پیشنهاد شد.
(رابطه ۵-۱- مدل رگرسیون پژوهش)
که در آن  ها ضرایب متغیّرهای مستقل، PIP نشان دهندهی عملکرد مالی آتی شرکت; IE، سرمایه اولیه; IS، حجم عرضه; FA، سن شرکت; IP، سوددهی اولیه; FS، اندازه شرکت، FL، اهرم مالی و c، ثابت رگرسیون میباشد. در ادامه به جمعبندی و نتیجهگیری آزمون فرضیات پرداخته شدهاست.
آزمون فرضیات در بازهی اول
فرضیه۱ مبنی بر تأثیر مثبت سرمایهی اولیه بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرارگرفت. این یافته متناسب با نتیجهی پژوهشهای جین و کینی (۱۹۹۴) و بسیاری از پژوهشهای بعد از آن که کاهش عملکرد شرکتها پس از نخستین عرضه عمومی را تأیید کردند میباشد. با توجّه به اینکه دورهی بازار داغ در این بازه قرار گرفتهاست میتوان نتیجهگیری کرد که سرمایه اولیه در دوران بازارهای داغ نیز تأثیر مثبت و معناداری بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها دارد.
فرضیه ۴ مبنی بر تأثیر مثبت سن شرکت بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این یافته متناسب با نتیجهی پژوهشهای لوگران و ریتر (۱۹۹۵) میباشد. همانگونه آنها پیشنهاد کردهبودند شرکتهایی که در بازار سرد اقدام به IPO میکنند، شرکتهای جوانتر هستند و با بررسی میانگین سنّی شرکتها در دو بازهی اول و دوم این امر به خوبی قابلتشخیص است. میتوان نتیجه گرفت که در بازارهای داغ که عمدتاً سن شرکتها بالاست، متغیّر سن، باز هم تأثیر مثبتی بر روی عملکرد آتی دارد.
فرضیه ۹ مبنی بر تأثیر مثبت حجم عرضه بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این یافته متناسب با نتیجهی پژوهشهای ریتر (۱۹۹۱)، فوادیللاه و هارجیتو (۲۰۰۱) و ون و کائو (۲۰۱۳) میباشد. بازارهای داغ از لحاظ تعداد، شامل IPOهای بیشتری هستند امّا همانگونه که در بررسی جامعهی آماری نشان دادهشد از لحاظ حجم عرضه در رتبهی پایینتری نسبت به بازارهای سرد قرار میگیرند واین خود میتواند یکی از دلایل عملکرد پایینتر آنها باشد که در مطالعات بیان شدهاست. یافته های این پژوهش بیان میکند که در بازار داغ نیز حجم عرضه تأثیر مثبت و معناداری بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها دارد.
فرضیه ۶ مبنی بر تأثیر مثبت زیرقیمت بودن، فرضیه ۷ مبنی بر تأثیر مثبت زمان ورود (بازار داغ)، فرضیه ۸ مبنی بر تأثیر مثبت درصد عرضه اولیه و فرضیه ۱۰ مبنی بر تأثیر منفی فاصله زمانی بین پذیرش و عرضه به دلیل عدم اثبات استواری متغیّرها در کلّ بازه و در هر زیربازه، رد شدند.
فرضیه ۲ مبنی بر تأثیر مثبت سودهی اولیه، فرضیه ۳ مبنی بر تأثیر مثبت اندازه شرکت و فرضیه ۵ مبنی بر تأثیر منفی اهرم مالی نیز در سطح اطمینان ۹۵%، مورد تأیید قرار نگرفتند.
آزمون فرضیات در بازهی دوم
فرضیه۱ مبنی بر تأثیر مثبت سرمایهی اولیه بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این یافته متناسب با نتیجهی پژوهشهای جین و کینی (۱۹۹۴) و لوگران و ریتر (۱۹۹۵) میباشد. با توجّه به اینکه دورهی بازار سرد در این بازه قرار گرفتهاست میتوان نتیجهگیری کرد که سرمایه اولیه در دوران بازارهای سرد نیز تأثیر مثبت و معناداری بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها دارد.
فرضیه ۵ مبنی بر تأثیر منفی اهرم مالی بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این امر نشان میدهد شرکتهای عمدتاً جوان که در بازارهای سرد اقدام به عمومیشدن میکنند، در صورت بدهی بالا، کاهش عملکرد بیشتری از خود نشان میدهند که متناسب با یافته های لوگران و ریتر (۱۹۹۵) میباشد.
فرضیه ۶ مبنی بر تأثیر مثبت زیرقیمت بودن، فرضیه ۷ مبنی بر تأثیر مثبت زمان ورود (بازار داغ)، فرضیه ۸ مبنی بر تأثیر مثبت درصد عرضه اولیه و فرضیه ۱۰ مبنی بر تأثیر منفی فاصله زمانی بین پذیرش و عرضه، به دلیل عدم اثبات استواری متغیّرها در کلّ بازه و در هر زیربازه، رد شدند.
فرضیه ۲ مبنی بر تأثیر مثبت سودهی اولیه، فرضیه ۳ مبنی بر تأثیر مثبت اندازهشرکت، فرضیه ۴ مبنی بر تأثیر مثبت سن شرکت و فرضیه ۶ مبنی بر تأثیر مثبت حجم عرضه نیز در سطح اطمینان ۹۵%، مورد تأیید قرار نگرفتند. با توجّه به اینکه شرکتهای بازهی دوران سرد شرکتهای جوان و با کیفیت بالاتری هستند و انحراف معیار متغیّرها چشمگیر نمیباشد، این امر منطقی است، گرچه رد شدن فرضیات میتواند به دلیل کمبود مشاهدات در این بازهی زمانی باشد. همچنین، برازش پایین مدل نیز میتواند به دلیل عدم استوار بودن برخی متغیّرها در بازهی دوم (که با در نظرگرفتن کلّ بازه، استواریشان ثابت شدهبود)، باشد.
آزمون فرضیات در کلّ بازه
فرضیه۱ مبنی بر تأثیر مثبت سرمایهی اولیه بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این یافته، متناسب با نتیجهی پژوهشهای جین و کینی (۱۹۹۴) و بسیاری از پژوهشهای بعد از آن که کاهش عملکرد شرکتها پس از نخستین عرضه عمومی را تأیید کردند، میباشد. میتوان نتیجه گرفت که سرمایه اولیه یکی از متغیّرهای بسیار تأثیرگذار در اجرای موفقیتآمیز IPO و عملکرد بلندمدّت آن میباشد که به عنوان استوارترین متغیّر که تأثیرش در هر دو بازهی دورانهای بازار داغ و سرد، مثبت و معنادار بودهاست، مورد مطالعه قرار گرفتهاست.
فرضیه ۲ مبنی بر تأثیر مثبت سوددهی اولیه بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این یافته، متناسب با نتیجهی پژوهشهای پورنانادام
و اسوامیناتان (۲۰۰۴)، میباشد. از لحاظ استواری نیز این متغیّر در میان عوامل مورد مطالعه، رتبهی چهارم را به خود اختصاص دادهاست.
فرضیه ۳ مبنی بر تأثیر مثبت اندازه شرکت بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این یافته، متناسب با نتیجهی پژوهشهای برادلی و جوردن (۲۰۰۲)، میباشد. از لحاظ استواری این متغیّر در رتبهی پنجم قرار دارد. با توجّه به تعریف این متغیّر به عنوان لگاریتم طبیعی خالص فروش شرکت در سال مالی قبل از اجرای IPO، میتوان نتیجه گرفت که شرکتهای با فروش بالا در سال قبل از IPO، عملکرد بالاتری داشتهاند.
فرضیه ۴ مبنی بر تأثیر مثبت سن شرکت بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این یافته، متناسب با نتیجهی پژوهشهای هبیب و لجنگکویست (۲۰۰۱)، لوگران و ریتر (۲۰۰۴) و لجنگکویست و ویلیام (۲۰۰۶)، میباشد. این متغیّر از لحاظ استواری در جایگاه سوم قرار گرفتهاست. همچنین با توجّه به اینکه این فرضیه در بازهی اول نیز مورد تأیید قرار گرفته بود و در بازهی دوم رد شدهبود، میتوان نتیجهگیری کرد که متغیّر سن در بازارهای داغ امری مهم در تصمیمگیری به اجرای IPO است در حالی که در بازارهای سرد که شرکتها عمدتاً جوان هستند، تأثیرش معنادار نبودهاست.
فرضیه ۵ مبنی بر تأثیر منفی اهرم مالی بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این یافته، متناسب با نتیجهی پژوهشهای هبیب و لجنگکویست (۲۰۰۱)، میباشد. اهرم مالی از لحاظ استواری نیز رتبه ششم را به خود اختصاص دادهاست. همانگونه که بیان شد IPO یکی از راه های افزایش سرمایه و در نتیجه جبران بدهیهاست. نتایج پژوهش در جامعهی آماری مورد بررسی، نشان داد که شرکتهای با بدهی بالا که اقدام به عمومیشدن نمودهاند، عملکرد بلندمدّت پایینتری داشتهاند. همچنین با توجّه به رد این فرضیه در بازهی اول و تأیید آن در بازهی دوم، میتوان نتیجه گرفت که این امر در بازارهای سرد، حیاتیتر میباشد.
فرضیه ۶ مبنی بر تأثیر مثبت زیرقیمت بودن بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها به دلیل عدم استواری متغیّر، مورد تأیید قرار نگرفت. این یافته، در تعارض با نتیجهی پژوهشهای ون و کائو (۲۰۱۳)، میباشد. این امر نشان میدهد که در جامعه آماری مورد بررسی، عملکرد کوتاهمدّت نمیتواند نشانهای از عملکرد بلندمدّت باشد. با توجّه به قیمتگذاری اشتباه بازارهای داغ و اینکه بخش عمدهی IPOها در نمونه مورد مطالعه در بازارهای داغ صورت گرفته است، رد این فرضیه منطقی به نظر میرسد.
فرضیه ۷ مبنی بر تأثیر منفی زمان ورود(بازار داغ) بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها، به دلیل عدم استواری متغیّر، مورد تأیید قرار نگرفت. این نتیجه در تعارض با یافته های لوگران و ریتر (۱۹۹۵) و بوستامانته (۲۰۱۱) میباشد. اگرچه بررسی جامعهی آماری نشان داد که شرکتهایی که در بازارهای داغ اقدام به عمومیشدن نمودهاند، میانگین عملکرد پایینتری داشتهاند امّا معناداری این تفاوت به صورت مستقل از متغیّرهای دیگر، مورد تأیید قرار نگرفت.
فرضیه ۸ مبنی بر تأثیر مثبت درصد عرضه اولیه بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها، به دلیل عدم استواری متغیّر، مورد تأیید قرار نگرفت. این یافته با نتایج پژوهش فوادیللاه و هارجیتو (۲۰۰۹) همخوانی دارد. میتوان نتیجه گرفت که در نمونه مورد بررسی، این که حجم عرضه شرکت، چه درصدی از سرمایه آن بودهاست بر روی عملکرد بلندمدت پس از عمومیشدن، تأثیر معناداری ندارد.
فرضیه ۹ مبنی بر تأثیر مثبت حجم عرضه اولیه بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها مورد تأیید قرار گرفت. این یافته، متناسب با نتیجهی پژوهشهای ریتر (۱۹۹۱)، فوادیللاه و هارجیتو (۲۰۰۹) و ون و کائو (۲۰۱۳)، میباشد. این متغیّر از لحاظ استواری در جایگاه دوم قرار گرفتهاست و تأثیر قابل توجّهی بر روی عملکرد بلندمدت مالی پس از عمومیشدن دارد. همچنین با توجّه به تأیید این فرضیه در بازهی اول و رد آن در بازهی دوم، میتوان نتیجه گرفت برای شرکتهایی که در بازار داغ، اقدام به عمومیشدن میکنند، تأثیر مثبت حجم عرضه قابل توجّه است.
فرضیه ۱۰ مبنی بر تأثیر منفی فاصله زمانی پذیرش و عرضه بر روی عملکرد مالی آتی شرکتها، به دلیل عدم استواری متغیّر، مورد تأیید قرار نگرفت. این نتیجه در تعارض با یافته های توماداکیس و همکاران (۲۰۰۷) میباشد. اگرچه بررسی جامعهی آماری نشان داد که شرکتهایی که در بازارهای داغ اقدام به عمومیشدن نمودهاند، فاصله زمانی بیشتر و شرکتهایی که در بازار سرد قرار گرفتهاند، فاصله زمانی کمتری بین پذیرش و عرضه داشتهاند و با لحاظ میانگین عملکرد پایینتر شرکتهایی که در بازار داغ IPO داشتهاند، امّا معناداری رابطه منفی این متغیّر با عملکرد، نه در بازه کلّی و نه در زیربازهها، به صورت مستقل و استوار اثبات نشد.
نتیجهگیری و پیشنهادهای تحقیق
پیشنهاد های تحقیق در دو قسمت پیشنهاد های کاربردی و پیشنهاد های انجام تحقیقات آتی ارائه می گردد.
پیشنهاد های کاربردی
لزوم نگاه به IPO به عنوان اقدامی استراتژیک که منافع بلندمدّت شرکت را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد و نه صرفاً راهی جهت افزایش سرمایه
همانگونه که بیان شد، نخستین عرضه عمومی یکی از راه های افزایش سرمایه میباشد که میتواند برای پرداخت بدهیهایی که موعد آنها نزدیک است و یا سرمایه ­گذاری استفاده شود. این راه اگرچه در نگاه اول، راهی آسان برای افزایش سرمایه به نظر میرسد، امّا پیچیدگی فرایند IPO، تعدّد متغیّرهای تأثیرگذار بر آن، تأثیر گسترده و پیچیدهی آن بر عملکرد بلندمدّت ش
رکت، الزاماتی که شرکت پس از IPO با آن روبهرو میشود و ضدّ و نقیض بودن نتایج تحقیقات، این الزام را ایجاد میکند که شرکتها به عمومیشدن به عنوان فرآیندی استراتژیک نگاه کنند و از تصمیمات شتابزده به منظور برآوردهکردن اهداف کوتاهمدّت در رابطه با فرایند عمومیشدن، اجتناب شود. همانگونه که در پیشینهی پژوهش اشاره شد، فرایند IPO و تأثیر آن بر عملکرد بلندمدّت، به پازلی تشبیه شدهاست که عملکرد شتابزده در آن میتواند ضررهای جبرانناپذیری به منافع بلندمدت شرکت وارد کند.
لزوم توجّه به زمانبندی بازار توسط شرکتهایی که قصد عمومیشدن دارند
یکی از نکاتی که در پیشینهی پژوهش به صورت گسترده مورد بررسی قرار گرفتهبود و در پژوهش حاضر، تحت عنوان جمعبندی بررسی جامعهی آماری با توجّه به شرایط عمومی بازار، مورد بحث قرارگرفت، تأثیر زمانبندی بازار بر عملکرد آتی مالی شرکتهای IPO بود. پیشنهاد میشود شرکتها از داده ها و اطلاعات تاریخی بازار و با توجّه به پارامترهای خود (سرمایه، سن، اهرم مالی و …)، زمان بهینه ای برای ورود به بازار بورس انتخاب کنند. همچنین، با توجّه به مطالب عنوانشده در مورد بازارهای داغ و سرد، شرکتها میتوانند تاکتیکهای مناسب را برای ورود به بازار سهام انتخاب نمایند (ورود با تأخیر زمانی، ارزشگذاری زیر قیمت و …).
لزوم توجّه به متغیّرهای استوار در هنگام تصمیمگیری برای عمومی شدن
همانگونه که در بخش پیشینهی پژوهش عنوان شد با اعمال روش های بررسی استواری، تأثیر و اهمیت بسیاری از متغیّرهایی که در مطالعات برای بررسی عملکرد IPOها در نظر گرفته شدهاست زیر سؤال می رود چراکه در اکثر این مطالعات، موضوع همخطی میان متغیّرها نادیده گرفته شدهاست. لازم است شرکتها توجّه ویژهای به متغیّرهای استوار داشتهباشند چرا که تأثیر متغیّرهای دیگر نیز از طریق این عوامل خواهد بود. عوامل کلیدی در نمونه مورد بررسی به صورت سرمایه اولیه، حجم عرضه، سن شرکت، سوددهی اولیه، اندازه شرکت و اهرم مالی، تعیین شد.
پیشنهاد برای تحقیقات آتی
بازآزمایی مدل به تفکیک صنایع مختلف
تحقیق حاضر، کلیه IPOهای سال ۸۱ الی ۸۹ بازار بورس اوراق بهادار تهران را بدون توجّه به صنایع مختلفی که شرکتها در آن قرار دارند، مورد مطالعه قرار داد. افزودن این مورد به تحقیقات، میتواند نتایج دقیقتری را حاصل کند.
افزودن متغیّر های دیگر به مدل
جهت انجام تحقیقات آتی، پیشنهاد می گردد متغیّرهای دیگری به مدل اضافه گردد. به عنوان مثال می توان تأثیر متغیّرهایی مانند نوسانات بازار،تکنولوژی بالا بودن و سایر متغیّرهایی که در بخش پیشینه پژوهش از آنها نام بردهشد را بر روی عملکرد آتی کوتاهمدت و بلندمدت عرضه های عمومی اولیه بررسی کرد.
انجام تحقیقات بیشتر در ارتباط با دلایل رد استواری برخی متغیّرها
با توجّه به رد استواری برخی متغیّرها، به عنوان پیشنهاد برای انجام تحقیقات آتی، پژوهشگر میتواند متغیّرهای استوار را به عنوان میانجی در مدل قرار داده و نحوهی تأثیرگذاری متغیّرهای غیراستوار را بر روی عملکرد بررسی نماید.
استفاده از ابزار های دیگر جهت سنجش استواری متغیّرها و مقایسه نتایج
برای بررسی بیشتر، میتوان از روشهایی مانند حرکت به عقب و سایر روش های مرسوم اقتصادسنجی برای بررسی استواری متغیّرها استفاده نمود و نتایج و مدلهای مختلف را به منظور یافتن مدل بهینه، مورد مقایسه قرار داد.
مقایسه نتایج به دستآمده از مطالعه بازار داخل و بازارهای موفق مالی
بررسی و تحلیل تفاوتها و ارائه راهکارهای بهبودی به ویژه در خصوص قوانین موجود در بازار داخل.
محدودیت های تحقیق
علیرغم اهمیت دستاوردهای پژوهش، این تحقیق با محدودیت هایی نیز روبهرو بود که از مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
در تحقیق حاضر به دلیل محدودیت های موجود و اجتناب از پیچیدگی مدل، به کلیه عوامل موثر بر عملکرد مالی آتی شرکتها پس از عمومیشدن، پرداخته نشدهاست و مدل تحقیق از این جهت نیازمند مطالعات بیشتر و واردکردن متغیّرهای دیگر است.
به دلیل محدودیت های زمانی و دادهای در انجام این تحقیق، عملکرد مالی آتی شرکتها تنها با معیار بازگشت سرمایه، مورد سنجش قرار گرفتهاست، حال آنکه باید این نکته را مد نظر داشت که عوامل منعکس کننده عملکرد مالی بسیار گسترده هستند، به علاوه این عوامل دارای وزن و ارزش یکسانی نیستند و ماهیت تحقیق، تعیین کننده اهمیت این شاخص هاست.
در ضمن پیشنهاد می گردد جهت سنجش عملکرد مالی آتی، به جای استفاده از مقایسه معیار بازگشت سرمایه شرکت طی سه سال، از روش بنچمارکینگ[۱۷۹] و مقایسه شرکت با همتراز عمومینشده خود، استفاده شود که با توجّه به محدودیت دسترسی به داده های شرکتهای خصوصی و عدم شفافیت مالی آنها در کشور، این امر در این تحقیق میسّر نشد.
در دسترس نبودن داده های مالی شرکتها قبل از سال ۱۳۸۰، تعریف نشدن متغیّرهای مطرح در مطالعات عملی در داخل کشور و تعداد کم شرکتهای عمومیشده در بازار داخل، از دیگر محدودیتهای تحقیق بودند.
منابع و مآخذ
منابع فارسی
باقرزاده، سعید. (۱۳۸۴). «عملکرد کوتاه و بلندمدت سهام شرکت های جدیدالورود به بورس اوراق بهادار». سومین سمینار مدیریت مالی.
جبارزاده کنگرلویی، سعید؛ عسگری، محمدرضا. (۱۳۸۹). «شناسائی عوامل مؤثر بر بازده غیرعادی سهام در زمان عرضه اول
یه به عموم در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران». حسابداری مالی، سال دوم، شماره ۵، صص ۹۴-۱۱۹٫
حیدری کرد زنگنه، غلامرضا؛ عالی پور، زهرا. (۱۳۸۶). «مهندسی فرهنگ خصوصی سازی». تهران: پندار پارس.
زمانزاده، حمید. (۱۳۸۹). «یک دهه عملکرد اقتصاد ایران در آیینه شاخصهای کلان اقتصادی». تازه های اقتصاد، سال هشتم، شماره ۱۲۹، صص ۳۵-۴۳٫
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. (۱۳۷۶). روش های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: موسسه نشرآگه.
ظریف فرد، احمد؛ مهرجو، حامد. (۱۳۸۳). «بررسی عملکرد قیمت گذاری سهام در اولین عرضه سهام شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران». مطالعات حسابداری، سال سوم، شماره ۸، صص ۱-۲۸٫
مهرانی، ساسان؛ عسگری، محمدرضا؛ تحریری، آرش و گنجی، حمیدرضا. (۱۳۸۸). «بررسی وجود بازده غیرعادی در سهام عرضه های عمومی اولیه در بورس اوراق بهادار تهران در شرایط وجود و نبود حباب قیمتی و تعیین عوامل مؤثر بر آن». بورس اوراق بهادار، سال دوم، شماره ۸، صص ۱۱۵-۱۳۲٫
نصراللهی، خدیجه؛ آقایی، کیومرث و باقری زمانی، نوشین. (۱۳۸۸). «ارزیابی روند بازدهی سهام شرکت های خصوصی سازی شده از طریق بورس اوراق بهادار». حسابداری مالی، سال اول، شماره ۲، صص ۳۲-۵۹٫
نیکبخت، محمدرضا؛ عسگری، محمدرضا؛ گنجی، حمیدرضا و تحریری، آرش. (۱۳۸۷). «تبیین عوامل مؤثر بر بازده غیرعادی کوتاه مدت سهام شرکت های جدیدالورود به بورس اوراق بهادار تهران». مطالعات حسابداری، سال ششم، شماره ۱۷، صص ۱۲۹-۱۸۰٫
منابع انگلیسی
Aggarwal, R. (2003). Allocation of initial public offerings and flipping activity. Journal of Financial Economics, ۶۸(۱), ۱۱۱-۱۳۵٫
Aggarwal, R. K., Krigman, L., & Womack, K. L. (2002). Strategic IPO underpricing, information momentum, and lockup expiration selling. Journal of Financial Economics, ۶۶(۱), ۱۰۵-۱۳۷٫
Amihud, Y., & Mendelson, H. (1986). Asset pricing and the bid-ask spread. Journal of financial Economics, ۱۷(۲), ۲۲۳-۲۴۹٫
Amihud, Y., Hauser, S., & Kirsh, A. (2003). Allocations, adverse selection, and cascades in IPOs: Evidence from the Tel Aviv Stock Exchange. Journal of Financial Economics, ۶۸(۱), ۱۳۷-۱۵۸٫
Arugaslan, O., Cook, D. O., & Kieschnick, R. (2004). On the decision to go public with dual class stock. Journal of Corporate Finance, ۱۶(۲), ۱۷۰-۱۸۱٫
Atli, A. (2005). IPO Market Timing. Review of Financial Studies, 18(2), 1-34.
Bancel, F., & Mittoo, C. (2001). European managerial perceptions of the net benefits of foreign stock listings. European Financial Management, ۷(۲), ۲۱۳-۲۳۶٫
Barber, B. M., & Lyon, J. D. (1996). Detecting abnormal operating performance: The empirical power and specification of test statistics. Journal of financial Economics, ۴۱(۳), ۳۵۹-۳۹۹٫
Bas, T. G., & Bustamante, I. (2011). Chilean venture capital funds, government incentives and investment in technology ventures. International Journal of Strategic Change Management, ۳(۱), ۱-۱۵٫
Beatty, R. P., & Ritter, J. R. (1986). Investment banking, reputation, and the underpricing of initial public offerings. Journal of financial economics, ۱۵(۱), ۲۱۳-۲۳۲٫
Benninga, S., Helmantel, M., & Sarig, O. (2005). The timing of initial public offerings. Journal of Financial Economics, ۷۵(۱), ۱۱۵-۱۳۲٫
Black, B. S., & Gilson, R. J. (1999). Does venture capital require an active stock market?. Journal of Applied Corporate Finance, ۱۱(۴), ۳۶-۴۸٫
Bradley, D. J., & Jordan, B. D. (2002). Partial adjustment to public information and IPO underpricing. Journal of Financial and Quantitative Analysis, ۳۷(۴), ۵۹۵-۶۱۶٫
Brau, J. C., & Fawcett, S. E. (2006). Initial public offerings: An analysis of theory and practice. The Journal of Finance, ۶۱(۱), ۳۹۹-۴۳۶٫
Brau, J. C., Francis, B., & Kohers, N. (2003). The Choice of IPO versus Takeover: Empirical Evidence*. The Journal of Business, ۷۶(۴), ۵۸۳-۶۱۲٫
Busaba, W., Li, D., & Yang, G. (2009). Market Volatility and the Timing of IPO Filings. Unpublished working paper, University of Western Ontario.
Butler, A. W., Keefe, M. O. C., & Kieschnick, R. L. (2009, October). What can one million regressions tell us about IPO underpricing. In SSRN: http://ssrn. com/abstract (Vol. 1361314).
Celikyurt, U., Sevilir, M., & Shivdasani, A. (2007). Going public to acquire? The acquisition motive in IPOs. Journal of Financial Economics, ۹۶(۳), ۳۴۵-۳۶۳٫
Chemmanur, T. J., & Fulghieri, P. (1999). A theory of the going-public decision. Review of Financial Studies, ۱۲(۲), ۲۴۹-۲۷۹٫
Chemmanur, T. J., & Paeglis, I. (2005). Management quality, certification, and initial public offerings. Journal of Financial Economics, ۷۶(۲), ۳۳۱-۳۶۸٫
Chi, J., & Padgett, C. (2006). Operating performance and its relationship to market performance of Chinese initial public offerings. Chinese economy, ۳۹(۵), ۲۸-۵۰٫
Cliff, M. T., & Denis, D. J. (2004). Do initial public offering firms purchase analyst coverage with underpricing?. The Journal of Finance, ۵۹(۶), ۲۸۷۱-۲۹۰۱٫
Cook, D. O., Kieschnick, R., & Van Ness, R. A. (2006). On the marketing of IPOs. Journal of Financial Economics, ۸۲(۱), ۳۵-۶۱٫
Corwin, S. A. (2005). The role of IPO underwriting syndicates: Pricing, information production, and underwriter competition. The Journal of Finance, ۶۰(۱), ۴۴۳-۴۸۶٫
Dawson, S. (1987). Raising capital with initial public share issues in Germany 1977-1985. Management International Review, 64-72.
Eckbo, B. E., & Norli, Ø. (۲۰۰۵). Liquidity risk, leverage and long-run IPO returns. Journal of Corporate Finance, ۱۱(۱), ۱-۳۵٫
Ellul, A., & Pagano, M. (2006). IPO underpricing and after-market liquidity. Review of Financial Studies, ۱۹(۲), ۳۸۱-۴۲۱٫
Fischer, C. (2000). Why do companies go public? Empirical evidence from Germany’s Neuer Market. Empirical Evidence from Germany’s Neuer Markt (May 2000).
Fuadillah, M., Harjito, D.A. (2009). Long-Run IPO Performances and Its Influencing Factors: The Case of Indonesian Stock Exchange. Journal Siasat Bisnis, 13(2),151-171.
Gompers, P. A. (1996). Grandstanding in the venture capital industry. Journal of Financial economic
s, ۴۲(۱), ۱۳۳-۱۵۶٫
Habib, M. A., & Ljungqvist, A. (2003). Firm Value and Managerial Incentives: A Stochastic Frontier Approach*. The Journal of Business, ۷۸(۶), ۲۰۵۳-۲۰۹۴٫
Habib, M. A., & Ljungqvist, A. P. (1995). Underpricing and entrepreneurial wealth losses in IPOs: Theory and evidence. Review of Financial Studies, ۱۴(۲), ۴۳۳-۴۵۸٫
Habib, M. A., & Ljungqvist, A. P. (2001). Underpricing and entrepreneurial wealth losses in IPOs: Theory and evidence. Review of Financial Studies, ۱۴(۲), ۴۳۳-۴۵۸٫
Harley, S. (1993). Peer review, the research assessment exercise and the demise of non-mainstream economics. Capital & Class, ۲۲(۳), ۲۳-۵۱٫
Heaton, J. B. (2001). Managerial optimism and corporate finance. Financial management, 33-45.
Helwege, J., & Liang, N. (2004). Initial public offerings in hot and cold markets. Journal of Financial and Quantitative Analysis, ۳۹(۰۳), ۵۴۱-۵۶۹٫
Holmstrom, B., & Tirole, J. (1993). Market liquidity and performance monitoring. Journal of Political Economy, ۱۰۱(۴), ۶۷۸٫
Hulle, C. & Huyghebaert, N. (2006). Structuring the IPO: Empirical evidence on the portions of primary and secondary shares. Journal of Corporate Finance, ۱۲(۲), ۲۹۶-۳۲۰٫
Jain, B. A., & Kini, O. (1994). The post‐issue operating performance of IPO firms. The journal of finance, ۴۹(۵), ۱۶۹۹-۱۷۲۶٫
Jensen, M. C., & Meckling, W. H. (1976). Theory of the firm: Managerial behavior, agency costs and ownership structure. Journal of Financial Economics, ۳(۴), ۳۰۵-۳۶۰٫
Kang, J. K., & Shivdasani, A. (1999). Alternative mechanisms for corporate governance in Japan: An analysis of independent and bank-affiliated firms. Pacific-Basin Finance Journal, ۷(۱), ۱-۲۲٫
Keloharju, M. (1993). The winner’s curse, legal liability, and the long-run price performance of initial public offerings in Finland. Journal of Financial Economics, ۳۴(۲), ۲۵۱-۲۷۷٫
Khurshed, A. (2011). Initial Public Offerings: The Mechanics and Performance of IPOs.