چون مدیران تصور می کنند که اگر کارکنان سازمان در قالب گروه های کاری با یکدیگر کار کنند، وظایف سازمانی بهتر انجام می گیرد و هماهنگ می شوند. از این رو مباردت به تشکیل گروه های فرماندهی می کنند. از طرف دیگر ممکن است افراد به دلایل گوناگون دیگری اقدام به تشکیل گروه متغیر رسمی نموده یا به عضویت گروه های غیررسمی موجود درآیند که یکی از مهمترین آنها میل به تعلق و وابستگی به گروه جهت ارضا نیاز می باشد. منابع تأمین نیازها را می توان به دو دسته تقسیم کرد: منابعی که در داخل گروه هستند(منابع داخلی)، منابعی که در خارج از گروه هستند(منابع خارجی).

* منابع داخلی ارضا نیاز فرد: ۱) جذابیت روابط بین افراد (مکان، جذابیت ظاهری، توانایی ادراک شده، شباهت های موجود بین طرز تلقی ها و باورها و جنس و نژاد و جنسیت) ؛ ۲) فعالیت های گروهی ؛ ۳) هدف های گروهی ؛ ۴) تعلق اجتماعی.

* منابع خارجی ارضا نیاز فرد: ۱) جذابیت اشخاص ؛ ۲) هدف های خارج از گروه. (مورهد،گریفین،۱۳۷۴)

۲-۲-۱۲ مراحل تشکیل گروه

۱) پذیرش متقابل: اعضای گروه در اولین مرحله تشکیل و شکل گیری از طریق مبادله اطلاعات مربوط به خود با یکدیگر آشنا می شوند. آنها اغلب از طریق بحث درباره موضوعاتی که ارتباط چندانی هم به گروه ندارد افکار و عقاید یکدیگر را می سنجند. ممکن است در این مرحله بعضی از ابعاد وظایف گروه، از جمله اهداف رسمی آن نیز مورد بحث و گفتگو قرار گیرند. به هر حال از آنجاییکه اعضای گروه با یکدیگر بیگانه هستند و نمی دانند چگونه نظرهای یکدیگر را ارزیابی کنند، احتمالاًً انجام چنین بحث هایی چندان سازنده نخواهد بود.

کسب آگاهی ؛ شریک شدن در اطلاعات ؛ بحث درباره موضوعات مرتبط با وظیفه ؛ آزمودن یکدیگر ؛ حالت دفاع به خود گرفتن و ایراد گرفتن.

۲) ارتباطات و تصمیم گیری: وقتی اعضا گروه شروع به پذیرش یکدیگر می کنند، گروه احساسات و عقاید اعضا را آشکارتر مورد بحث قرار می دهد. در طی این مرحله ممکن است اعضای گروه در برابر دیدگاه های مخالف، تحمل و بردباری از خود نشان دهند و برای دستیابی به یک راه حل و یا تصمیم مناسب با عقاید مختلفی آشنا شوند. اعضای گروه هدف های گروه را مورد بحث قرار داده، در نهایت بر سر آنها به توافق می رسند، سپس به هر یک از اعضا نقش یا وظیفه ای جهت تحقق هدف سازمان واگذار  می شود.

بیان طرز تلقی ؛ استقرار هنجارها ؛ استقرار هدف ها ؛ بحث آشکار درباره وظایف.

۳) انگیزش و بهره وری: در این مرحله توجه اعضا از دیدگاه ها و ملاحظه های شخصی به طرف فعالیت هایی که گروه از آنها نفع می برد، جلب خواهد شد. اعضا با یکدیگر تشریک مساعی کرده به دیگران کمک می کنند تا به هدف های خود دست یابند. اعضا دارای انگیزه بالایی بوده، ممکن است وظایف خود را با خلاقیت انجام دهند. در این مرحله وظیفه گروه در حال انجام است و خود گروه نیز به سوی مرحله نهایی حرکت می کند.

همکاری ؛ انجام فعالانه وظایف ؛ ابداع کردن و مبتکر بودن.

۴) کنترل و سازمان: گروه در این مرحله به طور مؤثر در جهت تحقق اهدافش تلاش می کند. وظایف بر اساس توافق دو جانبه و متناسب با توانایی واگذار می شود. در یک گروه بالغ، فعالیت های اعضا با طیب خاطر و با قابلیت انعطاف انجام می گیرند و نیازی به انجام کارها در قالب ساختارهای خشک سازمانی نمی باشد. یک گروه بالغ می تواند فعالیت ها و نتایج بالقوه حاصل از این فعالیت ها را ارزیابی کرده، در صورت لزوم دست به انجام اقدامات تصحیحی بزند.

وابسته کردن وظایف به یکدیگر ؛ واگذاری وظایف بر اساس توانایی ها ؛ انجام وظایف با طیب خاطر ؛ داشتن قابلیت انعطاف. (مورهد،گریفین،۱۳۷۴)

۲-۲-۱۳ عوامل مؤثر بر عملکرد گروه

در یک گروه با عملکرد بالا، معمولاً تونایی کل گروه که در آن عملکرد گروه بیشتر از کمک فردی هر یک از اعضا می باشد، مشاهده می شود. این افزایش عملکرد گروه را می توان ناشی از عوامل متعددی دانست: ترکیب ؛ اندازه ؛ هنجارها ، انسجام. (مورهد،گریفین،۱۳۷۴)

ترکیب: ترکیب گروه اغلب به تجانس و یا عدم تجانس گروه تعبیر می شود. گروهی را متجانس می نامند که اعضای آن در یک یا چند مورد از زمینه های مرتبط با کار گروه مانند سن، تجربه کاری، تحصیلات، تخصص فنی یا سوابق فرهنگی با یکدیگر شباهت داشته باشند. معمولاً یک گروه متجانس هنگامی بهره وری بالایی خواهد داشت که وظیفه گروه ساده باشد، نیاز به تشریک مساعی بوده، وظایف گروه متوالی باشد و یا اقدام سریع ضرورت داشته باشد. ( و بالعکس)

اندازه: بر طبق تعریفی که شاو ارائه داده است، گروه می تواند تعداد دو نفر و یا آن تعداد عضو داشته باشد که اعضا بتوانند با یکدیگر مراوده داشته و بر هم اثر بگذارند. اگر گروه دارای اعضا بیشتری باشد منابع بیشتری در اختیار دارد و ممکن است به تنایی قادر به انجام تعداد زیادی وظایف نسبتاً مستقل باشد. البته اگر تعداد اعضا گروه از حد معینی فراتر رود، ممکن است پیچیدگی مراودات و ارتباطات، دستیابی بهتوافق گروهی را مشکل تر کند.

گروه کوچک (مراودات مکرر/ جریان آزاد اطلاعات/ دستیابی ساده تر به توافق) ؛ گره بزرگ (مراودات منحصر به بخشی از اعضا گروه/ ارتباطات رسمی/ استفاده از دستور جلسه در ملاقات ها/ تاحدودی محدودیت در مشارکت/ تمایل به تقسیم شدن به گروه های فرعی).

هنجارها: یک هنجار معیاری است که متناسب بودن رفتار با آن سنجیده می شود. بنابراین هنجار عبارت از رفتار مورد انتظار با الگوی رفتاری در موقعیت خاص می باشد. هنجارهای گروهی معمولاً در مرحله دوم تشکیل گروه (ارتباطات و تصمیم گیری) ایجاد می شوند و به مرحله بلوغ انتقال می یابند. هنجارها با ایجاد مبنایی جهت پیش بینی رفتار دیگران، اشخاص را قادر به تنظیم رفتارهایی متقابل می سازند. فعالیت های داخلی یک گروه بدون وجود هنجارها تبدیل به هرج و مرج خواهند شد. هنجارها نتیجه ترکیب ویژگی های شخصی اعضا، موقعیت، وظیفه و سنت های تاریخی گروه می باشند. ممکن است نتیجه عدم تبعیت از هنجارهای گروهی، سرزنش و دشنام، تنبیه بدنی، محرومیت و یا طرد از گروه باشد. به هر حال هنجارهای گروهی فقط در مورد اقداماتی که برای اعضا اهمیت دارند تقویت می شوند.

هنجارها تأمین کننده چهار منظور می باشند: ۱) هنجارها به بقای گروه کمک می کنند ؛ ۲) هنجارها رفتار مورد انتظار از اعضا گروه را ساده تر و قابل پیش بینی تر می کنند ؛ ۳) هنجارها به گروه کمک می کنند تا از موقیعیت های پیچیده و مغشوش پرهیز کنند ؛ ۴) هنجارها ارزش های واقعی گروه را بیان کرده و گروه را به دیگران معرفی می کنند.

هنجارها به طور معمول بیش از آنکه تنظیم کننده افکار و احساسات اعضا باشند، تنظیم کننده رفتار آنها می باشند. بنابراین ممکن است اعضا به منظور حفظ عضویت خود در گروه، رفتاری را بر خلاف نظر خود انجام دهند. هنجارها بر چگونگی تعیین اهداف، تعریف رفتار مناسب برای اعضا و محدود کردن رفتار آنها اثر می گذارند. (مورهد،گریفین،۱۳۷۴)

انسجام: انسجام گروهی برآیند تمام نیروهایی است که بر اعضا اثر می گذارند و باعث باقی ماندن آنها در گروه می شوند. نیروهایی که باعث ایجاد انسجام می شوند عبارتند از: جذابیت گروه، مقاومت در برابر ترک گروه و انگیزش حفظ عضویت گروه. انسجام گروه به ابعادی متعددی از پویایی گروه مانند بلوغ، تجانس و اندازه گروه مرتبط می باشد. «موفقیت، موفقیت می آورد»(مورهد،گریفین،۱۳۷۴)

عواملی که باعث افزایش انسجام می شوند (ترکیب متجانس/ توسعه متقابل/ اندازه نسبتاً بزرگ/ مراودات مکرر/ اهداف روشن/ موفقیت). پیامدهای انسجام زیاد (تحقق هدف/ رضایت شخصی اعضا/ افزایش کیفیت و کمیت مراودات/ تفکر گروهی) و بالعکس. (مورهد،گریفین،۱۳۷۴)

۲-۲-۱۴ تعارض در سازمان ها

در زندگی سازمانی تعارض با قدرت و سیاست در ارتباط می باشد. تعرض ممکن است بین افراد در پایین گروه ها به وجود آید و اغلب وقت ها با رفتار سیاسی آغاز می شود. تعرض به خصوص زمانی به وجود می آید که اعضای گروه تصور کنند کوشش هایشان برای دستیابی به هدف های مورد نظر به وسیله گروهی دیگر خنثی می شود. (مورهد،گریفین،۱۳۷۴)

ضرورت کار جمعی را می توان از جوانب گوناگون مورد مطالعه و بررسی قرار داد؛ زیرا انجام برخی کارها به صورت فردی امکان پذیر نیست، و لازم است تا به صورت گروهی صورت بگیرد، مثل بلند کردن یک وزنه سنگین که به نیروی افراد زیادی نیاز دارد. گاهی نیز هر چند امکان انجام کار به صورت فردی وجود دارد، اما مستلزم تحمل هزینه فراوان و فشار زیاد است، که از لحاظ کیفیت اجرا نیز قابل مقایسه با صورت جمعی آن نیست. گروهی انجام ندادن کار، به معنی عدم استفاده از امکاناتی است که در اختیار داریم، کسانی که قابلیت قرارگرفتن در کنار ما و در یک گروه را دارند، با توانایی های مختلف خود، هر یک سرمایه بالقوه ای هستند که بی توجهی به آن ها عقلایی نیست. هم چنین ما در عصر جهش های تکنولوژیک، در یک شرایط رقابتی سنگین در همه عرصه های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی قرار داریم. در شرایطی که رقبا با بهره گرفتن از بهره فعالیت های جمعی، پروژه های بزرگی را اجرا می کنند و بدین وسیله سلطه خود را بر جهان می افزایند، بی تفاوتی نسبت به فواید کار جمعی می تواند موقعیت ما را در جهان تضعیف کند. علاوه بر این که بدون فعالیت های گروهی آگاهانه و هماهنگ، ممکن است ما کار یکدیگر را خنثی، تخریب و یا تکرار کنیم.(قهار،بوسلیکی، نوری،۱۳۸۸)

۲-۲-۷ بهره ها و برکات کار گروهی

• • همفکری و تقویت اندیشه ها: از گرد هم آمدن افراد، ایده های قوی و آرای محکم تولید می شود. وقتی افرادی برای انجام یک کار گرد هم می آیند و نسبت به چگونگی آن فکر و اظهار نظر می کنند، طرح اولیه انجام کار بسیار غنی و جامع از آب در می آید، در صورتی که اگر تنها یک نفر در آن موضوع اندیشه کند، حاصل نهایی آن چندان ممتاز و ویژه نخواهد بود.

• • همدلی و تقویت انگیزه ها: انگیزه انسان در جمع، تشدید می شود. وقتی ما با دیگران پیوند می یابیم، امیدمان به اتمام کار بیشتر می شود و استقامت ما برای پافشاری در پی گیری مقصد افزایش می یابد. مشاهده حرکت و عمل دیگران ما را به تحرک و عمل وا می دارد و فرسایش انگیزه را به مرور ترمیم می کند.
  • هم افزایی در کمیت و کیفیت محصول: کار گروهی سبب می شود که کمیت و کیفیت کار انجام شده، بالاتر و بهتر از کار فردی باشد. به تعبیر دیگر، نتیجه کار گروهی از جمع توان افراد همواره بیشتر است.
  • بالارفتن همت ها: انسان به صورت فردی به اهداف بزرگ و فوق العاده نمی اندیشد، اما وقتی که خود را میان یک جمع احساس کند تصور پدید آوردن آثار بزرگ برای او امکان پذیر خواهد بود. به عنوان مثال هیچ یک از ما به تنهایی تصور ساختن یک آپارتمان را نمی کند و برای آن نقشه نمی کشد، اما اگر یک گروه همدل، گرد هم آیند، ممکن است برای ساختن یک آپارتمان بزرگ اهتمام و اقدام نمایند.

• تربیت نیرو: کار گروهی موجب رشد قدرت فکری و عملی اعضا می شود. در گروه، افراد از یکدیگر کار می آموزند و به سرعت و سهولت بیشتری نیروی انسانی پدید می آید. و این قدرت ناشی از آن است که اندیشه های انسان را در جمع، در معرض آزمایش و نقد می گذارد و نقاط ضعف و قوت آن آشکار می گردد. تجارب انسانی نیز به صورتی انباشته فراهم می آید. کسانی که به صورت فردی کار می کنند، هرچند ممکن است منشأ پیدایش آثار بزرگی شوند، اما با رفتن آنان کسی که راهشان را ادامه دهد و جایگزین آنان شود، یافت نمی شود. اما در یک گروه همه باهم رشد می کنند و از یکدیگر بهره می برند و فعالیت گروهی قائم به شخص نخواهد بود.
• احساس تعلق نسبت به دیگران: در کار جمعی همه اعضا نسبت به کار احساس مسؤولیت دارند و خود را منسوب و متعلق به آن می بینند. همه با یک رسالت و یک هدف حرکت می کنند و از این که می بینند جز با همکاری دیگران کار پیش نمی رود نسبت به دیگران نیز احساس وابستگی می کنند. همه در یک جبهه هستند و مانند یک پیکر واحد عمل می کنند. بدین ترتیب، پیروزی و موفقیت هر یک، پیروزی همه و موجب سرفرازی و خوشحالی همه است و شکست و ناکامی هر یک، ناکامی همه. امتیازی که هر شخص از فعالیت موفقیت آمیز خود به دست می آورد تنها مال خود او نیست و به پای تیم او نوشته می شود. در یک تیم، وقتی یک نفر گل بزند همه خوشحال می شوند. همه در مقابل موفقیت دیگران احساس مسؤولیت دارند و نه تنها احساس رقابت و حسادت از بین می رود، که تلاش برای موفقیت دیگران و رشد توانمندی ها و فراورده های آنان لازم شمرده می شود. .(قهار،بوسلیکی، نوری،۱۳۸۸)

۲-۲-۸ آسیب شناسی کار گروهی

باید توجه داشت که یک گروه کاری، تنها جمع عده ای داوطلب برای مشارکت در یک فعالیت نیست، بلکه از سازماندهی ویژه ای نیز برخوردار است، که بدون آن، ارزش افزوده حاصل نمی شود. یک گروه کاری علاوه بر اعضای گروه، نیاز به راهبر و نظام ارتباطی؛ یعنی شیوه و گردش کار ویژه ای دارد که اعضا را به هم و به راهبر گروه مرتبط سازد. نظیر این که اگر قرار باشد چند کامپیوتر در یک شبکه با هم همکاری کنند به یک سرور مرکزی نیاز خواهد بود، که از سیستم عامل ویژه ای برخوردار است. بنابراین، نارسایی در کار گروهی را می توان در یکی از این سه عامل جستجو کرد: اعضای صاحب صلاحیت، راهبری کارا، شیوه های مناسب(قهار،بوسلیکی، نوری،۱۳۸۸).

۲-۲-۸-۱ برخی از آسیب های محتمل فعالیت های جمعی:

1. کار گروهی رشد فردی را تحت الشعاع قرار می دهد. کسانی که قدرت رشد فردی بالاتری دارند، به دلیل این که باید با گروه همراه و هماهنگ شوند، مجبوراند از سرعت خود بکاهند و به پای افراد کند و ضعیف گروه حرکت کنند.
2. نقایص افراد در جمع پنهان می شود، به گونه ای که برای افرادی که ضعیف تر از بقیه هستند، این توهم پیش می آید که به دلیل همگروه بودن با افراد قوی می توانند مشکلات خود را نادیده و احیانا از آن ها غافل شوند و در صدد حل و رفع آن برنیایند. افراد ضعیف در کنار افراد قوی ناخودآگاه گمان می کنند که همواره کارها به خوبی پیش می رود و نیازی به بازسازی شخصیت و مهارت افزایی وجود ندارد.
3. حرکت در کار گروهی کندتر از کار فردی است و سبب تأخیر در اقدام می شود. به این معنی که اگر افراد انگیزه های لازم را داشته باشند، به دلیل این که در گروه نیاز به هماهنگی و همراهی همه یا اکثر افراد دارند، باید زمانی را برای هماهنگ شدن و همراه شدن با دیگر اعضای گروه صرف کنند و حال آن که در حالت فردی چنین هماهنگی نیاز نیست و به لحاظ زمان بازدهی بیشتری خواهند داشت.
4. ناامیدی و بی اعتمادی از نخستین نشانه های برخورد با موانع و مشکلات در یک حرکت جمعی است. در بسیاری از مواقع، وقتی یک حرکت جمعی با مشکلی مواجه می شود، که سرعت حرکتش را کند می کند، یا حتی خطر آن می رود که به صورت کامل متوقفش کند، یکی از ساده ترین «واکنش»ها این است که ماهیت «جمعی بودن» آن را زیر سؤال ببریم. سستی و جداشدن بعضی از اعضای گروه درخلال، باعث می شود که کار گروه ابتر بماند . به عبارت دیگر اگر کار جمعی تا انتها به سرانجام نرسد، ممکن است هیچ بهره ای از کار حاصل نشود، حال آن که در کار فردی، شخص در هیچ لحظه ای معطل کسی نمی ماند و بنابراین، احتمال این که کارش از ناحیه دیگران بی ثمر شود، بسیار پایین می آید.
5. در کار گروهی لازم است بخشی از انرژی، در سازماندهی، نظارت و کنترل در کار صرف شود، در حالی که در کار فردی این انرژی نیاز نیست. اگر این هماهنگی نباشد ممکن است نتیجه کار افراد توسط دیگران خنثی یا معکوس شود.
6. در شبکه روابط گروهی باید مهارت حفظ روابط، و حل تناقضات، مشکلات و مسائل وجود داشته باشد. اگر این مهارت ها وجود نداشته باشد، گروه ها دچار مشکل می شوند، نداشتن مهارت های کار جمعی، یکی از مشکلات و آسیب های آن به شمار می رود .(قهار،بوسلیکی، نوری،۱۳۸۸).

۲-۲-۹ ماهیت کار گروهی

کار گروهی عبارت است از: مجموعه تلاش های آگاهانه، منسجم و هماهنگ افرادی که برای دست یابی به هدف یا اهدافی مشترک صورت می گیرد و هم افزایی در محصول (نتیجه) را در پی دارد. در این تعریف سه نکته اساسی وجود دارد، که باید تحلیل شود. .(قهار،بوسلیکی، نوری،۱۳۸۸)

۲-۲-۹-۱ ارادی و آگاهانه بودن

قید آگاهانه در این تعریف آن دسته از تلاش هایی را که به صورت قهری و ناخودآگاه در قالب جمعی صورت می گیرد، خارج می کند. به عبارت دیگر، اگر برخی فعالیت های فردی، در شرایطی کاملا اتفاقی با فعالیت های فردی دیگران هماهنگ شود و نوعی هم افزایی را به وجود آورد، در نظر ما کار گروهی محسوب نمی شود. به دیگر بیان چون اراده ما تاثیری در شکل گیری چنین فعالیتی به صورت گروهی نداشته است، در این جا مورد بررسی قرار نمی گیرد. به عنوان مثال، نیاز جامعه به انواع لباس (کت و شلوار، لباس ورزش، لباس احرام، لباس عروس، لباس کار، لباس نوزاد، لباس زیر، لباس عزا، لباس زمستانی و…) نیاز گسترده ای است که جز با اهتمام جمعی تأمین نمی شود، اما از آن جا که تولید کنندگان لباس، بدون نقشه و هماهنگی قبلی هریک تنها به سلیقه و تشخیص خود بخشی از این نیاز گسترده را بر عهده گرفته و به رفع آن می کوشند، لذا این تلاش جمعی از تعریف ما خارج است. .(قهار،بوسلیکی، نوری،۱۳۸۸)

۲-۲-۹-۲ انسجام و هماهنگی

هماهنگی میان اعضای گروه در دو سطح قابل تصور است: یکی این که فعالیت هر عضو گروه، ضدیتی با کار سایر اعضای گروه نداشته باشد و مخل به فعالیت های دیگران نباشد. سطح دوم و بالاتر این که فعالیت هر فرد علاوه بر این، کمک به کار آن ها نیز محسوب شود. سطح مطلوب در یک کار گروهی بهینه، سطح دوم است و لذا در این قسمت لازم است تا روشن کنیم که چگونه می توان به این سطح از هماهنگی میان اعضا دست یافت. دو دسته عامل در بین اعضای گروه وجود دارد که می توان از طریق آن ها سطح هماهنگی گروه را بالا برد: یکی عوامل مشترک که به چگونگی قرار گرفتن اعضا در گروه بازمی گردد و دیگری عوامل درونی و فردی است. این دو، هم بر انسجام گروهی و هم بر یکدیگر نقش تاثیرگذاری دارند. عوامل دسته اول هنگام طراحی گروه باید به شکل بهینه مد نظر باشد و عوامل درونی باید توسط اعضای گروه به طور شخصی مورد توجه و عمل قرار گیرند تا سطح بالایی از انسجام گروهی حاصل گردد . .(قهار،بوسلیکی، نوری،۱۳۸۸)

که ما در این جا به برخی از این عوامل شخصی اشاره می کنیم:

1. اعتقاد به کار گروهی.
2. داشتن مهارت های کار گروهی.
3. روحیه اطاعت از رهبر منتخب.
4. نظم و انضباط ویژه در امور شخصی.
5. روحیه کار تشکیلاتی، از جمله این که:

• محدوده ها، حدود، وظایف و اختیارات تعریف شده در گروه را به رسمیت بشناسند.
• همراهی با جمع را حتی در امور مخالف نظر شخصی شان را داشته باشند. (مخالفت باید قبل از تصمیم گیری و در مرحله تضارب آرا باشد، ولی بعد از تصمیم گیری گروهی، نظرات شخصی کنار گذاشته شود و همدلانه برای تحقق اهداف گروه تلاش شود.تعهد و وظیفه شناسی داشته باشند، (خیال همه راحت باشد که فرد وظایف محوله را به نحو احسن انجام خواهد داد)
• به اندازه توان مسولیت قبول کنند.
• در تصمیم گیری ها، اصل مشورت را رعایت کنند.
• توان تصمیم گیری در محدوده اختیارات و مسئولیت مربوطه شان را داشته باشند (فرد برای همه جزئیات منتظر تصمیم گروه نباشد.

6. گذشتن از علایق شخصی به نفع اهداف گروه .
7. تحمل کندی رشد شخصی به خاطر همرهی با گروه.
8. تحمل کندی طبیعی انجام کار گروهی.
9. مدارا با افراد سطح پایین تر و تشویق آنان به رشد و پیشرفت به جای سرزنش زبانی و عملی آنان.
10. پذیرش عضویت در گروه تنها در صورت هماهنگی میان اهداف شخصی با اهداف گروهی است، در غیر این صورت، نه گروه را معطل خودشان کنند و نه خودشان را معطل گروه.
11. تنظیم برنامه سایر فعالیت ها با لحاظ برنامه های جمعی و ایجاد هماهنگی میان آن ها.
12. جدیت در انجام وظیفه محوله به صورتی که نوع کار، رفتار دیگران و سایر عوامل در اراده و جدیت فرد تاثیری نگذارد.
13. اخلاص در انجام وظیفه؛ یعنی هر عضو فقط به دنبال بهبود رابطه با خدا باشد نه چیزهایی؛ از قبیل امتیازجویی و رقابت با دیگران.

نکته: کار گروهی تنها در صورتی پیش می رود، که اعضای گروه بتوانند به کار دیگران اعتماد کنند. بنابراین، اگر اعضای گروه به کار دیگری اعتماد نداشته باشد، لاجرم باید آن کار را یا خودش انجام دهد و یا مجددا آن را چک و بازنگری کند، که این مسئله کار را از گروهی بودن خارج می سازد. .(قهار،بوسلیکی، نوری،۱۳۸۸)

۲-۲-۹-۳ هم افزایی

شرط هم افزایی، که در تعریف آمده، روشن می کند که اگر عده ای دور هم جمع شوند و کار گروهی انجام دهند، ولی ثمره کارشان برابر با مجموع تلاش انفرادی آن ها باشد، این کار، کار گروهی محسوب نمی شود. اجتماع مورچگانی را در نظر بگیرید که به یک انبار گندم دست یافته و برای انتقال این گندم ها به لانه خود، هر کدام گندمی را به دوش می گیرند و تا لانه می برند. این کار که علی الظاهر به دلیل تعداد زیاد مورچگان و اجتماعشان در محلی واحد، نوعی کار گروهی تلقی می شود، به دلیل این که هم افزایی ندارد، از حوزه تعریف ما بیرون است.

در برخی موارد ممکن است ثمره کار گروهی حتی از کار فردی نیز پائین تر باشد؛ یعنی نه تنها هم افزایی وجود ندارد، بلکه هم کاهی نیز رخ داده است. مثل این که اجتماع مورچگان برای انتقال گندم از انبار به لانه، سبب ترافیک و بند آمدن مسیر شود و مثلا به جای این که در یک ساعت هر یک ۲۰ دانه گندم جابجا کنند، فقط موفق به انتقال ۱۰ دانه شوند، که این مورد هم از تعریف ما خارج است. .(قهار،بوسلیکی، نوری،۱۳۸۸)

۲-۲-۱۰ انواع گروه ها

اولین قدم در شناخت فرآیندهای گروهی، شناسایی انواع گروه به منظور پی بردن به پویایی آنهاست. گروه ها را می توان هر چند با دقت کم، بر حسب درجه رسمی بودن(رسمی یا غیررسمی) و یا بر حسب درجه ثبات آنها(نسبتاً دائمی یا نسبتاً موقت) تقسیم بندی نمود

جدول) ۲-۱(:انواع گروه ها

بانک صادرات ایران

بانک صادرات ایران نیز همچون سایر بانکهای کشور اقداماتی را در خصوص بانکداری الکترونیکی انجام داده است که به دو مورد آن یعنی صدور کارت و طرح سپهر اشاره می شود .

کارت بانک صادرات که در حال حاضر  مورد استفاده قرار می گیرد از نوع کارت بدهکار می باشد. بانک صادرات علاوه بر ارائه کارت بدهکار در حال برنامه ریزی جهت صدور کارت اعتباری در سه نوع سبز سیمین و زرین می باشد .

همچنین بانک صادرات دارای ۴۳ شعبه سوئیفتی می باشد که خدمات بانکی بین المللی از قبیل گشایش اعتبار ، ضمانت نامه ارزی ، برداشت ارزی و حواله جات ارزی  با بهره گرفتن از سیستم سوئیفت انجام می شود. از دیگر اقدامات بانک صادرات ارائه خدمات از طریق POS و ATM ، ارائه اطلاعات از طریق اینترنت ، ارسال صورت حساب از طریق SMS ،ایجاد سیستم اینترانت ، ارائه کارت  Debit و کارت اعتباری ، اتصال به شبکه شتاب ، استفاده از استاندارد  SSL [1]درعملیات بانکداری الکترونیکی بوده و همچنین مجهز به سیستم پرداخت قبوض از طریق تلفنبانک و ATM  می باشد.

۳۶-۲-سیستم مالی مالزی

۳۶-۱-۲-ساختار سیستم مالی در مالزی

سیستم مالی مالزی براساس دو تقسیم بندی اصلی شکل گرفته است :

مؤسسات مالی و بازار مالی

مؤسسات مالی به دوبخش سیستم بانکداری و واسطه های مالی غیر بانکی تقسیم می شوند. بازار مالی در مالزی به چهار بازار اصلی به  نامهای : بازار پول و ارزخارجی ، بازار مشتقات و بازار فرامنطقه ای[۲] تقسیم می شود.

ساختار سیستم مالی در مالزی :

الف-سیستم بانکی

• بانک مرکزی مالزی
• مؤسسات بانکی

۱-۲- بانک های اسلامی

۲-۲- بانک های تجاری

۳-۲- شرکت های مالی

• سایر

۱-۳-مؤسسه تنزیل ، نماینده دفاتر بانک های خارجی

ب- واسطه های مالی غیر بانکی

               ۱-صندوق تأمین و بازنشستگی

               ۲-شرکتهای بیمه ( شامل تکفل)

               ۳-مؤسسه مالی توسعه

               ۴-مؤسسه پس انداز

                            ۱-۴ – شرکت های تعاونی

                            ۲-۴- بانک پس انداز ملی

               ۵-سایر

                            ۱-۵- هیئت سرمایه مهاجرین

                            ۲-۵- Cagamas Berhad

۳-۵- شرکت های لیزینگ

۴-۵- شرکت های سرمایه گذاری مخاطره آمیز

۵-۵- مؤسسات سرمایه گذار

۶-۵- مؤسسات اعتباری مسکن

۷-۵-شرکت تضمین اعتبار

۸-۵-شرکت های عامل

ج-بازار پول ارز خارجی

۱-بازار پول

۲-بازار ارز خارجی

د-بازار سرمایه

۱-بازار اوراق قرضه

• اوراق قرضه خصوصی

۲-۱-  اوراق قرضه عمومی

۲-بازار اوراق بهادر

ه – بازار مشتقات

• قرارداد های آتی KLIBOR
• قرارداد های آتی KLSE CI

۳-قراردادهای آتی کالا

و- بازار فرا منطقه ای

            ۱-مرکز مالی فرا منطقه ای بین المللی لابوان (IOFC)

۳۶-۲-۲-سیستم بانکی مالزی

سیستم بانکی شامل بانک مرکزی مالزی ( بانک نگارا)[۳]، مؤسسات بانکی،  بانکهای تجاری ، شرکت های مالی  ، بانکهای اسلامی و گروه های متفرقه ( مؤسسات تنزیل و دفاتر نمایندگی بانک های خارجی ) می باشد. سیستم بانکی بزرگترین بخش سیستم مالی می باشد ، در حدود ۶۷%درصد از کل دارائی های سیستم مالی .

۳۶-۲-۱-۲-بانک مرکزی مالزی ( بانک نگارا)

بانک نگارا مالزی در ۲۶ ژوئن ۱۹۵۹ و براساس حکم بانک مرکزی مالایا تأسیس شد. اهداف BNM عبارتند از:

ـ انتشار پول ، کنترل و حفاظت از ارزش پول ملی .

ـ عمل به عنوان بانکدار وناظر مالی برای دولت.

ـ توسعه ثبات پولی و ساختار مالی سالم .

ـ تأثیر گذاری برشرایط اعتباری در راستای منافع مالزی

اهداف BNM ، در اصل ، توسعه رشد اقتصادی  با ثبات قیمتی و حفظ ثبات مالی وپولی خلاصه می شود.

معرفی فعالیت مؤسسات مالی وبانکی در سال ۱۹۸۹، قدرتBNM را در خصوص نظارت و سازماندهی مؤسسات مالی ومؤسسات سپرده پذیر افزایش داد به طوری که در قوانین مالی واعتباری نیز گنجانده شده است.

۳۶-۲-۲-۲-بانک های تجاری

بانک های تجاری بزرگترین و مهمترین تأمین کنندگان سرمایه در سیستم بانکی می باشند ، درحال حاضر ۲۴ بانک تجاری ( به غیر از بانک های اسلامی) فعالیت می کنند که ۱۳تای آن از طریق بانک های خارجی به صورت محلی شکل گرفته اند .

فعالیت های اصلی بانک های تجاری فراهم کردن:

ـ امکانات مالی تجاری شامل: اعتبار اسنادی ، تنزیل بروات تجاری ، ضمانت های حمل ، اعلام وصول های امانت و پذیره نویسی بانکداری .

ـ سرویس های خزانه داری .

ـ سرویس های پرداخت[۴]

ـ سرویس های حفاظت از قبیل : سپرده های امن و حفاظت سهم .

همچنین بانک های تجاری اجازه دارند تا در ارزهای خارجی معامله کنند وتنها مؤسسات مالی واداری مجاز به ارائه امکانات حساب جاری می باشند.

۳۶-۲-۳-۲-شرکت های مالی

شرکت های مالی دومین گروه بزرگ مؤسسات سرمایه پذیر در مالزی را تشکیل می دهند . شرکتهای مالی در ابتدا توسط BNM و از طریق سند شرکتهای مالی سال ۱۹۶۹ رسمیت پیدا کردند. این سند در سال ۱۹۸۹ توسط سند مؤسسات مالی و بانکی جایگزین شد، در حال حاضر ۱۲ شرکت مالی وجود دارند . فعالیت شرکت مالی بر اساس زیر تعریف می شود:

ـ فعالیت در راستای پذیرش  سرمایه در حساب سرمایه ، حساب پس انداز و یا حساب های مشابه دیگر .

ـ قرض دادن پول .

ـ فعالیت لیزینگ و یا خرید اقساطی.

ـ سایر فعالیت های مشابه BNM با اجازه وزیر.

۳۶-۲-۴-۲-بانکهای سرمایه ای ( تجاری )

بانکهای تجاری از تاریخ ۱۹۷۰ در مالزی پدیدار شدند و مرحله مهمی در توسعه سیستم مالی در کنار توسعه شرکت های این کشور ایجاد نمودند . بانکهای تجاری در بازار پولی کوتاه مدت و فعالیت های افزایش سرمایه شامل تأمین سرمایه ، فعالیت تخصصی در زمینه نمایندگی ، مشاوره مدیریت مالی شرکتها ، آماده سازی جهت انتشار و نام نویسی سهام به همراه مدیریت پر تفوی سرمایه گذاری نقش ایفا می کنند. در حال حاضر ۱۰ بانک تجار در مالزی وجود دارد.

۳۶-۲-۵-۲-بانکداری اسلامی

در مالزی ، قوانین اسلامی و مقررات بانکداری به طور مستقل در کنار سیستم بانکی متعارف وجود دارد. اساس قانونی برای تأسیس بانکهای اسلامی ، سند بانکداری اسلامی مصوب ۷ آوریل ۱۹۸۳ می باشد. IBA [5]وظیفه نظارت و سازماندهی بانکهای اسلامی را مشابه سایر بانکهای دارای مجوز ، برای BNM به عهده دارد . فعالیت های بانکداری بانک های اسلامی بر اساس مفاهیم شریعت می باشد.

اولین بانک اسلامی تأسیس شده ، بانک اسلامی برهاد مالزی[۶] (BIMB) می  باشد که فعالیت خود را در اول جولای ۱۹۸۳ آغاز کرد. در تاریخ اول اکتبر ۱۹۹۹ دومین بانک اسلامی به نام بانک معلـّمات برهاد مالزی [۷] تأسیس گردید.

جدا از بانکهای اسلامی ، سایر مؤسسات مالی  سرویس های بانکداری اسلامی را از طریق  « طرح بانکداری اسلامی »  ارائه می کنند. از دیدگاه محصولات ، نهاد بانکداری اسلامی محصولات بانکی را براساس مفاهیم اسلامی ارائه می کند.

جدول زیر مفاهیم اسلامی اصلی در بانکداری ، توضیحات مرتبط و مثال هایی از محصولات بانکی ارائه شده را نشان می دهد.

نگاره ۲-۲  مفاهیم اسلامی اصلی در یانکداری اسلامی مالزی

۳۶-۲-۶-۲-مؤسسات تنزیل

مؤسسات تنزیل فعالیت خود را از سال ۱۹۶۳ در مالزی آغاز کردند . به طور کلی مؤسسات تنزیل در بازار پولی کوتاه مدت و سپرده های تجهیز شده مؤسسات و شرکتهای مالی در قالب پول عندالمطالبه ، پول در طول شب و سپرده های کوتاه مدت به صورت تخصصی فعال می باشند.

سپرده های تجهز شده در اوراق خزانه مالزی ، اوراق دولتی مالزی[۸] (MGS) ، پذیره نویسی بانکی[۹] (BA_S) ، گواهینامه قابل معامله سپرده[۱۰] (NCD_S) اوراق قرضه کاگاماس[۱۱] (Cagamas) و گواهینامه سپرده قابل معامله نرخ شناور(FRNCD_S)[12]   به همراه فراهم کردن یک بازار ثانویه فعال برای این فعالیت ها سرمایه گذاری می شود.

۳۶-۲-۷-۲-دفاتر نمایندگی بانکهای خارجی در مالزی

۳۲ بانک خارجی دارای دفاتر نمایندگی مستقر در کوالالامپور در مالزی وجود دارند . اصلیت بیشتر بانکها اروپا وژاپن می باشند . دفتر نمایندگی فقط یک دفتر ارتباطی است و محصولات بانکی را به صورت مستقیم به بازار مالزی عرضه نمی کند.

۳۷-۲-بانکداری الکترونیک در مالزی

بانکداری الکترونیک سنتی در مالزی در استفاده مشتریان از دستگاه های ATM  جهت گرفتن پول و چک کردن مانده حساب تعریف می شود . هزینه بانکداری شامل خدمات مالی الکترونیک مانند سپرده گذاری پول نقد، ارائه درخواست وام ، معاملات سهام و غیره نیز می شود.

در سوی دیگر ، بانکداری الکترونیک به عنوان یک بخش توسعه یافته بانکداری، بالاتر از این تبادلات قرار گرفته و یک کانال تحویل متفاوت در یک جایگاه مجزا را ارائه می کند.

اولین قدم در فرایند تبادلات به صورت آنلاین ، معرفی ماشین های گویای اتوماتیک (ATMS) در ابتدای سال ۱۹۸۰ بود که به دنبال آن بانکداری تلفنی و بانکداری رایانه شخصی در اواخر سال ۱۹۸۰ معرفی شد.

در مالزی شش جزء اصلی بانکداری الکترونیک با عنوان دستگاه خودپرداز، بانکداری تلفنی ، بانکداری تلفن همراه ، بانکداری کامپوتر شخصی ، مراکز بانکداری اتوماتیک (کیوسک ها ) و بانکداری اینترنتی وجود دارد.

۳۷-۱-۲-دستگاه خودپرداز (ATM)

دستگاه های خود پرداز وسایل کامپیوتری هستند که بانکها را در ارائه خدمات به مشتریان کمک می کنند . سرویسهای ATM  در بین مؤسسات مالی متفاوت بوده ولی اساساً خدماتی مرتبط با حساب های جاری ، پس انداز ، وام و کارت اعتباری ارائه می کنند.

تبادلات قابل ارائه توسط دستگاه های خود پرداز به صورت کلی عبارت است از:

ـ برداشت پول نقد

ـ سپردن پول نقد / چک

ـ انتقال وجوه بین حساب ها

ـ درخواست الکترونیکی سهام

ـ درخواست الکترونیکی سهام

ـ ارائه نقدینگی از طریق کارت اعتباری

ـ در خواست مانده حساب

ـ در خواست چند تراکنش اخیر

ـ درخواست برای ارسال دست چک به صورت پستی

ـ در خواست برای ارسال صورتحساب به صورت پستی

ـ خلاصه صورتحساب

ـ پرداخت قبوض

در مالزی ، کاوانکو[۱۳] اولین کانال انتشار ATM را از طریق بانک مالایان برهاد[۱۴] (Maybank) در سال ۱۹۸۱ معرفی کرد . از آن پس سایر بانکهای تجاری این کانال را جهت ارائه خدمات بهتر به مشتریان خود به کار گرفتند. ATM  ها دریافت پول نقد را به راحتی و به صورت ۲۴ ساعته وبدون وارد شدن به شعبه به مشتریان ارائه می کنند. همچنین امکان استقرار این دستگاه ها در خارج از شعب بانکی مانند فروشگاه های زنجیره ای امکان دسترسی راحت تر را برای مشتریان فراهم می کند.

نگاره ۳-۲ ، رشد دستگاه های خود پرداز در مالزی

منبع: گزارش سالیانه BNM

۳۷-۲-۲-بانکداری تلفنی

بانکداری تلفنی را به شکل بانکداری مجازی و یا از راه دور می توان در نظر گرفت که اساساً خدمات مالی شعبه را از طریق وسایل ارتباط تلفنی ارائه می کند. امکان بانکداری تلفنی در اواسط سال ۱۹۸۰ در مالزی فراهم شد. در آگوست سال ۲۰۰۱ بانک برهاد هونگ لونگ[۱۵] مرکز تماس بانکداری تلفنی خود را به راه انداخت . ۱۵ میلیون رینگیت سرمایه گذاری ، مرکز تماس یکپارچه ای فراهم کرد که نه تنها سرویس ۲۴ ساعته به مشتریان ارائه می کند ، بلکه به عنوان یک کانال مهم برای بانک جهت معرفی محصولات و خدمات به مشتریان می باشد . به طورکلی مرکز تماس هونگ لونگ وام های خانه ، درخواست های کارت اعتباری ، محصولات سپرده ، تأمین مالی سود سهام ، وام های خودرو و محصولات بیمه را پشتیبانی می کند.

۳۷-۳-۲-بانکداری تلفن همراه[۱۶]

در مالزی دوشرکت اصلی ارتباطات تلفنی ،  ارتباطات ماکسیس برهاد[۱۷] و سلکام[۱۸] ، سرویس اینترنتی موبایل را به راه انداختند. بانک  OCBCبرهاد سرویسی برپایه تلفن همراه به نام WAP i را در ماه می سال ۲۰۰۰ به  راه انداخت که به مشتریان اجازه می دهد به حسابهای OCBC خودشان از طریق تلفن های همراه دسترسی پیدا کنند.

[۱] Security Socket Layer

[۲] Offshore

[۳] Bank Negara Malaysia (BNM)

[۴] Cross Border

[۵] Islamic Banking Act

[۶] Bank Islam Malaysia Berhad

[۷] Bank Mualamat Malaysia Berhad

[۸] Malaysian Government  Securities

[۹] Banker Acceptances

[۱۰] Negotiable Certificate of Deposits

[۱۱] Cegamas

[۱۲] Floating Rate Negotiable Certificates of Deposit

[۱۳] KAWANKU

[۱۴] Malayan Banking (Maybank) Berhad

[۱۵] Hong Leong Bank Berhad

[۱۶] Mobile Phone Banking (Wap Banking)

مـِی بانک برهاد[۲]و بانک آلیانس برهاد[۳] این دو سرویس را در مالزی ارائه می کنند. بانکداری کامپیوترشخصی در  مالزی در حال فراگیرتر شدن در میان مشتریان شرکتی می باشد . فواید بانکداری سیستم شخصی عبارت است از  : کاهش هزینه ها ، افزایش سرعت وتوسعه انعطاف پذیری تبادلات تجاری است .

۳۷-۵-۲-مرکز بانکداری اتوماتیک[۴]

تحول دیگر درخدمات بانکداری ، مرکز بانکداری اتوماتیک (ABC) می باشد. ABC در حقیقت یک شعبه است، با این تفاوت که تمام سرویس های ارائه شده دراین بانک به صورت اتوماتیک می باشد . بانک هونگ لونگ برهاد اولین ABC خود را در سپتامبر ۱۹۹۹ به کار انداخت . سرویس های ارائه شده در این شعبه عبارت است از : پرداخت قبوض ، انتقال وجه ، درخواست صورتحساب ، درخواست چک و تعیین سپرده ثابت .

ABC  از ساعت ۷ صبح تا ۱۱ شب باز می باشد . به این صورت امکان فعالیت خارج از ساعات عادی بانکی فراهم می گردد. همچنین یک سیستم کنترل امنیت مرکزی به علاوه نگهبانان امنیتی جهت اطمینان مشتریان از امنیت شعب در این مراکز مستقر می باشند.

۳۷-۶-۲-بانکداری اینترنتی در مالزی

اینترنت یکی دیگر از کانالهای توزیع ارائه شده توسط بانک ها به مشتریان می باشد.

بانک نگارای مالزی (BNM) بانکداری اینترنتی را به سه دسته اطلاعاتی ، ارتباطی و تبادلی تقسیم بندی می کند.در یک حالت ، هر گروه یک سری از سرویسهای پیشرفته مرتبط به فرایند خود را ارائه می کنند . مفهوم دسته اطلاعاتی عبارت است از پوشش اطلاعات محصولات ، خدمات ، اصطلاحات سرویس ها، رفع کردن ادعاها ، افشا سازی های قانونی وسایر اشکال اطلاعاتی که اطمینان و دلگرمی مشتریان موجود وبالقوه را به همراه خواهد داشت.

BNM  در ماه جولای سال ۲۰۰۰ به بانک های بومی اجازه فعالیت در بانکداری اینترنتی را صادرکرد. در حال حاضر تمام بانکهای مالزیایی یک درگاه اینترنتی راه اندازی کرده اند . لیکن سایت های آنها بیشتر اطلاعاتی بوده و تعداد کمی از آنها ارتباطی می باشد.

در ماه جولای ۲۰۰۰  مـِی بانک برهاد ، پرتال خود را در سایت   www.maybank2u.com  راه اندازی کرده و اولین بانک ارائه کننده سرویس های بانکداری اینترنتی در مالزی گردید. سرویس های ارائه شده در این پرتال عبارت است از:

عملیات استعلام بانکی ، پرداخت قبوض ، پرداخت کارت اعتباری ، انتقال وجه و خلاصه حساب به همراه وضعیت تبادلات . سرویس پشتیبانی مشتری از طریق ایمیل و تلفن از ساعت ۶ صبح تا ۱۲ شب فراهم است .

پس از آن ، بانک هونگ لونگ برهاد ، عملیات بانکداری اینترنتی خود را با عنوان  (ec-banking  (در دسامبر ۲۰۰۰ آغاز کرد . اطلاعات این سرویس از طریق آدرس www.hlbb.bangleong.com.my  قابل دسترسی می باشد.

بانک جنوبی برهاد [۵]بانکداری اینترنتی خود را از طریق سایت خود به آدرس  www.sbbdirect.com.my  معرفی کرد .

در حال حاضر سرویس های ارائه شده در این سایت مشابه سرویس های مـِی بانک و هونگ لونگ می باشد.

نمودار ۱- ۲هزینه تبادلات توسط کانالهای مختلف در مالزی ( دلار به ازاری هر تبادل )

۳۸-۲-بانکداری مجازی

بانک مجازی را می توان به اسامی مختلفی نامید. از قبیل: بانکهای کاملا اینترنتی، بانکهای آنلاین، بانکهای بدون شعبه فیزیکی، بانکهای بدون ساختمان(بدون آجر و ملات[۶] برخلاف بانکهای سنتی که آنها را بانک آجر و ملاتی مینامند) ،بانکهای از آجر به کلیک[۷](بانکی که ساختمان ندارد و برای ورود به آن احتیاج نیست وارد ساختمان شد بلکه با یک کلیک موس وارد آن میشویم) و …. یک بانک مجازی به مؤسسه ای اطلاق می شود که اصولاً خدمات بانکداری خود را از طریق اینترنت به مشتریان ارائه می کند و این بانک با بانکهای موجود که از اینترنت و سایر ابزار الکترونیک به عنوان کانالهای ثانویه برای ارائه خدمات و محصولات خود به مشتریان استفاده می کنند، تفاوت دارد.بانک مجازی مولود بانک الکترونیک می باشد که با تحقق آن بانکداری دچار تحول عظیمی می گردد تا آنجا که احتمال می رود روزی بانکهای فیزیکی و بانکداری سنتی منسوخ گردد. در بانک مجازی احتیاج به هیچ واسطه و تحویل دهنده ای نمی باشد  بلکه مشتری مستقیماً از طریق اینتر نت با بانک ارتباط برقرار کرده و تراکنشهای مالی خود را انجام می دهد.

اولین بانک کاملا مجازی دنیا در سال ۹۵ در جورجیای آمریکا و اولین بانک مجازی اروپا در دوبلین در سال ۹۹ و اولین بانک مجازی آسیا در سال ۲۰۰۰ در سنگاپور بنیان شده است و با نگاهی به لیست این بانکها می بینیم که اکثریت آنها در کشور امریکا قرار دارند و  شاید یکی از دلایلش زیرساخت مناسب سخت افزاری و عوامل فرهنگی  در آن کشور است.

در برخی از کشورها مانند اتریش، کره و سنگاپور بیش از ۷۵% بانکها خدمات اینترنتی به مشتریان ارائه می نمایند. بانک مجازی باعث می شود که وقت که مهمترین سرمایه انسان است تلف نشود.

بانک مجازی (از نظر مشتری)  بانکی است بدون ساختمان فیزیکی که به طور کامل بر بستر اینترنت قرار دارد و خدمات قابل قبولی را در چهارچوب مقررات و قوانین بانکهای سنتی عرضه می کند.

در بانک مجازی امنیت و مدیریت ریسک از حیاتی ترین موارد می باشد. بانکداری آنلاین امروزه تکنولوژی اطلاعات را برای دادن انتخابهای  متعدد به مشتریان به کار می گیرد. برخی از این انتخابها عبارتند از صرف زمان فراوان در مقابل تسریع در امور بانکی. همچنین اوضاع کاغذ بازیهای بانکهای سنتی و عدم کارائی در مقابل دقت و  کارآیی بیشتر. ظهور اینترنت و افزایش جمعیت و تعداد استفاده کنندگان از کامپیوتر برای صنعت بانکداری چالشها و فرصتهایی را در برداشته است.امروزه مشتریان از طریق کامپیوترهایشان به اینترنت وصل می شوند و به راحتی به انجام امور بانکی می پردازند. بانک مجازی یک ابزار ارزش افزوده قدرتمند برای جذب و نگهداری مشتریان جدید در یک محیط بانکداری شدیداً رقابتی می باشد در بین انواع بانکداری ها ، بانک مجازی یک مزیت رقابتی قوی محسوب می شود که از سایر روش های بانکداری مؤثرتر و بهینه‌تر می باشد.

امروزه اغلب بانکهای بزرگ کشورها و بسیاری از بانکهای منطقه ای و یا بانکهای کوچکتر خدماتشان را از طریق آنلاین ارائه می کنند که به طور مختلف آن را به عنوان بانکداری مبتنی بر PC، بانکداری در خانه و یا بانکداری اینترنتی می نامند.

روش تمییز دادن بانکهای سنتی (Brick - and - Mortar)   از بانکهای مجازی (Brick - to - Click) این است که بانکهای مجازی هیچ شعبه فیزیکی و  هیچ شخص تحویلداری ندارند. یکی از چالشهای صنعت بانکداری این است که این کانال جدید خدمات بانکی برای مشتریان هنوز قابل اطمینان نیست و یا اینکه درک و استنباط صحیحی از آن ندارند. در نتیجه نیروی بانک از این تلاش فراوان برای جلب اعتماد و تولید عایدی تحلیل می رود. اکنون اغلب بانکهای مجازی به صورت کاملاً امن و به صورت کاملاً کارکردی خدمات را به صورت رایگان و یا با هزینه اندک ارائه می کنند.

در آینده ای نزدیک  بانکداری اینترنتی به عنوان  یک ATM همه جائی مورد قبول واقع می شود.بانک مجازی باعث صرفه جویی در هزینه ساختمانهای شعبات بانک و هزینه پرسنلی از قبیل تحویلداران می شود که این موارد باعث افزایش بازدهی می گردد.

بانکداری اینترنتی به یک دلیل مهم در حال رشد است و آن اینکه مردم به انجام معاملات و داد و ستد هایشان از طریق اینترنت عادت کرده اند و آنها از این آسودگی و تسهیلات کنترل پولشان که توسط بانک مجازی در اختیارشان قرار می گیرد لذت می برند و رضایت کامل دارند.

شاید بزرگترین مزیت بانک مجازی سرعت انجام امور بانکی باشد.به عنوان نمونه می توان برخی امور را اتوماتیک انجام داد. مثلاً بگوییم فلان تاریخ مبلغ ۲۰ دلار را اتوماتیک به حساب فلان بانک به ازای اقساط وام واریز کند و صورت حساب دریافت کند. اینکار بوسیله سرویسی که در اغلب بانکهای مجازی تعبیه شده است صورت می پذیرد (مثلا در سایت بانک دکمه  Bill pay برای پرداخت اتوماتیک استفاده می شود). وارد آن محیط شده ثبت نام کرده و شماره حسابها و مبالغ موردنظر را وارد کرده و تاریخ  پرداخت مورد نظر را هم می دهیم.آنگاه در تاریخ تعیین شده،مبلغ تعیین شده به صورت اتوماتیک و بدون دخالت ما به حساب تعیین شده واریز میگردد.

برای استفاده از سیستم بانک مجازی مسلماً نیاز به یک سری تجهیزات مناسب می باشد. مثلاً وسیله ارتباط با اینترنت فراهم باشد، سرعت اینترنت مناسب باشد، کامپیوتر مناسب باشد ، وجود چاپگر  هم می تواند برای چاپ برخی مدارک مفید باشد.

۳۹-۲-مزایای بانکداری مجازی

• آسودگی و تسهیلات : برخلاف بانکهای سنتی که در شبانه روز اکثر ساعات را تعطیل میباشند، سایت بانک مجازی هرگز بسته و تعطیل نیست و در ۲۴ ساعت روز و هفت روز هفته فعال است و با یک کلیک وارد آن می شویم.
• فراگیر بودن : بانک مجازی از همه نقاط کشور و دنیا  قابل دسترس  است و هر کجای دنیا به مشکل مالی برخوردیم به راحتی به سایت وارد شده و به انجام فعالیت بانکی می پردازیم.
• سرعت تراکنش : سرعت انجام عملیات در این بانک بسیار بالاست و معمولاً از ATM هم سریعتر می تواند پردازش نماید.
• کارایی : می توان به تمام حسابهای بانکی خود دسترسی داشت و آنها را مدیریت کرد.
• اثربخشی: بسیاری از سایتها و بانک مجازی ابزارهای هوشمند و خبره ای را ارائه می کنند. مانند : اخطاردهنده میزان موجودی ، سند و سبد دارایی ، برنامه های مدیریتی برای کمک به مدیریت دارائی ها.
• امنیت بالای اجرای اعمال بانکی.
• صرفه جوئی در زمان.
• آسان باز کردن حساب: به راحتی و در حالی که در خانه ایم ، می توانیم وارد سایت بانک مجازی شده ، حساب باز کنیم و فرم مربوطه را پر کنیم و کلمه عبور بدهیم و به همین راحتی صاحب حساب در آن بانک شویم.
• ارزانی خدمات و نگهداری آن: هیچ ساختار فیزیکی ندارد و سرباره اضافی کمی خواهد داشت(معمولا ندارد) و هزینه های مثل دریافت اضافی را حذف می کند. مثلاً بانکهای سنتی و معمولی مشتریان را ترغیب  به استفاده از اینترنت برای دریافت صورتحساب و پرداخت صورتحساب کرده و تبلیغات هم انجام میدهند که اینگونه خدمات  اینترنتی ما رایگان است و رایگان بودن را “مزیت” می دانند در صورتیکه بانک مجازی مملو از اینگونه مزایا میباشد.
• اطلاع رسانی فراگیر و اثربخش: بانک مجازی به ما اجازه می دهد که خدمات و  معاملات را به خوبی و به راحتی مقایسه و ارزیابی نماییم. زیرا به راحتی می توان به سایت سایر بانکها مراجعه نمود و از قوانین و مشوقها و جاذبه های آنها مطلع شد. مثلاً چه نوع کارت اعتباری ارائه میدهد، هر کارت اعتباری چه سقفی و چه میزان اعتبار می پذیرد و می توان شرایط وام آن را بررسی و مقایسه  نمود و اینکه آن بانک با چه فروشگاههایی قرار داد دارد  تا بتوان از آنان خرید کرد.
• آگاهی تمام وقت :هر روز می توانیم در هر کجا و هر زمان حسابمان را بررسی کنیم و هر گونه تراکنش واقع شده روی آنرا بررسی نماییم.و یا برای کسب اطلاعیه و خبر ،لازم نیست مسیر خانه تا بانک را طی نماییم ؛همه چیز در سایت موجود میباشد.
• می توانیم صورت وضعیت ماهیانه خود را دریافت کرده و آنرا با واقعیت مطابقت دهیم که آیا صحت و سقم آن مورد تأیید است یا خیر؟ اینکار بوسیله دانلود نمودن اطلاعاتمان از بانک مجازی صورت می پذیرد.
• امکان رؤیت تصویر چک هایی که صادر کرده ایم اعم از پرداخت شده و یا برگشت خورده ها و مقدار آنها .
• کاهش احتمال سوء استفاده: احتمال سوء استفاده و تقلب از حسابها به حداقل می رسد و در صورت تقلب در حساب،این موضوع قابل ردیابی و پیگیری می باشد و سریعاً متوجه آن می شویم. یعنی اگر برداشت غیرقانونی از حساب صورت پذیرد به محض وارد شدن به سایت بانک متوجه آن می شویم.
• بانکداری از دید مشتریان به سهولت و آسانی امکان پذیر می باشد زیرا هرگز در صبح یا شب منتظر بازگشایی بانک نخواهند بود و هرگز مجبور به حرکت و یا رانندگی در ترافیک به سوی بانک نخواهند بود زیرا بانک به سمت مشتری کشانده میشود نه مشتری به سمت بانک و  هرگز زمان و وقت ارزشمند آنها صرف ایستادن در صف و سایر امور فیزیکی نخواهد شد.
• مدیریت :می توانیم وجوه خود را از هر جا و هر زمان و در تعطیلات هم مدیریت کنیم.
• عدم دریافت حق الزحمه برای انجام تراکنش ها.

نکته ایی که باید به آن دقت نمود این است که بسیاری از بانکها وب سایت دارند و یک سری خدمات به مشتریان ارائه می کنند ولی این دلیل بر مجازی دانستن آنها نمی باشد. بلکه این قبیل خدمات بهبود خدمات پس از فروش و یا بهبود سیستم خدمات مشتریان تلقی میگردند نه بانکداری مجازی.

هر بانک مجازی میتواند در ارائه خدمات مجازی نوآور باشد و خدمات منحصر به فردی را به عنوان مزیت رقابتی ارائه کند. به عنوان مثال بانک UBS سوئیس که یک بانک مجازی است خدماتی نظیر E-document یعنی تحویل سریع مستندات بانکی مشتری را  در قالب دیجیتال ارائه کرده که این سیستم دارای مزایایی از قبیل :  سرعت دسترسی سریعتر از E-mail ، دسترسی آنلاین به آن مستندات در هر زمان و هر مکان تا مدت ۲ سال ، امکان دانلود و ذخیره بر روی PC که صحت این مستندات توسط امضای دیجیتال مشتری تعیین می شود .

۴۰-۲-بررسی و تحلیل اشکالات وارده بر بانکداری مجازی

البته موارد فوق الذکر به این معنا نمی باشد که در بانکداری مجازی هیچگونه مشکلی وجود ندارد، لیکن اغلب مشکلات ناشی از مشکلات کاربری و اشتباهات کاربری می باشد. مثلاً بسیاری از مردم از بانکداری مجازی استفاده نمی کنند آن هم به علت نداشتن دانش در مورد آن. و یا اینکه در مقابل تکنولوژی مقاومت می کنند زیرا یادگیری آن را مشکل می دانند.

شاید یکی دیگر از اشکالات بانک مجازی حول و حوش ATM بگردد. زیرا این بانک هیچ ماشین پرداختی ندارد و معمولاً یک سربار اضافی به شخص تحمیل می کند (اگر بخواهیم از ATM سایر بانکها برای برداشت پول استفاده کنیم). همچنین  بانک مجازی هیچ پرداخت و سپرده گذاری از طریق ATM را قبول نمی کند و ناچاریم از طریق انتقال وجه از سایر حسابها به حساب  مجازی خود پول به آن واریز نماییم.

ترس  بی اساس دیگر اینکه بعضی از مردم فکر می کنند که بوسیله بانکداری مجازی محرمانگی اطلاعات آنان از بین می رود. اغلب مشکلات بانکداری مجازی به فراموش کردن کلمه عبور و یا به سرقت رفتن کلمه عبور بر می گردد که آن هم مشکل کاربری می باشد و ایراد و اشکال بانک محسوب نمی شود. یکی از اشکالات دیگر که شاید به ذهن خطور کند عدم پاسخگویی مناسب سرور بانک به مشتریان آن هم به علت وجود ترافیک روی سرور می باشد که این امر بر اساس آمارها به ندرت اتفاق افتاده است.

مشکل بعدی آنجا حادث شده که چک کاغذی را ( و نه چک دیجیتال) که مربوط به کسی دیگر است را اگر بخواهیم وصول نمائیم،از آنجا که بانک مجازی اجازه نمی دهد از طریق ATM واریز صورت پذیرد اغلب ناچاریم از ترکیب بانک سنتی(ATM) و بانک مجازی استفاده نماییم.

یکی از اشکالات وارده دیگر معروف است به منحنی آموزش بدین معنا که شاید استفاده از سایت بانک برای کاربران تازه وارد سخت  باشد.یکی از ایرادات دیگر نیز، تغییرات ظاهر سایت بانک مجازی است که هنگام به روز رسانی ها و ارتقاء سایت ممکن است کاربر برخی مسیرها،لینکها و دکمه ها را گم کند.

و بزرگترین مانع برای اکثر مردم  که سراغ بانکداری مجازی نمیروند این است که نمی توانند به آن اطمینان کنند؛ که این تصور اشتباهی میباشد.

این نکته قابل تامل است که ذکر اشکالات و ایرادات وارده بر این نوع بانکداری دلیل بر نفی این بانک نمیباشد. بلکه برعکس منظور طرح دغدغه های مشتریان و یا مدیران بانکها میباشد که متوجه این موضوعات باشند که این ایرادات با بومی کردن و فرهنگ سازی مناسب و همچنین با ارائه روش های نوین در اینگونه بانکداری میتوانند مرتفع گردند و یک موضوع بسیار مفید را به خاطر برخی ایرادات کوچک کاملا مردود اعلام ننمایند .هدف از طرح ایرادات ، آشنائی با آنها و تحقیق و تفحص پیرامون رفع آنها میباشد و همواره انتقاد برای طرد موضوع استفاده نمیشود بلکه هدف  از انتقاد میتواند سازندگی،شفاف سازی و مناسب سازی یک فرایند باشد.در خصوص بانک مجازی نیز هدف نگارنده حمایت از این بانک میباشد و یادآوری این نکته که به دلیل این اشکالات و  اشکال تراشیها، مزایای بیشمار آن فراموش نگردد و هراسی از اجرای آن در سیستم بانکداری کشور وجود نداشته باشد.

۴۱-۲-امنیت در بانک مجازی

در بانک مجازی با توجه به اینکه تمامی امور اعم از نگهداری سوابق اطلاعات مشتریان ، تراکنش ها، نقل و انتقال وجوه از طریق تجهیزات الکترونیک انجام می گردد لذا لازم است بحث امنیت در آن به معنای تمام و کمال رعایت گردد. تهیه نسخه های پشتیبان به طور مداوم جهت بازگرداندن اطلاعات و یا ردگیری یک فرایند مالی ضرورت کامل دارد. کنترل شدید ورود و خروجها همراه با ثبت IP میهمان (در صورت امکان) و داشتن یک سیستم نگاشت قدرتمند نیز از ملزومات دیگر است. همچنین استفاده از تجهیزات امنیتی شبکه مانندFirewall  و یا تجهیزات مشابه نیز ضرورت دارد و از طرفی سرورها و سخت افزار شبکه بانک مجازی باید قدرتمند و دارای توانایی پردازش و ذخیره سازی به طور همزمان و در حد بالا باشد.

جهت ارتباطات اینترنتی نیز باید از پورتها و پروتکل های امن و ایمن استفاده نمود. به عنوان مثال از پروتکل  SSL[8]  استفاده نمود.الگوریتم یا رمزسازی[۹] نیز می بایست از پیچیدگی بالایی برخوردار باشد تا کلمات عبور به راحتی مورد هک واقع نشوند و در دست سودجویان قرار نگیرند.

در مجموع با توجه به موانع و مشکلات ترافیک شهری ، مصرف سوخت بالا، افزایش استرس در بین شهروندان بالاخص  در صف بانکها، اتلاف وقت فراوان در بانکها (بنا بر اذعان معاون بانک مرکزی وقت در سال ۸۴ ، سالانه ۴ میلیارد دقیقه - چیزی بیش از ۷۶۱۰ سال-  از  وقت مردم در بانکها و آنهم فقط برای پرداخت قبوض چندگانه صرف می شود) ،تسهیل در امور بانکی بالاخص برای سالمندان و معلولین ، افزایش کارایی و اثربخشی فرایندهای مالی ، توسعه تجارت الکترونیک، گذر از محدودیت جغرافیایی و بسیاری موارد دیگر  ایجاد بانک مجازی توصیه می گردد.

۴۲-۲-بانکداری مجازی در مالزی

انقلاب الکترونیکی در بانکداری مالزی در اوایل سال ۱۹۷۰ بامعرفی اتوماسیون کامپیوتری آغاز شد. از آن پس رشد آهسته در تغییرات تکنولوژیکی مرتبط با بانک به ثبت رسید. پس از آن در ماه جولای ۲۰۰۰ ، بانک نگارای مالزی ، بانک های تجاری به ارائه خدمات بانکداری اینترنتی برای مشتریان تشویق کرد.هرچند این سرویس خیلی پیش تر در کشورهای توسعه یافته ارائه شده بود ، دولت مالزی در نزدیک شدن به بانکداری اینترنتی با احتیاط عمل کرد. بانکداری مجازی در حال تبدیل شدن به یک حقیقت در مالزی است .

بانک نگارای مالزی تنها پس از بررسی هر دو جنبه عرضه و تقاضای بانک های مجازی آن را تصویب کرد و این موضوع در آینده نزدیک رخ نخواهد داد.

پیشرفت اخیر درمالزی را می توان توافق بانک جنوبی برهاد و SFNB [10]برای به کارگیری بانکداری مجازی در مالزی دانست . بانک جنوبی برهاد “مدیریت بانک مجازی” (VBB) [11]و"مدیریت کارت اعتباری مجازی” (VCCM) [12]را از SFNB جهت توسعه بانکداری مجازی دریافت کرده است .

VCCM  یک برنامه کاربردی است که به مشتری اجازه می دهد تا به مانده های کارت اعتباری جاری ، وضعیت تبادلات و پرداخت ها از طریق اینترنت دسترسی پیدا کند. این برنامه کاربردی پشتیبانی برنامه کاربردی (VBM) را نیاز داشته و اطلاعات کارت اعتباری را برای سایر حساب های اینترنتی ارتباط می دهد. از این طریق استفاده کننده می تواند صورتحساب های کارت اعتباری خود را از حساب اینترنتی در  حال چک ، پرداخت نماید.

نگاره ۴-۲- تعداد کارت (,۰۰۰)

                                   نمودار ۲-۲-    نمودار مقایسه رشد تعداد کارت اعتباری  (هزار)

نمودار ۳-۲-  مقایسه رشد تعداد کارت نقدی (هزار)

از دو نمودار فوق می توان به این نتیجه رسید که کارت های اعتباری نقش مهمی در انتقال وجوه به صورت الکترونیکی داشته و با توجه به مقایسه تعداد کارت های الکترونیک در ایران با کشورهای مالزی و ترکیه ، می بایست ترکیب این کارت ها به سمت افزایش وزن کارت های اعتباری نسبت به کارت های نقدی سوق پیدا کند.

[۱] PC Banking

[۲] Maybank Berhad

[۳] Alliance Bank Berhad

[۴] Automated Banking Center (ABC)

[۵] Southern Bank Berhad

 brick-and-mortar

[۷]  brick-to-click

[۸] Secure Socket Layer

[۹] Encryption

[۱۰] Security First Network Bank

تلفن بانک

یکی دیگر از خدمات نوین بانکداری در ایران تلفن بانک می باشد .مشتریان از طریق تلفن می توانند با بانک خود تماس گرفته  و پس از وارد کردن شماره حساب و رمز اختصاصی ،اطلاعاتی در خصوص مانده  حساب و سه گردش آخر  حساب خود دسترسی پیدا نمایند.

۳۵-۲-تجارب بانکهای کشور در خصوص بانکداری الکترونیکی

در قسمت های قبل اقدامات بانکهای ایران در خصوص بانکداری الکترونیکی بطور کلی ارائه گردید. در این بخش سعی می شود به پاره ای از اقدامات اختصاصی  و تجارب بانکهای کشور اشاره شود .برای این منظور مطالعه ای بر روی بانک های ملی ، ملت ، رفاه ، تجارت ، توسعه صادرات ، کشاورزی ، سپه و صادرات  صورت گرفته که نتایج آن بطور خلاصه ارائه می گردد .

۳۵-۱-۲-بانک ملی

این بانک با دارا بودن ۳۳۰۰ شعبه  با بهره گرفتن از تجارب گذشته خود که در سالهای گذشته در خصوص مکانیزاسیون پاره ای از عملیات بانکی به دست آورده بود اقدام به افتتاح طرح سیبا ( سیستم یکپارچه بانک ملی ایران ) نمود .این طرح به گونه ای عمل می کند که استفاده کنندگان از این خدمات( مشتریان)  با مراجعه به هر شعبه بانک که تحت پوشش این طرح قرار دارند ، می توانند همانند  همان شعبه که در آن حساب افتتاح نموده اند خدمات بانکی مورد نیاز را دریافت کنند. بانک ملی در طرح سیبا از ملی کارت و حساب جاری الکترونیکی استفاده می نماید .

مشتریان با بهره گرفتن از دو ابزار ملی کارت و چک قادر هستند در کوتاه ترین زمان ممکن به حساب خوددسترسی داشته باشند.درراستای توسعه طرح مذکور  دستگاه  های خود پرداز ( ATM) و  دستگاه های نقطه فروش (POS) در داخل بانکها و فروشگاه ها نصب گردیده است. از دیگر اقدامات بانک ملی تجهیز شعب بانک ملی به دستگاه PINPAD  ، راه اندازی سیستم تلفنبانک به صورت متمرکز و غیر متمرکز و نیز بکار گیری از امکانات  MICR  جهت تسهیل و سرعت بخشیدن در انجام امور  ،دریافت قبوض خدماتی  از طریق تلفن بانک، ارائه صورت حساب موجودی از طریق اینترنت برای هر دو سیستم متمرکز و غیر متمرکز و اتصال به طرح شتاب می باشد .

علاوه بر این بانک ملی ایران برای تسهیل در پرداخت های مبادلات بین المللی مشتریان به عضویت سوئیفت درآمده است .

جهت استفاده از کارتهای بانکی ریالی بانک ملی “ملی کارت ” را عرضه نموده است که از لحاظ فناوری از نوع مغناطیسی است از لحاظ نوع کارت در رده کارت بدهکار  قرار دارد. از طریق این کارت میزان پرداخت های دارنده کارت از حساب بانکی آن کسر شده و به حساب فروشنده و یا ارائه دهنده خدمات واریز می گردد و در پایان وقت اداری به صورت دسته ای وارد  شبکه بانکی می گردد. بانک ملی در تلاش است که در آینده نزدیک از ملی کارت به عنوان کیف پول الکترونیکی نیز استفاده نماید .

بانک ملی قصد دارد در آینده نزدیک سه نوع کارت اعتباری طلایی ، نقره ای  و سبز که از سطوح اعتباری دو تا ۱۰ ملیون ریال اعتبار برخوردار هستند را به مشتریان خود عرضه نماید. نحوه استفاده از این کارتها بدین گونه است که مشتری پس از استفاده از اعتبار این کارتها به مدت ۱۵ روز امکان پرداخت بدهی خود را به بانک دارد. لازم به توضیح است که این کار در مرحله تهیه دستورالعمل ها و مقررات مربوطه می باشد .

۳۵-۲-۲-بانک رفاه کارگران

از جمله اقدامات بانک رفاه کارگران می توان به اطلاع رسانی خدمات بانکی از طریق تلفن و فاکس بانک و پست صوتی ، ارائه خدمات سیستم های کارت ATM شامل سیستم پرداخت الکترونیکی از طریق شبکه کارت هوشمند و مغناطیسی ، دریافت و پرداخت وجوه نقد بصورت Offline,Online  و نیز اتصال به مرکز شتاب و ارائه خدمات فروشگاه از طریق سیستم pos اشاره کرد. علاوه بر این بر اساس نیاز و درخواست مشتریان خود مبنی بر در اختیار داشتن کارت بانکی که امکان دریافت  خدمات بانکی در خارج از کشور را میسر سازد اقدام به تهیه کارت بانکی ارزی بانک رفاه نموده است. این کارت که تحت لیسانس Visa Card قرار دارد در بیش از ۴۰۰هزار دستگاه خودپرداز با علامت VICA در تمام نقاط جهان قابل استفاده است .

مشتریان دارنده این کارت می توانند از تمام خدماتی که صاحبان کارتهای اعتباری VISA در سراسر جهان از آن بهره می گیرند برخوردار باشند. لازم به ذکر است که به دلیل نبودن دستگاه های خود پرداز ATM  ویزا کارت در ایران دارندگان این کارت صرفاَ از طریق اینترنت و بصورت پیوسته می توانند در ایران از این خدمات استفاده نمایند.

۳۵-۳-۲-بانک تجارت

بانک تجارت اقدام به پیاده سازی نرم افزار سیستم جامع کارت و راه اندازی سیستم دستگاه های ATM نموده است  که کلیه عملیات بانکی شامل دریافت ، پرداخت ، انتقال وجه از حساب کارت به یک شعبه بانک تجارت و تغییر رمز و گرفتن حساب از طریق ATM  را انجام می دهد .

از دیگر اقدامات بانک تجارت راه اندازی سیستم تلفنبانک با و ارائه اطلاعات لازم به مشتریان به صورت شبانه روزی  ، ارسال صورت حساب مشتریان از طریق Email  و اینترانت می باشد. که این سیستم گردش حساب ، عملکرد حساب ، تغییر رمز و اطلاعات مربوط به بانک را در اختیار مشتریان قرار می دهد..

همچنین بانک تجارت به منظور تسهیل مبادلات و پرداخت های بین المللی خود به عضویت سوئیفت درآمده است و نیز اقدام به راه اندازی  دستگاه هایPOS  در شعب بانکها و فروشگاه ها و سیستم پرداخت قبوض، دریافت و پرداخت وجه و ارائه صورت حساب و انتقال وجه از حساب کارت مشتری به سایر حسابهای مشتریان از طریق دستگاه های ATM   و نیز سیستم پرداخت قبوض از طریق سیستم تلفن بانک نموده است.

۳۵-۴-۲-بانک کشاورزی

بانک کشاورزی طرح جامع اتوماسیون که با نام مهر ( مدیریت هوشمند رایانه ای ) معروف است را به منظور جهت دادن به فعالیت های خود جهت اتوماسیون بانکی  راه اندازی کرده است. طرح مهر با بهره گرفتن از شبکه مخابرالتی ( VSAT  ) و فناوری پیشرفته رایانه ای سعی در ایجاد تحول در کارایی و افزایش فوق العاده ای در توان اجرایی بانک کشاورزی دارد.

یکی دیگر از اقدامات بانک کشاورزی عرضه مهر کارت می باشد. این کارت یک کارت بدهکار بوده و از امتیازات ویژه ای برخوردار می باشد. امتیاز ویژه مهر کارت دومنظوره بودن و استفاده دو گانه از آن است .بدین نحو که هم دارای بخش مغناطیسی و هم واجد بخش هوشمند می باشد. بخش هوشمند مهر کارت به عنوان یک کیف پول الکترونیکی همواره در دسترس مشتریان قرار دارد.

مشتریان می توانند با داشتن مهر کارت به مراکز مجهز که نقطه فروش (POS) اعم از شعبات بانک مرکزی ، فروشگاه ها یا دیگر مراکز خدماتی مراجعه نمایند و حتی در مواقع قطع ارتباط با مرکز به صورت نا پیوسته  عملیات برداشت پول را انجام دهند .

علاوه بر مهرکارت ، کارتهای اعتباری بانک کشاورزی در آینده ای نزدیک با سقف اعتباری مشخص و مزایای معمول و مرسوم کارتهای اعتباری در سه نوع سبز ، نقره ای و طلایی رنگ ارائه خواهند شد. همچنین دیگر فعالیت های بانک کشاورزی عبارتند از :

• • ارائه خدمات دریافت مانده ، دریافت وجه ، انتقال وجه ، دریافت صورت حساب ، واریز حساب از طریق دستگاه های ATM .
  • ارائه سرویس SMS به مشتریان بانک
  • ارائه خدمات به دارندگان کارتهای بدهی از طریق شبکه شتاب
  • ارائه خدمات بانکی تلفنی توسط بانک کشاورزی
  • راه اندازی سیستم های ارسال پیام کوتاه ، ایستا بانک ، اینترنت بانک، اتوماسیون اداری ، اطلاعات مشتری ، تسهیلات شعبه ، پذیرش هوشمند مشتریان و اتوماسیون جامع
  • راه اندازی مرکز کارشناسی ۲۴ ساعته بانکی Call Center )  )
  • ارائه خدمات بانکداری بین المللی از قبیل حواله جات مشتریان ، اعتبارات اسنادی و ضمانت نامه های ارزی ، خرید و فروش با بانک های خارجی ، سپرده گذاری نزد بانکهای خارجی ، سپرده گذاری از بانکهای خارجی و حسابداری حسابهای بانک نزد بانکهای کارگذار خارجی.

بانک توسعه صادرات

بانک توسعه صادرات کارت بانکی یورو کارت[۱]  را که نوعی ابزار ارزی است به منظور جایگزین کردن آن به جای حمل ارز در مسافرت های خارجی ارائه نموده است . این کارت قادر است امکانات خرید پیوسته[۲] را برای دارندگان خود  ایجاد نماید. بدیهی است که این کارت مزایای کارتهای بانکی دیگر را نیز داراست.  دارندگان این کارت با داشتن کد مخصوص می توانند پول نقد به مبلغ روزانه دو هزار مارک ( یا معادل آن ) به سایر ارزها و در مدت یک هفته حداکثر ۵۰۰۰ مارک را برداشت نمایند .

این کارت شامل دو بخش حساب جاری الکترونیکی ( مغناطیسی )  و حساب کیف پول الکترونیکی است .بخش اول آن مربوط به بخش مغناطیسی کارت که با یک نوار سیاه رنگ در پشت کارت نمایان است و بخش دوم مربوط به بخش هوشمند کارت که با یک ریز پردازنده کوچک تعبیه شده روی کارت مشخص می شود .

بانک توسعه صادرات ایران علاوه بر کارت بانکی یورو کارت  ،فعالیت های گسترده ای را اخیرا در جهت بانکداری الکترونیکی و مکانیزه کردن سیستم های عملیاتی خود انجام داده است از جمله :

• تلفن چک : به وسیله این خدمات ، موجودی هر قطعه چک بطور شبانه روزی می تواند به نفع گیرنده چک مسدود شود و با کمک آن نیازی به حمل پول و چک مسافرتی نیست
• اخذ صورتحساب از طریق اینترنت : دارندگان حساب می توانند در طول شبانه روز گردش حساب خود را تا یک ساعت قبل از طریق اینترنت مشاهده نمایند .
• خرید و فروش سهام از طریق اینترنت : امکان خرید و فروش سهام از طریق اینترنت ممکن بوده و نیاز ی به مراجعه حضوری به سالن های بررسی نمی باشد .
• اجرای اولین مناقصه بین المللی سیستم بانکداری الکترونیکی .

بانک سپه

بانک سپه هم همچون سایر بانکهای کشور در خصوص مکانیزه کردن فعالیت های خود و حرکت به سوی بانکداری الکترونیکی اقداماتی را انجام داده است . که به دو مورد مهم آن یعنی سپه کارت و حسابهای هوشمند بانک سپه اشاره می گردد .

کارت بدهکار  سپه نخستین کارت بدهکار است که در کشور برای ارائه تسهیلات بیشتر به مشتریان عرضه گردیده است. این کارت عملکرد مشابه با کارتهای هم نوع خود را داشته  و با دستگاه های خود پرداز ATM و نقطه فروش POS  در فروشگاه ها و موسسه های مالی قابل استفاده است .

بانک سپه در جهت متمرکز کردن حسابهای پراکنده مشتریان خود و تغییر وضعیت نظام بانکی خود ، از حساب مداری به مشتری مداری در جهت ایجاد کارت ( حسابهای ) هوشمند بانک سپه اقدام نموده است .برداشت ، واریز ، وصول و دریافت وجه چک به حساب کارتهای هوشمند مشتریان در همان لحظه انجام عملیات ، توسط مشتری انجام پذیرفته و این عملیات در صورت وصل نبودن خطوط به صورت نا پیوسته قابل انجام است.  ماحصل تراکنش های موجود در حساب هر فرد به صورت روزانه در سیستم بانکی وارد خواهد شد . سیستم هوشمند بانک سپه ،ویژگی های انجام عملیات بانکی را در انواع حساب های مختلف بانکی اعم از جاری ، کوتاه مدت ، قرض الحسنه و .. دارد. این ویژگی یکی از مزایای عمده این حساب نسبت به انواع مشابه آن می باشد .

از دیگر اقدامات بانک سپه می توان موارد زیر را نام برد :

• ارائه خدمات SMS به کلیه سپرده گذاران درسطح کشوروارسال خودکارمانده وگردش حسابها بصورت روزانه و در صورت درخواست مشتریان در هر ساعت از روز .
• ارائه صورتحساب مشتریان سیستم عابر بانک  جاری طلایی و سپرده های کلیه شعب بر روی سایت اینترنتی بانک سپه در تمامی نقاط جهان .
• اقدام به اتصال بانک سپه به شبکه شتاب به منظور سهولت در دسترسی مشتریان به حساب های خود .
• توسعه شبکه جاری طلایی به منظور فراهم ساختن دسترسی مشتریان به حساب آنلاین
• ارائه خدمات تلفنبانک
• پرداخت قبوض از طریق سیستم تلفنبانک و امکان برداشت وجه و پرداخت  قبوض و قبول چک به حساب مشتریان عابر بانک و انتقال فوری وجه
• راه اندازی دستگاه های POS در شعب و فروشگاه ها

۳۵-۵-۲-بانک ملت

بانک ملت طی سالهای اخیرباراه اندازی مرکزتحقیقات بانک ملت  این نکته را به خوبی دریافته است که باید خودش را از غالب های سنتی خارج نماید. این مرکز با تشکیل گروه های مختلف کاری تلاشی همه جانبه در جهت تحول در نظام بانک ملت را شروع کرده اند .  در ذیل به پاره ای از مهمترین اقدامات بانک ملت در جهت بانکداری الکترونیکی اشاره می گردد این اقدامات شامل کارت ، آنی بانک ، و تلفن بانک می باشد .

کارت بانک ملت از نوع بدهکاری می باشد. این کارت امکان استفاده از دستگاه خود پرداز  (ATM) در طول شبانه روز را به مشتریان خود می دهد. مراحل کاری و ویژگی های انجام امور بانکی مشابه همتا های خود در کشور است.

سرعت و ایمنی دو مشخصه عمده و مهم در ارائه خدمات بانکی است.  خدمات آنی بانک ملت به مشتریان خود این امکان را می دهد که :

۱- وصول چک های قابل دریافت بانک ملت در سراسر کشور و با مراجعه به شعبی که مشتریان در آن شعبه افتتاح حساب نموده اند انجام پذیرد .

۲- پرداخت و دریافت وجه از انواع حسابهای قرض الحسنه جاری ، قرض الحسنه پس انداز و سپرده سرمایه گذاری  کوتاه مدت از طریق هر یک از شعب بانک ملت بدون مراجعه به شعبه ای که در آن مشتریان بانک افتتاح حساب نموده اند امکان پذیر است.

۳- انجام  خدمات مربوط به حوالجات  با بهره گرفتن از این شیوه قابل حصول است .

یکی از اقداماتی که جهت رسیدن به بانکداری نوین و بانکداری الکترونیکی توسط بانک ملت صورت پذیرفته است تلفنبانک ملت است. این تسهیلات به مشتریان اجازه می دهد که پس از گرفتن شماره تلفن های مشخص و شماره حساب خود و وارد کردن رمز اختصاصی ، اطلاعاتی در خصوص مانده حساب و سه گردش آخر حساب خود دسترسی یابند. این سیستم با دو سیستم تلفنی TONE, PULSE  امکان پذیر است و اجازه تغییر کددسترسی  به اطلاعات رابه کاربران خود میدهد. این خدمات همچنین استفاده ازدورنگاررابرای کاربران میسرمی سازد.

پرداخت الکترونیکی صورت حسابها

همانگونه که از نامش (پرداخت صورتحسابهای الکترونیکی ) پیداست مکانیزمی است که پرداخت صورتحساب بصورت الکترونیکی و از طریق اینترنت را میسر می سازد . مشتری با بهره گرفتن از این روش می تواند صورت وضعیت و مانده حسابهایش را روی صفحه رایانه ملاحظه کند و همچنین مروری بر صورت حسابهای الکترونیکی کرده و در صورت تمایل فوراَ پرداختها را همانجا انجام دهد.نظام های  پرداخت الکترونیکی  صورتحسابها موجب تحول در فرایند صدور و پرداخت صورتحسابها از حالت کاغذی به الکترونیکی می شود.

شرکت آب و برق،شرکت مخابرات،بازرگانان و موسسات مالی می توانند  برای  ارسال صورت حسابها و تراز حساب خانوارها  و مشتریان و دریافت و پرداخت وجوه صورتحسابها و تبادل اطلاعات از این نظام استفاده نمایند کل این فرایند توسط اینترنت انجام می شود .

۲-۳۱-۲-اهمیت پرداخت الکترونیکی صورتحسابها

موضوع ارسال و پرداخت صورتحسابها، یک فعالیت اقتصادی پشت صحنه است و به تدریج به فعالیتی بسیار عظیم تبدیل می شود. بر آوردهای انجام شده در چندین گزارش بازرگانی نشان دهنده این واقعیت است که صورتحسابهای دریافت و پرداخت شده توسط خانوارها سالانه بخش عظیمی از مبادلات اقنصادی را در بر می گیرد که شامل صورت حسابهای آب و برق و گاز و تلفن، مسائل بیمه ای، گزارش مانده حسابها و .. است. بخش عظیمی از این پرداخت ها توسط چک های شخصی و اسناد پرداختی دیگر از طریق حضوری و یا از طریق پست انجام می شود .

شرکت های عرضه کننده نرم افزار و سخت افزار رایانه ای تولید کنندگان تجهیزات مخابراتی و موسسات خدماتی پرداخت ، همگی در جستجوی راه هایی هستند که بتوانند از این هزینه قابل توجه سازماندهی صورتحسابهادر هر سال بهره مند شوند .

با توجه به حجم بسیار زیاد صورت حسابها و مزایای عمده ای که پرداخت الکترونیکی صورتحسابها در بر دارد ، لازم است برنامه ریزان کشور که در زمینه بانکداری الکترونیکی و سیستم های پرداخت الکترونیکی فعالت دارند به این امر توجه ویژه مبزول نمایند.

۳۴-۲-بررسی وضعیت بانکداری الکترونیکی در ایران

قبل از بررسی بانکداری الکترونیکی در ایران لازم است به تاریخچه بانکداری در ایران اشاره کوتاهی شود .

۳۴-۱-۲-تاریخچه بانکداری در ایران

بررسی تاریخی نشان می دهد که کشور ما خیلی دیر پا به عرصه عملیات جدید بانکی گذاشته است. در گذشته عملیات نقل و انتقال پول و ضرب سکه و تغییر و تبدیل پول بوسیله صرافها صورت می گرفت و در واقع سیستم قدیم بانکدار ی ایران را سیستم صرافی تشکیل می داده است. عملیات بانکداری در ایران از سال ۱۸۸۸ میلادی با تاسیس شعبه هایی در تهران و چند شهر بزرگ از طرف دو بانک جدید شرق که مرکز آن در هندوستان بود شروع گردید .سپس در سال ۱۸۸۹ که مطابق با ۱۳۰۶ هجری قمری است با امتیاز بارون ژولیوی روتر  بانک شاهنشاهی  ( شاهی ) ایران تاسیس شد و پس از آن بانکهای دیگر به نام بانک ایران و روس و بانک عثمانی در ایران بوجود آمد. ولی کلیه این بانکها از طرف اتباع خارجی و زیر نفوذ سیاست خارجی و استعماری  کشورهای انگلستان و روسیه تزاری اداره می شد تا اینکه سال ۱۳۰۶ هجری شمسی بانک  ملی ایران تاسیس گردید واز آن تاریخ فعالیت بانکی به معنای واقعی درایران بوجود آمدوعملیات بانکی رسماازطرف خودایرانیان تعقیب شد.عملیات بانکی وانتشاراسکناس ابتداتوسط بانک صورت می گرفت و این بدان سبب بود که امتیاز انحصار اسکناس به بارون ژولیوی روتر به مدت بیست سال در تمام خاک ایران واگذار شده بود. (۱۳۷۷-۱۳۰۶ هجری قمری ) پس از آن  در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی امتیاز انتشار اسکناس از بانک  به مبلغ ۲۰۰ هزار لیره خریداری و به بانک ملی واگذار گردید. عملیات بانک ملی تا قبل از تاسیس بانک مرکزی به دو قسمت نشر اسکناس و عملیات بانکی تقسیم می شد و برای هر قسمت ترازنامه جداگانه تنظیم می شد. بعد از واگذای حق انتشار اسکناس از بانک ملی به بانک مرکزی ، بانک ملی فقط به  عملیات بانکی پرداخت. بانک مرکزی ایران به موجب قانون هفت خرداد ۱۳۳۹ هجری شمسی تاسیس گردید. تاسیس این بانک به منظور حفظ ارز ش پول و تنظیم اعتبارات و انتشار پول بود. این وظایف تا سال ۱۳۳۹ هجری شمسی به عهده بانک ملی بود ولی بانک  ملی به علت وظایف متنوع اغلب موفق به انجام وظایف اصلی خود که حفظ ارزش پول و تنظیم اعتبارات است نمی گردید. از این نظر در سال ۱۳۳۹ وظایف بانک ملی محدود به عملیا ت بانکی شد و انحصار انتشار اسکناس و نظارت در گردش پول به بانک مرکزی واگذار گردید.

۳۴-۲-۲- بانکداری الکترونیکی در ایران

همانگونه که قبلا اشاره شد بانکداری الکترونیکی دو قید و محدودیت خدمات بانکی سنتی یعنی زمان و مکان را از بین برده است. در سیستم سنتی بانکی  گسترش  ساعات بانکی و شعب بانکها عامل تسهیل کننده خدمات رسانی بانکی به شمار می رفت. هم اکنون با گسترش روز افزون بانکداری الکترونیکی این معیار ها اهمیت و ارزش خود را از دست داده است. با توجه به پیشرفت های سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات ، اغلب کشورها با بهره گرفتن از این فناوری نظام بانکداری  خود را الکترونیکی کرده اند. جمهوری اسلامی ایران نیز از دهه های ۶۰  و ۷۰ شمسی تلاش های زیادی را در جهت استفاده از سیستم های رایانه ای در بانکها انجام داده است اما بنا بر دلایل متعدد ایجاد این سیستم ها نتایج قابل قبولی را در بر نداشت و تا کنون با عث حذف دفاتر حسابداری و یا کاهش هزینه های واقعی پردازش اطلاعات نگردیده است .به همین سبب هر چند سیستم های نوینی مانند کارتهای بانکی یا حسابهای هوشمند جدا از حسابهای جاری و یا پس انداز بانکها ایجاد شد ولی ارتباط آن با سیستم سنتی از طریق صدور یک سری سند و به صورت دستی انجام می پذیرد .

۳۴-۳-۲-کارتهای بانکی در ایران

استفاده از کارتهای بانکی در ایران قبل از انقلاب به میزان محدودی رواج داشت. این کارتها توسط موسسات بین المللی مثل ویزا و مستر کارت ارائه می شد که جنبه بین المللی نیز داشتند .علاوه بر آن قبل از انقلاب تعداد بسیار محدود ماشینهای ATM   توسط بعضی از بانکها وارد کشور گردیدند ولی عملا مورد استفاده قرار نگرفتند. بنا بر این تا قبل سال ۱۳۶۹ اقدام جدی جهت استفاده از کارت در ایران صورت نگرفت تا آنکه در آنسال مطالعات و بررسی هایی توسط بانک تجارت بخصوص در زمینه تطبیق قوانین موجود بانکی و نحوه استفاده از کارت صورت گرفت و نهایتا در سال ۱۳۷۰ این بانک توانست اولین کارت بانکی را در ایران صادر نماید که به طرح چک کارت بانک تجارت معروف شد.  این کارت ماهیتا یک کارت بدهکاری  می باشد. برای صدور این کارت متقاضی به بانک مراجع می کند و یک حساب سپرده در بانک افتتاح می نماید و به میزان مبلغ واریزی به حساب اعتبار به کارت تعلق می گیرد . پیرو این اقدام  بانک تجارت ، بانک سپه در سال ۱۳۷۱ با نصب ۷ دستگاه ماشین خود پرداز(ATM) کارت بانکی صادر نموده و به ارائه خدمات کارت بانکی پرداخت .پس از آن به تدریج سایر بانکها دست به کار شدند و اقدام به ارائه کارت بانکی نمودند. کارتهایی که تا بحال توسط بانکهای داخلی صادر شده است کارت بدهکار  می باشند زیرا اولا برای  دریافت کارت باید حساب افتتاح نمود و به مبلغ کارت سپرده واریز کرد و ثانیا این کارتها بیشتر برای ماشین های خود پرداز (ATM) کاربرد دارند . به غیر از بانکها ، طی سالهای اخیر مؤسسات دیگری نیز اقدام به تولید و صدور کارتهای بانکی نموده اند که نمونه بارز آن ، کارتهای  موسسه امین و کارتهای ثمین می باشد. کارت تلفن هم نمونه ای از این کارت می باشد که برای پرداخت هزینه مکالمات تلفنی استفاده می شود .

سیستم یکپارچه بانک ملی ایران ( سیبا )  تلفیقی از دو سیستم کارتهای بانکی (ملی کارت) و حساب جاری الکترونیکی می باشد. به عبارت دیگر در این سیستم حساب جاری ( حساب چک ) و حساب کارت مشتری در اصل یک حساب مشترک می باشد.  بنا بر این مشتری هم می تواند  از دسته چک و هم از کارت جهت انجام عملیات بانکی خود استفاده نماید .

کارت ثمین که توسط شرکت ایز ایران تولید شده است . این کارت ۲۰۶ بایت حافظه و یک تراشه ( CHIPS)  را در خود جای دارد.  تهیه  این کارت به این نحو است که افراد کارمند در مؤسسات یا ادارات دولتی و یا سازمانهای معتبر از سازمان خود تقاضای کارت می نمایند موسسه ذیربط مربوطه  همراه با اطلاعات مورد نیاز و تعهدات لازم را برای شرک ایز ایران ارسال می کند. شرکت ایز ایران کارتی حداکثر معادل ۸۰ درصد حقوق فرد صادر می کند. افراد حقیقی نیز می توانند با مراجعه به موسسه های مالی و اعتباری حدود دو برابر مبلغ اعتبار درخواستی را بصورت اسناد مالی  و وثیقه قرار بدهند و با بهره گرفتن از اعتبار آن از موسسه صادر کننده کارت ، کارت دریافت نمایند. پس از دریافت کارت ، دارنده کارت می تواند به فروشگاه های خاصی مراجعه نماید و کالای مورد نظر خود را خریداری نماید و یک تا ۳ ماه بعد بدهی خود را پرداخت نماید در صورت عدم پرداخت بدهی خود ، کارت وی از درجه اعتبار ساقط می گردد. فروشنده نیز پس از انجام معامله پس از دو روز می تواند با ارائه صورتحساب فروش ،مبلغ صورتحساب خود را پس از کسر ۲درصد کارمزد ایز ایران دریافت نماید. در صورت مفقود شدن کارت یا سرقت رفتن آن پس از اطلاع یافتن شرکت ،کارت غیر قابل استفاده خواهد بود.  گسترش استفاده از کارتها در ایران با مشکلات و موانع زیادی روبرو است یک دسته از مشکلات ، مشکلات سخت افزاری می باشد .منظور از سخت افزار دستگاه های خود پرداز (ATM) نقطه فروش( POS)   و سایر دستگاه های مورد نیاز می باشد علاوه بر این موضوع قیمت هنگفت چنین دستگاه هایی سبب شده است که بانکها در کلیه شعب خود این دستگاه ها را نصب ننمایند .

علاوه بر مشکلات سخت افزاری ، مشکلات نرم افزاری نیز در بانکها وجود دارد. بعلت اینکه بانکها از نرم ا فزارهای مشابهی استفاده نمی کنند  تبادل اطلاعات با مشکل مواجه است.

علاوه بر معظلات مطرح شده ،مشکل عمده کاربرد کارتها فقدان زیر ساختهای الکترونیکی لازم در بانکها و موسسات مالی است. زیرا بانکها و موسسات مالی از سیستم های سنتی استفاده می کنند در نتیجه استفاده از کارتهای بانکی محدود می گردد. این موضوع سبب شده که بانکها سیستم های کارت کاملاَ مجزا از سیستم بانکی خود تعریف نمایند و همچنین کارت یک بانک در بسیاری از موارد و خدمات توسط بانکهای دیگر قابل پذیرش نباشد .

گسترش و رواج بعضی از کارتها مثل کارتهای اعتباری بعلت قانون بانکداری بدون ربا از لحاظ قانونی و شرعی با مانع روبرو است .

یکی از معظلات مهم دیگر نداشتن قانون جامع برای انتقال الکترونیکی وجوه ( EFT) در کشور می باشد که گسترش این کارتها را با مشکل جدی مواجه خواهد ساخت .

مشکل فرهنگ استفاده ، امنیت کارتها ، تقلب ، سرقت ، شیوه رسیدگی به تخلفات و فرایند قضایی مربوطه از موانع موثر در گسترش کارتها در ایران می باشد. زیرا باعث ایجاد جو عدم اطمینان  و اعتماد در بین مردم می شود.

یکی از استفاده های مهم کارتها در تجارت بین المللی می باشد .کارتهای صادر شده در ایران در سطح ملی و محدود کاربرد دارند. محدودیت کاربرد آنها مانع در گسترش استفاده از این کارت ها می شود .

بعضی از موانع فوق مربوط به عدم دست یابی فناوری پیش رفته اطلاعات و ارتباطات است که به علت تحریم اقتصادی آمریکا بر علیه جمهوری اسلامی ایران تشدید شده است.حال که مشکلات و معظلات کارتها در ایران بررسی شد پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت کارتها ارائه می گردد.

بطور خلاصه برای گسترش استفاده از کارتها اقدامات زیر پیشنهاد می گردد :

• حرکت بانکها از بانکداری سنتی به بانکداری الکترونیکی .
• هماهنگ کردن سخت افزارها و نرم افزارهای بانکها.
• ایجاد زیر ساختهای لازم برای انتقال الکترونیکی وجوه در ایران
• تجدید نظر در قوانین بانکی و وضع قوانین لازم در خصوص انواع کارتهای بانکی
• ایجاد فرهنگ لازم جهت استفاده از کارتها.
• فراهم آوردن امکان استفاده از کارتها در تمامی مکانها ، بانکها و فروشگاه ها
• برقراری ارتباطات بین المللی بانکها و بین المللی کردن استفاده از کارتها .
• ایجاد مرکز تهاتر و تسویه بین بانکی کارتها

۳۴-۴-۲-شبکه تبادل اطلاعات بانکی (شتاب )

یکی دیگر از اقدامات نظام بانکداری ایران برای ایجاد زمینه راه اندازی بانکداری الکترونیکی طرح شبکه تبادل اطلاعات بانکی شتاب  می باشد . از آنجایی که تبادل الکترونیکی وجوه مختص به یک بانک نیست و همانگونه که در شیوه سنتی تبادل وجوه نقدی ، حسابها بین بانکها از طریق اتاق پایاپای انجام می پذیرد برای تبادل الکترونیکی وجوه بین بانکها نیز چنین مکانیزمی بطور الکترونیکی مورد نیاز است. برای این منظور بانکها به شبکه الکترونیکی جدیدی که مانند اتاق پایاپای برای بانکها  عمل کند نیازمند می باشند. وظیفه تبادل اطلاعات بانکی در سطح بین المللی و خارج از کشور به عهده شبکه های بین المللی به خصوص سوئیفت  است. اما در داخل کشور و با توجه به ارتباط بین بانکهای داخلی سوئیفت کارایی و ویژگی های لازم را برای این کار ندارد. به همین منظور شبکه ای به نام شتاب ( شبکه  تبادل اطلاعات بانکی ) در نظر گرفته شده که این خلأ را پر نماید. شرکت خدمات انفورماتیک  به عنوان سازمان اجرایی طرح اتوماسیون سیستم بانکی ، اقدام به طراحی مرکز شتاب با اخذ مجوز از شورای عالی بانکها در سال ۱۳۷۷ کرده است. در این مرکز شرایط ، مقررات ، آیین نامه ها و استاندارد پیامها تدوین گردیده است. محدوده خدمات این مرکز دستگاه های نقطه فروش (POS) ، خود پرداز (ATM) ، PINPAD و همچنین ارائه خدمات تجارت الکترونیکی است.

مرکز شتاب پس از بررسی و مطالعه مراکز سوئیچ کشورهای پیش رفته و بکار گیری تجربیات آنها به وجود آمده است. سیستم نرم افزار بکار گرفته شده بر اساس سیستم عامل  indows,UNIX W با پیروی از پروتکل TCP /IP  بنا شده است و از معماری خادم و مخدوم[۱] با پیکربندی سوپر سرورهای قدرتمند استفاده می نمایند.

۳۴-۵-۲-مرکز هماهنگی تبادل اطلاعات بین بانکی ( مهتاب )

شبکه مهتاب تقریبا مشابه شبکه شتاب است و هدف آن تسهیل تبادلات بین بانکی الکترونیکی و سایر خدمات بانکداری الکترونیکی و انتقال الکترونیکی وجوه در ایران می باشد. این طرح توسط شرکت سداد  دنبال می شود و از سوی بعضی از بانکهای داخلی از قبیل بانک ملی و ملت مورد حمایت قرار می گیرد. هر چند که طرح شبکه مهتاب در کنار طرح شبکه شتاب می تواند موجب افزایش رقابت و بالا بردن کیفیت شبکه گردد ولی در شرایط فعلی با توجه به مشکلات و موانع موجود در راه بانکداری الکترونیکی در ایران تا حدودی باعث نا هماهنگی  و اصراف منابع می گردد.

۳۴-۶-۲-سوئیفت ( SWIFT)

یکی دیگر از اقدامات نظام بانکداری ایران در جهت حرکت بسوی بانکداری الکترونیکی پیوستن به سوئیفت بود. ایران در سال ۱۳۷۱  به عضویت سوئیفت درآمد و در سال ۱۳۷۲ به شبکه سوئیفت متصل شد .

سوئیفت را می توان نقطه شروع بانکداری الکترونیکی در ایران دانست هر چند پیوستن به سوئیفت مزایای شاخص و گسترده ای در پی دارد، مع الوصف از سوی بانکهای ایران با کندی مورد استقبال قرار گرفت. با رواج سوئیفت مفاهیم ارتباط الکترونیکی و ارسال و دریافت پیامهای مالی از طریق به کار گیری فناوری رایانه ای و شبکه مخابراتی مطمئن جای خود را در فعالیت های بانکی ایران باز نمود.

تمامی اعضای سوئیفت در یکی از بانکهای مورد نظر سوئیفت دارای حساب می باشند و حق برداشت از این حسابها توسط اعضاء به مؤسسه سوئیفت  داده شده است. موسسه سوئیفت حق اشتراک سالانه اعضا ، هزینه تجهیزات و جزواتی را که برای اعضا ارسال میدارد را از این حسابها برداشت می نمایند  .

بانکهای ایرانی در حال حاظر از انواع پیام های سوئیفت از جمله  پیامهای مربوط به حواله شخصی ، ارسال منابع بین بانکی ، پیامهای مربوط به وام ، اعتبارات اسنادی ، وصولی ها و پیامهای غیر مالی استفاده می نمایند .

 ۳۴-۷-۲-VSAT[2]

در حال حاضر خط ارتباطی ماهواره ای بانکداری الکترونیکی در ایران توسط VSAT   انجام می گیرد. این شبکه که متولی بر پایی آن شرکت خدمات انفورماتیک ایران است تمام حجم ارتباتاط ماهواره ای تبادل بانکی را انجام می دهد .

پس از تصویب طرح اتوماسیون بانکی در شورای عالی  بانکهای کشور در سال ۱۳۷۱ بررسی های کارشناسی گسترده ای به منظور انتخاب و استقرار بستر مخابراتی مناسب برای این پروژه عظیم ملی ، با در نظر گرفتن مشخصه های اختصاصی شبکه مخابرات بانکی آغاز شد. نتیجه آن پیشنهاد ایجاد یک شبکه ارتباطی اختصاصی مطمئن با پوشش جغرافیایی وسیع در قالب شبکه ماهواره ای VSAT  بود.

شیوه کار این شبکه بدین ترتیب است که در مرحله اول شبکه با ساختار ستاره ای[۳] سرویس انتقال اطلاعات را برقرار می کند.  ساختار ستاره ای شبکه از یک ایستگاه اصلی به نام مرکز (HUB) و تعداد بسیاری از ایستگاه های کوچک به نام VSAT تشکیل شده است .در این نوع شبکه ارتباط ایستگاه های VSAT  تنها با مرکز (البته بطور دو طرف) ممکن می باشد و دو ایستگاه نمی توانند با یکدیگر ارتباط برقرار نمایند این مشخصه موجب گردیده است تا ایستگاه های VSAT  به تجهیزات با هوشمندی کمتری  جهت راه یابی اطلاعات رقمی مجهز گردد و نه تنها آنها را بسوی رایانه میزبان[۴]  روانه می کند.

بلکه کنترل ترافیکی کلیه ایستگاه های VSAT از نظر اعمال پارامتر های لازم جهت برقراری ارتباط و اطلاع از سلامت  یا خرابی آنها را نیز به دعهده دارد .

مشخصات شبکه VSAT به قرار ذیل است :

۱- VSAT  یک محیط مخابراتی دیجیتال است که به منظور ارتباط رایانه ها و انقال داده ها طراحی شده است . بهترین محیط برای انتقال اطلاعات دیجیتال است و حتی در این شبکه سیگنالهای صحبت تلفنی و تصویری که طبیعتا آنالوگ هستند  از مزایای انتقال دیجیتال بهره مند می شوند .

۲ – در شبکه VSAT   اجزاء شبکه در محدوده حفاظت شده ممکن بانکها قرار دارند و از دسترسی دیگران دور است .به عبارت دیگر دسترسی افراد غیر مجاز به اطلاعات و یا تزریق اطلاعات به شبکه عملا غیر ممکن است و به این سبب شبکه از امنیت اطلاعات بسیار خوبی برخوردار است.

۳- این شبکه ضریب اطمینانی بالاتر از ۹۵/۹۹% را داراست. در حالی که ضریب اطمینان شبکه های عمومی حدود ۸۵%  می باشد.

۴- برای اتصال یک نقطه جدید به شبکه VSAT   بیش  از چند ساعت زمان لازم نیست.  و از نقطه جدید در هر کجای ناحیه تحت پوشش ماهواره ای که باشد اتصال برقرار می شود .

۵- از دیگر مشخصات این شبکه انعطاف پذیری، سرعت و کیفیت مطلوب ارتباط و همینطور ارائه همزمان سرویسهای داده ها و تصویر و پوشش وسیع جغرافیایی آن است .

با توجه به خصوصیات ذکر شده، میزان تطابق این شبکه با نیازهای مخابرات بانکی  به وضوح قابل مشاهده است .می توان کاربردهای آنرا در شبکه بانکی به دو صورت ملاحظه نمود :

۱- کاربرد های پیوسته [۵] :  که شامل اتصال به نقطه فروش ( POS)  و خود پرداز (ATM) و بستری مناسب جهت بانکداری الکترونیکی پیوسته ، ارتباط صوتی ، اینترنت و اینترانت  می باشد .

۲- کاربردهای نا پیوسته [۶]  : برای انتقال فایل و توزیع نرم افزار در زمان پایین بودن ترافیک شبکه بعد از ساعات اداری مورد استفاده قرار می گیرد .

۳۴-۸-۲-سیستم های یکپارچه بانکی

یکی از اقدامات مهم بانکهای کشور ایجاد و راه اندازی سیستم های یکپارچه بانکی می باشد. بانک ملی  ایران اولین بانکی بود که سیستم یکپارچه بانکی ( سیبا ) خود را راه اندازی نمود.  این سیستم تلفیقی از دو سیستم کارتهای بانکی ملی کارت  و حساب جاری الکترونیکی می باشد. به عبارت دیگر حساب جاری ( حساب چک و حساب کارت )  مشتری هر دو در اصل یک حساب مشترک بوده ومشتری میتواندبرای استفاده ازحساب مزبور هم ازدسته چک خودوهم کارت استفاده نماید.

علاوه بربانک ملی سایربانکهای کشورنیزاقداماتی را در این زمینه شروع کرده اند به عنوان نمونه بانک صادرات ایران طرح سپهر را از اسفند ماه ۱۳۷۹ آغاز نموده است و بانک کشاورزی طرح جامع اتوماسیون خود را با نام مهر ( مدیریت هوشمند رایانه ای( به اجرا در آورده است.

[۱] Client Server Architecture

[۲] Very Small Aperture Terminals

[۳] Star

[۴] Host Computer

پول الکترونیکی

هنگامی که برای اولین بار فلزات ( طلا و نقره ) به صورت سکه ضرب شدند پول به عنوان وسیله پرداخت مطرح شد و سه مشخصه اصلی که آنرا از دیگر موارد مشابه جدا می ساخت عبارت بودند  از راحتی و سادگی و سرعت استفاده .

هم اکنون ابزار جدیدی به عنوان وسیله مبادله در حال شکل گیری است و در آینده ای نزدیک جای پول کنونی و سنتی را خواهد گرفت چرا که اعتقاد بر این است که از پول موجود بهتر است. این ابزار جدید پول الکترونیکی نام دارد در این بخش مفهوم ، مزایا و معایب و انواع پول الکترونیکی ارائه خواهد شد .

۲۶-۲-تعریف پول الکترونیکی[۱]

پول الکترونیکی با اسامی مختلف   emoney  , digital money  , ecash   به انگلیسی و در فارسی با عباراتی نظیر پول بر پایه اطلاعات ، پول غیر قابل لمس ، پول رقمی و پول الکترونیکی ساخته شده است. هویت پول الکترونیکی از لحاظ ساختاری عبارت است از بیت های موجود در حافظه رایانه که دارای ارزشی برابر با ارزش پول نقد می باشد .

پول الکترونیکی مانند کارتهای اعتباری ، چک الکترونیکی و موارد مشابه ان فقط حاوی اطلاعات پولی نیست  بلکه دارای خاصیت پول حقیقی است. وجه نقد الکترونیکی روشی برای پرداخت های رایانه ای و اینترنتی می باشد. بدین نحو که یک فرد می تواند با انتقال یک عدد از یک رایانه به یک رایانه دیگر کالا یا خدمات مورد نیاز خود را تهیه کند. این اعداد که نشان دهنده جمع پول واقعی فرد است، بصورت کد درآمده و حالت استعاری دارد .

یکی از شیوه های مورد استفاده پول الکترونیکی کش نت [۲] می باشد  روش عمل کش نت ( شبکه پول الکترونیکی ) عموما به این نحو است که استفاده کننده شماره ای مجرد از کش نت خریداری می کند. این شماره معرف ارزش پولی است و تنها برای مالک آن قابل تعریف می باشد. دارنده می تواند هر آنچه را که می خواهد در هر کجا خریداری نموده و پس از ارسال آن به فروشنده کالا و خدمات ، قابلیت استفاده مجدد آن برای فروشنده وجود دارد. بنا بر این فروشنده می تواند آنرا از طریق کش نت نقد نماید یا در گردش معاملاتی از آن استفاده کند. این پول از طرق مختلف قابل خریداری است و از آنجاییکه این پول در سطح جهان رایج است از تمام مراکز اقتصادی و بانکی قابل تهیه است .

پول الکترونیکی وسیله ای عمومی و چند منظوره برای پرداخت است. بطور کلی پول الکترونیکی عبارت است از ارزش پولی ذخیره شده که به شکل دیجیتالی نگهدار ی می شود و برای پرداختهای آنی در معاملات در دسترس می باشد .

نقشها و وظایف پول الکترونیکی عبارت است از :

۱ – پول الکترونیکی ارزش را بصورت اطلاعات دیجیتالی و بدون وابستگی به حساب بانکی در خود نگه می دارد .

۲- پول الکترونیکی می تواند از طریق انتقال اطلاعات دیجیتالی، ارزش را به دیگری منتقل نماید .

• پول الکترونیکی برای پرداخت های از راه دور مخصوصا در شبکه های عمومی (مثل شبکه های ارتباطی و اینترنت ) بسیار مناسب است .

۴- در بعضی موارد پول الکترونیکی نیازی به طرف سوم برای نظارت و تایید معامله ندارد.

۵- پول الکترونیکی برای پرداخت های با مبالغ کم ( کم ارزش ) مناسب می باشد.

۲۷-۲-اهمیت و مزایای پول الکترونیکی

با نظر به این واقعیت که تجارت الکترونیکی اکنون با شتابی روز افزون در حال گسترش می باشد، هر چند پیش بینی ها و بر آوردهایی که در گزارشهای مختلف ارائه شده ارقام متفاوتی را نشان می دهد، اما همه اتفاق نظر دارند که طی سالهای آینده حجم تجارت الکترونیکی به شدت افزایش خواهد یافت و در این بین ابزار پرداخت و نقل و انتقال الکترونیکی پولی نظیر کارتهای اعتباری ، چکهای الکترونیکی و پول الکترونیکی ، سهم عظیمی را به خود اختصاص خواهند داد .

اگراین تصورراقبول کنیم که دردنیای دیجیتال واینترنت آینده پول الکترونیکی جای پول سنتی راخواهد گرفت، به اهمیت و نقش آن در آینده ای نزدیک بیشتر پی خواهیم  برد .

پول الکترونیکی نسبت به پول معمولی و سایر ابزارهای پرداخت الکترونیکی از مزایای برجسته ای برخوردار است که به پاره ای از مزایای آن در ذیل اشاره می شود :

۲۷-۱-۲-انتشار آزاد پول خصوصی

هایک در اثر کلاسیکی که در سه دهه پیش از این  منشر ساخت از ملیت زدایی پول نام برد و تاکید کرد که مهمترین پیامد اقتصادی پول الکترونیکی انتشار آزاد پول خصوصی از سوی بانکهای تجاری است. این بدان معناست که با گسترش روز افزون این روند انتشار پول و عرضه آن تنها به عهده بانک مرکزی یک کشور نیست و حتی بانکهای خصوصی هم آزادی و اجازه انتشار پول را خواهند داشت و این امر در سیاست پولی تاثر بسزایی در بر خواهد داشت  .

۲-۲۷-۲- قابل حمل و جابجایی  ( عدم وابستگی به مکان )

از دیگر مزیتهای پول الکترونیکی این است که پول الکترونیکی در هر مکان و زمان قابل استفاده مالک خود می باشد و محدودیتی برای استفاده از آن وجود ندارد و از طرف دیگر به راحتی و سرعت و دقت بالا قابل جابجایی از یک نقطه به نقطه دیگر می باشد

۳-۲۷-۲-  قابل گردش و چرخش نامحدود ( تا زمان از بین رفتن خود آن)

پس از صادر کردن شماره پول الکترونیکی، مالک شماره می تواند از طریق اینترنت هر چیزی که در توان دارد را بخرد .پس از خرید آن در شبکه cashnet  فروشنده بلافاصله شماره را دریافت و می تواند در همان شبکه پول الکترونیکی خود را نقد یا در چرخه خرید و رد و بدل پولی به فرد دیگری انتقال دهد. بدین نحو پول الکترونیکی تا زمان نامحدود و تا وقتی که پول مفقود یا به سرقت نرفته قابلیت کاربرد خو درا حفظ میکند.

۴-۲۷-۲- قابلیت اعتماد و اطمینان به آن ( امنیت )

پول الکترونیکی مشکلات مربوط به سوء استفاده از کارتهای اعتباری اشخاص را از بین می برد و بعلاوه از آنجا که برای هر پول الکترونیکی کش نت ،یک شماره وجود دارد و به کمک ارقام منفرد که تنها یک بار مورد استفاده قرار می گیرد ارائه می شود، لذا  جعل آنها دشوار است و در برابر هر گونه کلاه برداری ایمن است و از طرفی مشتری  با بهره گرفتن از پول الکترونیکی نسبت به تعداد کالایی که از طرف فروشنده برای او فرستاده خواهد شد اطمینان حاصل خواهد کرد و اشتباهی صورت نخواهد گرفت .

۵-۲۷-۲- نامشخص بودن هویت

در این سیستم به خریدار کش نت ( دارنده پول الکترونیکی ) تضمین داده می شود که هویت وی کاملا ناشناس باقی مانده و برای وی هیچ گونه تبعات و عواقب منفی بعد از خرید در پی نخواهد داشت .در واقع استفاده کننده اگر قصد مخفی نمودن هویت خود راداشته باشد می تواند از دستگاه پخش کننده  اتوماتیک  پول  یا از سیستم کش نت که به شیکه متصل است و یا از طریق شبکه بانکی که در آن حساب دارد اقدام به تهیه آن نماید. بدین ترتیب پول الکترونیکی غیر قابل رد یابی می باشد .

۶-۲۷-۲- قابلیت کار در حالت ناپیوسته

یکی دیگر از ویژگی های پول الکترونیکی ، قابلیت پرداخت بصورت ناپیوسته می باشد. ضمن داشتن این قابلیت این امکان را به کار بر خود می دهد که بدون اینکه مستقیما بانکی را در گیر کند معامله را انجام دهد. در این روش مشتری می تواند امور پولی و تبادل مالی خود را بدون مراجعه به بانک یا موسسه مالی مرجع انجام دهد .

۷-۲۷-۲- قابلیت استفاده دوتایی یا چند تایی

چند مشتری می توانند بها  یا نرخ کالا یا خدماتی که می خواهند بخرند را بین خود تقسیم نموده و هر کدام از کاربران  بخشی از هزینه آنرا بپردازد. این روش  در سیستم هایی که مبتنی بر کارتهای اعتباری است امکان پذیر نیست و از طریق کارت، کل هزینه یکجا و همزمان باید پرداخت شود در واقع از طریق پول الکترونیکی هم می توان پول را کامل پرداخت نمود و هم کل مبلغ را از طریق مجموع مقادیر چند پول الکترونیکی پرداخت نمود .

۸- ۲۷-۲-قابل تقسیم شدن

پول الکترونیکی قابل خرد شدن به مقادیر کوچکتر را دارد بدین معنا که برای سهولت در انجام معاملات خرد یا خرید های جزیی پولهای الکترونیکی مقادیر بسیار خرد را برای استفاده مشتریان فراهم می نمایند .

۹- ۲۷-۲-قابلیت همگانی بود

امروزه تعداد زیاد ارئه کنندگان پول الکترونیکی ،گسترش استفاده از آن را نشان می دهد. پول الکترونیکی در منطقه وسیع تجاری شناخته شده و قابل قبول می باشد. از طرفی همه افراد می توانند از آن استفاده نمایند این ویژگی در دو ابزار پرداختی دیگر نظیر دسته چک یا کارت اعتباری که فقط به افراد یا سازمانهای خاص تعلق دارد  دیده نمی شود .

۱۰-۲۷-۲- ساده بودن  و کاربر پسند بودن

استفاده از پول الکترونیکی هم برای ارائه دهنده و هم برای گیرنده آن بسیار ساده و آسان است. این روش احتیاج به رمز نگاری با رتبه زیاد نداشته و همینطور به اطلاعات زیاد و راهنمایی پیچیده ای برای کاربران نیازی ندارد .

۱۱-۲۷-۲- هزینه کم

انتشار پول الکترونیکی باعث حذف هزینه های ارائه خدمات ( که صرف استخدام کارمندان برای ارئه سندهای مالی و .. می باشد ) می شود علاوه بر آن هزینه های ضرب مسکوک و چاپ اسکناس را کاهش می دهد. بنا بر این یکی از پیامد های این مسئله به حفظ بیشتر سرمایه ملی می انجامد .

۱۲-۲۷-۲- آزاد بودن و عدم وابستگی سیاسی

به علت اینکه هیچ مرزی برای اینترنت نمی توان در نظر گرفت لذا انتقال پول الکترونیکی در چارچوب یک کشر محدود نمی شود. بنا بر این هیچ کشور یا سیاست خاصی نمی تواند رو ی آن اعمال سلیقه کند و برای آن محدودیت ایجاد نماید .

۱۳-۲۷-۲- محدود بودن مقدار پول

با توجه به اینکه  کاربر مقدار کمی پول در این روش استفاده می کند در صورت مفقود و یا از دست دادن آن به هر نحو ضربه و اثر منفی کمتری به او وارد می شود .

۱۴-۲۷-۲- بهبود دادو ستد

یکی از پیامدهای استفاده از پول الکترونیکی بهبود دادوستدمی باشد. به علت مزایایی نظیرریسک کمی ، که درانجام دادوستدبه این روش وجودداردوعلت آن رادرمبالغ محدودی که درپول الکترونیکی موجوداست میتوان جستجوکردوهمچنین زمان کمی که مشتریان به هنگام پرداختها صرف می کنند وامنیتی که درانجام پرداخت وجود دارد ،همه این عوامل موجب کارآمد تر کردن معاملات می شود و مجال بیشتری را برای فعالیت های اقتصادی فراهم می آورد.

۱۵- ۲۷-۲-سرعت

خصوصیات پول الکترونیکی نظیر ناشناس بودن و قابلیت اطمینان آن سبب می گردد که فرایند تجارت در شبکه اینترنت با سرعت بیشتری انجام شود و زمان کمی جهت نقل و انتقال آسان پول الکترونیکی صرف شود .مجموع این ویژگی های باعث تسریع در فرایند تجاری می شود .

۲۸-۲-انواع پول الکترونیکی

پول الکترونیکی را به شیوه های مختلف تقسیم بندی می نمایند در یکی از تقسیم بندی ها  پول الکترونیکی را به دو دسته تقسیم می نمایند :

۱-۲۸-۲- پول الکترونیکی شناسایی شده

این نوع پول الکترونیکی حاوی اطلاعاتی در باره هویت مالک آن می باشد که تا     حدودی مانند کارتهای اعتباری است. این پولها دارای قابلیت رد گیری می باشند و هویت دارنده آن قابل شناسایی است. قابلیت استفاده این پول در دو روش پیوسته  و نا پیوسته  امکان پذیر است .

۲-۲۸-۲- پول الکترونیکی غیر قابل شناسایی ( بی نام و نشان )

این نوع پول دیجیتالی خصوصیت مخفی بودن هویت فرد دارنده اش را در بر دارد و از این لحاظ درست مانند پول کاغذی سنتی عمل می کند. هنگامی که پول دیجیتالی از حسابی برداشت شد بدون باقی گذاشتن هیچ اثری می تواند آنرا خرج نماید.  با توجه به این نکته که هنگام ایجاد کردن پول دیجیتالی از امضاهای نامشخص استفاده می شود امکان پی گیری آن برای هیچ بانکی وجود ندارد.

هر کدام از پولهای الکترونیکی فوق الذکر به دو دسته پول الکترونیکی پیوسته  و پول الکترونیکی نا پیوسته تقسیم می شوند.

۲۹-۲-معایب و پیامد های منفی پول الکترونیکی

علی رغم مزیت های آشکار و قابل توجه پول الکترونیکی و اثرات بسیار مثبت آن بر امر تجارت ، به کار گیری این نوع پول در اقتصاد دارای معایب و پیامد های منفی نیز می باشد. که ذیلا به پاره ای از آنها اشاره می کنیم :

۱ –۳۰-۲- عدم امکان رد یابی پرداختهای پول الکترونیکی

بر خلاف معاملات با کارتهای اعتباری که نام کار بر به حسابش پیوند خورده است در پولهای الکترونیکی بی نام و نشان ، هویت مالک کاملا مخفی است و در صورت به سرقت رفتن یا موارد قانونی مشابه که نیاز به رد گیری و پیگیری آن باشد شناسایی هویت دارنده پول غیر ممکن به نظر می رسد .

۲-۳۰-۲- مشکل جعل سازی

همانگونه که در تعریف پول الکترونیکی مطرح گردیده است پول الکترونیکی شامل چند دسته بیت رایانه ای است .به همین سبب کپی کردن آن و جعل سازی آن ساده بنظر می رسد. در سیستم ها ی پول الکترونیکی  پیوسته  و نا پیوسته راه کارهای مناسبی برای رفع این مشکل تمهید شده است. با وجود اینکه در هر دو نوع ، بانک قادر است گردش پول الکترونیکی را در اقتصاد پیگیری کند و چیزی را که هر شخص می خرد ، محل ، زمان و مبلغ خرید را مشخص می کند. در حالت خالی بودن پول در سیستم نا پیوسته هویت خرج کننده اصلی پول نامشخص است و به دنبال آن مسیری که پول در بازار پیموده است مشخص نیست .

۳-۳۰-۲- ایجاد اختلال در عرضه پول

می دانیم که در تجارت با پول الکترونیکی مرزهای ملی از بین خواهد رفت و بانکهای خصوصی هم قادرند پول الکترونیکی عرضه کنند. لذا بانکهای مرکزی قدرت خود را در کنترل عرضه پول تا حدودی از دست می دهند و این عامل موجب ایجاد اختلال در عرضه پول  خواهد شد .

از طرف دیگر با گسترش روز افزون تجارت از طریق اینترنت ، پول الکترونیکی از طریق این شبکه ایجاد می شود که نسبت کل پول الکترونیکی از پول سپرده شده نزد بانکها بیشتر خواهد بود. این توسعه روز افزون که نمایانگر فعالیت اقتصادی در اینترنت است در نهایت بر عرضه پول در جهان واقعی تاثیر خواهد گذاشت .در جهان واقعی رشد فعالیت اقتصادی موجب جذب سرمایه خارجی از سایر کشورها می شود.  این عامل به علت وجود مرزهای ملی ، کشوری  و خطر نوسان ارز ، ورود این سرمایه را محدود می کند. اما این محدودیت ها در دنیای  اینترنت و رایانه  وجود ندارد و تعامل بین پول واقعی و پول الکترونیکی بی واسطه تر و سریع تر خواهد بود . بدین نحو تاثیرات و واکنش های رویارویی مالی بین اقتصاد ملی و فعالیت های اقتصادی مجازی در اینتر نت و رایانه حذف و سرعت بیشتری خواهد داشت ،که نهایتا باعث آشفتگی درعرضه پول می گردد.

۴-۳۰-۲- امکان ایجاد بحرانهای مالی از طریق معاملات الکترونیکی

امکان انتشار پول الکترونیکی  توسط بانکهای خصوصی موجب خواهد شد که در عرصه توسعه طبیعی بخش مالی و رقابت بین بانکی امکان وام دادن پول الکترونیکی به میزان بیشتر از اعتبار خود وجود داشته باشد و این امر ممکن است سبب شود که این مؤسسات قادر به  باز پرداخت دیون خود در آینده نبوده وبه ورطه ورشکستگی کشیده شوند و از این طریق بحران مالی ایجاد کنند .

۵-۳۰-۲- ملاحظات مالیاتی

حال که مرزهای کشورها در این برهه زمان از طریق اینترنت و رایانه از میان رفته ، ارتباط کاری افراد مختلف در کشورها و در حوضه های مختلف نیاز به قوانین مالیاتی بین المللی را بیش از پیش نمایان می سازد. بطور مثال اگر یک کالایی یا خدماتی در ایران در سایت ژاپنی عرضه گردید و یک فرانسوی آنرا خرید قوانین مالیاتی کدام کشور باید در خصوص فروش اعمال گردد؟ این مسئله بسیار مهم است که به قوانین روشن و واضحی در این زمینه احتیاج دارد. علاوه بر این به علت فقدان مدرک در نقل و انتقال پول الکترونیکی امکان رد گیری و پی گیری آنرا برای دریافت مالیات ندارد زیرا پول الکترونیکی مانند پول نقد غیر قابل شناسایی است و با نقل و انتقال از طریق شبکه بانکی تفاوت فاحشی دارد. بنا بر این با وجود قوانین بین المللی مالیاتی ، اخذ مالیات کار ساده ای نیست. از طرفی تطهیر پول به علت عدم امکان رد یابی در نقل و انتقال مالی امکان پذیر می باشد. همانطور که در سالهای اخیر باند های تبه کاری نقل و انتقال پول های تقلبی را از طریق اینترنت انجام داده اند و علت ان علاوه بر مورد بالا امکان ارسال پول به هر نقطه جهان می باشد .

۳۱-۲-پرداخت الکترونیکی صورت حسابها

ذکر این مسئله که قلمرو خدمات مالی سریع تر از هر زمان دیگر در حال تغییر است موضوعی تکراری به نظر می آید. هر چند که این امر در جهان امروز یک واقعیت محسوب می شود که بیشتر مصرف کنندگان با بهره گرفتن از کارتهای اعتباری و از طریق الکترونیکی خرید ها ی خرده فروشی خود را انجام می دهند، اما هنوز هم اغلب تعهدات اقساطی  مثل اقساط وام های گوناگون از طریق چک های شخصی انجام می گیرد. با این همه این رویه ممکن است به زودی متحول شود. در حال حاظر چندین نظام پرداخت الکترونیکی صورت حسابها در حال گسترش و یا در مرحله اولیه کاربرد هستند. این  نظامها  موجب تحول در فرایند پرداخت صورت حسابها می شوند و روش فعلی پرداخت صورتحساب ماهانه خانوارها را بطور کلی دگرگون خواهد کرد.