قیام امام حسین علیه السلام ، انگیزة انگیخته و پیامدهای معطوف به آن همواره در میان تاریخ دانان ،   تحلیل گران و صاحب منصبان دینی ، اجتماعی و سیاسی منشأ آراء متکثر و تلقیات متعددی بوده است .

پایان نامه فرا رو نیز با درک این مقام به واکاوی گفتمان هایی پرداخته که ناظر بر علل و عوامل شکل گیری حادثه عاشورا و حماسه کربلا بوده است ، گفتمان هایی که به باور نگارنده از جنس گفتمانی غالب و در فضای تحلیل و تبیین واقعه بازتاب یافته و بازتولید گردیده است .

طیف وسیعی از گفتان های عاشقانه ، عارفانه ، عاقلانه ، عالمانه ، فقیهانه ، مصلحانه و مصلحت جویانه در پهنه تاریخ پس از عاشورا انگیزه های قیام را نمایندگی نموده اند و هر یک به فراخور فهم خاصی از موضوع و یا از سر تعلق خاطر پردازش شده اند . گفتمان هایی که هر یک مفید و مستعید ، برگ ویژه ای از قیام و جلوه معناداری از جنبه های ثمر الاضلاع آن است . از این جهت عدم تنقیح و تنقید درست حماسه عاشورا نافی عظمت نهضت نیست و حدیث آن از هر زاویه که قرائت و رویت شود نا مکرر است . اینکه قیام امام حسین (ع) به قصد اصلاح امت محمدی ( ص ) و مکتب علوی بود یا اینکه برای رضای خالق گام برمیداشت یا اینکه هدف وی مبارزه با فساد و انحراف اموی و یا تشکیل حکومتی بر پایه های ایمان ، اسلام و اجتهاد بود در حاق واقعه منافاتی با یکدیگر ندارند .  هرچه بوده در مسیر کمال انسانی و جمال الهی بوده که آن امام همام از حیث تکلیف و منظر تشخیص به انجام آن مبادرت ورزیده .

در باور نگارنده تمام گفتمان های سیاسی غالب در باب قیام امام حسین (ع) علی رغم تعدد و تنوع گفتمانی یک هدف واحد را ترجمان می کنند و آن خلوص و بی پیرایگی قیام بوده است .

مع الوصف گفتمان اصلاحی با سخنان و واژگان خود امام قابلیت انطباق بیشتری دارد و این همان فرضیه پایان نامه بود که برجستگی یافت .

فهرست مطالب

فصل اول: 1

کلیات تحقیق.. 1

یکم) بیان مسأله: 2

دوم) اهمیت و ضرورت تحقیق: 4

سوم) اهداف تحقیق: 6

1-3. هدف علمی: تئوریزه کردن پارادایم‌ها، سرمشق‌ها و گفتمان‌های غالب درباره قیام امام حسین (علیه‌السلام) در چارچوب نظریه‌های گفتمانی، اصلاحی و انقلابی.. 6

2-3. هدف کاربردی: بهره‌گیری بهینه تحلیل‌گران، خطبا، اهل منبر و جامعه مذهبی کشور در منابر و محافل رسمی و غیر رسمی از اصالت و درستی مسیر قیام امام حسین (علیه‌السلام) در روز عاشورا. 6

چهارم) تعریف مفاهیم و اصطلاحات: 7

پنجم) پیشینه تحقیق: 10

1. باقر اف، مبانی قرآنی قیام امام حسین علیه‌السلام، رساله کارشناسی ارشد دانشگاه جامعه المصطفی 1385. 10
2. شیرکش، میثم، بررسی قیام امام حسین (علیه‌السلام) در فقه سیاسی شیعه، رساله کارشناسی ارشد دانشگاه تهران 1377 11
3. جزایی شراهی، زهرا، یاران امام حسین (علیه‌السلام)، حوزه علمیه خراسان واحد مدرسه علمیه نرجس(س) مشهد 1391 12
4. تولایی فرشچی، محمدرضا، بررسی زمینه‌های قیام امام حسین (علیه‌السلام) و تاثیر آن در فرهنگ و تمدن اسلامی، رساله کارشناسی ارشد دانشگاه تهران 1384. 12
5. شیرانصاری، علی، ابعاد تربیتی واقعه عاشورا، رساله کارشناسی ارشد دانشگاه مرکز جهانی علوم اسلامی 1384 13

ششم) سؤال اصلی تحقیق: 14

هفتم) فرضیه تحقیق: 14

هشتم) روش تحقیق: 14

نهم) متغیرهای تحقیق: 14

دهم) ابزار گردآوری تحقیق: 14

یازدهم) موانع و مشکلات تحقیق: 15

دوازدهم) سازماندهی تحقیق: 15

فصل دوم: 17

 

مبانی نظری تحقیق.. 17

1ـ۲. تطور نظریه گفتمان از زبان تا اجتماع. 18

2ـ۲. نظریه گفتمان لاکلائو و موفه. 26

۳ـ۲. مفاهیم و اصلاحات… 27

فصل سوم: 46

ابعاد تاریخی ـ تحلیلی  قیام عاشورا 46

الف. وجه تاریخی قیام: 47

1ـ۳. امام حسین(ع) از ولادت تا قیام. 47

2ـ۳. قیام عاشورا 53

۱ـ۲ـ۳. مرگ معاویه و آغاز خلافت یزید. 53

2ـ۲ـ۳. آغاز حرکت امام حسین (ع) به سوی کربلا.. 58

3ـ۲ـ۳. رویارویی با سپاهیان یزید. 63

۴ـ۲ـ۳. تاسوعا و عاشورا 68

ب) وجه تحلیلی: 84

فصل چهارم : 93

گفتمان‌های غالب درباره قیام امام حسین (علیه‌السلام) 93

1ـ۴. گفتمان اسطوره‌ای ـ ماورایی.. 94

2ـ۴. گفتمان اجتماعی ـ تاریخی.. 98

3ـ۴. گفتمان سیاسی – انقلابی.. 100

4ـ4. گفتمان حماسی شهادت طلبانه. 105

5ـ۴. گفتمان فقهی ـ کلامی.. 107

6ـ۴. گفتمان عرفانی.. 112

7ـ۴.گفتمان اصلاحی.. 117

۷ـ۴ـ۱. اصل اول، نفی سلطه‌ی جابرانه و نامشروع: 118

۷ـ۴ـ۲. اصل دوم، ضرورت حکومت صالحان: 121

۷ـ۴ـ۳. اصل سوم، حساسیت مذهبی و سیاسی: 122

۷ـ۴ـ۴. اصل چهارم، ضرورت اصلاحات: 125

۷ـ۴ـ۵. اصل پنجم، ضرورت عزت نفس: 125

۷ـ۴ـ۶. اصل ششم، ضرورت آزادگی: 128

۷ـ۴ـ۷. اصل هفتم، ضرورت پرورش دینی: 129

نتیجه‌گیری.. 132

منابع و مآخذ. 141

) بیان مسأله:

در خصوص علل و انگیزه‌ی قیام امام حسین (علیه‌السلام) به فراخور فهم موضوع و نیز چارچوب تحلیل‌های صورت گرفته اعم، از مکان، زمان، طرفین درگیر،  شخصیت امام حسین (علیه‌السلام) و شرایط تاریخی، سیاسی  و اجتماعی آن دوران؛ دیدگاه‌ها، تلقیات و گفتمان‌های مختلفی وجود دارد.

بر این اساس؛ برخی انگیزه قیام امام حسین (علیه‌السلام) را امری کاملاً «ماورایی» پنداشته‌ و معتقدند:  این حادثه از قبل توسط خداوند تبارک و تعالی در عالم معنا رقم خورده و رمز و رازهای ناگشودنی در آن نهفته است که به صورت محسوس و عینی قابل فهم نیست. از این جهت شهادت امام حسین (علیه‌السلام) و یارانش در روز عاشورا از اسرار، مقدرات و تعینات الهی است.

برخی دیگر قیام امام حسین (علیه‌السلام) را امری «عرفانی»، ذکر کرده‌، و معتقدند این حادثه کاملاً معنوی و درونی و تجلی سیر و سلوک انسان دور مانده از اصل خویش است که وصل می‌طلبد و برای رسیدن به معبود لحظه شماری می‌کند. لذا امام حسین (علیه‌السلام)، سر مست از باده عشق الهی بود و مرگ از نگاهش طریق الی‌الله و محبوب‌ترین هدیه الهی تعبیر می‌شود.

برخی دیگر انگیزه‌ی قیام امام حسین (علیه‌السلام) را به «مسائل تاریخی-اجتماعی» نسبت داده‌ و برآنند که بروز پاره­ای رخدادهای در صدر اسلام که در آن بنی‌امیه در مقابل پیامبر اسلام (ص) و اصحاب و یاران ایشان قرار گرفتند و به کفر و مقابله خود با اسلام اصرار ورزیدند، منشاء کینه‌توزی‌‌ها علیه خاندان رسالت و امامت شد، به گونه‌ایکه پس از شهادت امام علی(علیه‌السلام) و سیطره بنی‌امیه بر مقدرات مسلمین، انتقام از فرزندان پیامبر در دستور کار آنان قرار گرفت. از این منظر، شهادت امام حسین (علیه السلام) نتیجه خشم و کینه‌‌ورزی امویان بود.

برخی دیگر انگیزه قیام امام حسین (علیه‌السلام) را از منظر «سیاسی-انقلابی» تحلیل نموده و امام حسین (علیه‌السلام) را به عنوان یک شخصیت انقلابی و مصلح سیاسی دانسته‌اند، که در مقابل ظلم و بیداد اموی قیام نمود و نظام حاکم نیز با خشونت تمام این قیام بی‌نظیر تاریخی را سرکوب کرد. نکته‌ حائز اهمیت در این تحلیل، نادیده گرفتن امامتِ امام حسین (علیه‌السلام) در تصمیم‌گیری‌ها و علم لدنی امام می‌باشد.

برخی دیگر بر این باورند که در شرایط زمانی خاصِ حضور امام حسین(علیه‌السلام)، جامعه نیازمند حماسه‌ای خونین و شهادتی هدفمند بود؛ تا حیات اسلام تامین شود. در این نگرش قیام امام حسین (علیه‌السلام)، یکپارچه «حماسی» مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد؛ و شهادت امام یک حرکت تاریخی-حماسی اصالت‌دار محسوب می­ شود؛ که تضمین کننده عزت اسلام و مسلمین است.

برخی دیگر گفتمان «اصلاحی» امام را منشاء حادثه عاشورا تلقی می‌کنند؛ و در آن امام به عنوان یک مصلح بزرگ که هدفش اصلاح است. پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) و شهادت امام علی (علیه‌السلام) مسیر حرکت الهی را واجد انحرافات جدی می‌دید و بدین‌وسیله برای اصلاح مسیر سنت پیامبر و سیره پدر تن به قیام داد.

در نهایت برخی دیگر معتقدند حرکت امام حسین (علیه السلام) ابعاد «فقهی- کلامی» داشته، که بر مبنای آن قیام امام وجهه شرعی و دینی پیدا کرده است. به این معنا امام حسین (علیه‌السلام) در آن زمان براساس تکلیف شرعی و الهی، متناسب با شرایط تاریخی عمل کرده است. از این جهت انگیزه قیام امام منطبق با آموزه‌های شرعی، فقهی و کلامی است و امام به وظیفه دینی خود پای بندی نشان داده‌است.

1

3

5

6

7

8

8

9

8

9

10

10

10

10

:

12

12

14

15

17

19

25

: مهاجرت نخبگان در ایران

27

27

31

36

41

43

 

 

48

49

50

51

62

63

65

66

78

80

:مهاجرت نخبگان و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

83

84

85

86

87

89

95

96

99

102

105

113

 

چکیده

مهاجرت نخبگان در تاریخ معاصر ایران یک پدیده قابل توجه است؛ به طوری که در دوران جمهوری اسلامی ایران همواره سیر صعودی داشته و برای سیستم سیاسی حاکم بر جامعه ایران چالش های مختلفی ایجاد نموده است. نوشتار حاضر به دنبال پاسخ دو سوال اساسی است:1-مهاجرت نخبگان چه تاثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟2- مهم ترین عامل مهاجرت نخبگان از کشورهای توسعه نیافته به کشورهای توسعه یافته چیست؟در پاسخ به سوالات فوق دو فرضیه محوری مطرح شد:1-مهاجرت نخبگان می تواند زمینه ساز تضعیف امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران شود.2-ترکیب عوامل فشار در کشورهای توسعه نیافته با عوامل کشش در کشورهای توسعه یافته و پدیده جهانی شدن و فروریختن مرزها مهم ترین عامل مهاجرت نخبگان است. با توجه به این که تحقیق حاضر یک تحقیق کیفی است لذا روشی که با بهره گرفتن از آن بتوان فرضیه مذکور را آزمایش نمود توصیفی-تحلیلی است.

کلمات کلیدی: مهاجرت، نخبگان، امنیت، امنیت ملی، مهاجرت نخبگان، جمهوری اسلامی

-1 بیان مسأله

پدیده مهاجرت و ترک سرزمین به‌صورت فردی یا گروهی همواره یکی از صورت‌های بنیادین اجتماعات بشری بوده که ریشه آن را باید در روح جستجوگر، ذهن پرسش‌گر و طبع ناراضی و کنجکاو انسان دانست. اگرچه در بسیاری مواقع مهاجرت‌ها ارادی و خودخواسته نبوده و ضرورت‌های اقلیمی، سیاسی، اجتماعی و یا اقتصادی افراد را مجبور به گریز از مکان خود نموده است، اما حتی در این موارد نیز یافتن شرایط بهتر و امید به ارتقای شرایط زیست، محرک انسان‌ها برای ترک سرزمین یا وطن خویش بوده است.

تاریخ زندگی اجتماعی ایرانیان نیز نشان از مهاجرت‌های دسته‌جمعی، گروهی یا فردی دارد. از این رو چه از منظر ورود مهاجران به ایران و چه از وجه مهاجرت‌کنندگان، تغییر و تحولاتی را در ساختار اجتماعی ایران به وجود آورده است. اما یکی از مهم‌‌ترین جلوه‌های مهاجرت که به‌ویژه در سده اخیر در ایران و جهان نمایان شده و مسائل و دشواری‌های مهاجرت را دو چندان کرده است، مهاجرت نخبگان و به اصطلاح فرار مغزهاست.

فرار مغز ها از ایران سابقه ای بیش از 40 سال دارد و به دوران پیش از انقلاب باز می گردد .اما اکنون میزان فرار مغز ها از ایران به جایی رسیده است که ایران  را جزو سه کشور دارای بالا ترین میزان فرار مغز ها در جهان در آورده است. از هر 125 دانش آموز المپیادی  ایران 90 نفر در دانشگاه های آمریکا تحصیل می کنند. از هر 96 دانشجوی اعزامی به خارج ، تنها 30 نفر به ایران باز می گردند. حدود 2 میلیون و 500 هزار ایرانی در خارج از کشور زندگی می کنند که 60 درصد آنها مقیم آمریکا هستند. همچنین 2000 نفر از استادان دانشگاه در امریکا ایرانی هستند و 5 هزار ایرانی در امریکا مدرک دکترا دارند. بر اساس آمارها، با سوادترین اقلیت ها در جامعه آمریکا ایرانیانند(ایروانی 1389، 63).

هر چند طی سالهای گذشته اقداماتی در جهت جلوگیری از مهاجرت نخبگان صورت گرفته ولی با این حال باید گفت که این اقدامات در حدی نیست که بتواند جواب گوی نخبگان و تامین کننده خواست ها و تقاضاهای آنان باشد . مهاجرت نخبگان در ابعاد مختلف روند توسعه و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را تضعیف می کند. این مهم باعث می شود تا کشور از شمار زیادی از بهترین سرمایه های خود محروم شود تا آن جا که تدریجاً برای اداره امور روزمره و مدیریت دولت و نهادهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود نیز همچون دانشگاه ها و مراکز پژوهشی، دچار فقر و نا به سامانی و بحران خواهد شد. از سوی دیگر، مهاجرت نخبگان، زمینه ساز به هدر رفتن هزینه هایی است که صرف آموزش و تربیت نیروهای متخصص شده است و با خارج شدن آن ها، تمام این هزینه های هنگفت را  با خود به کشور مقصد می برند. زمانی که کشور از وجود نخبگان بی بهره و یا کم بهره باشد، کشور در مسائل مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و … با بحران مواجه می شود. نتیجه این امر، تضعیف امنیت ملی در ابعاد مختلف است.

 

عنوان    صفحه

 

چکیده فارسی………………………………………………………………………………….   1

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1.مقدمه  ………………………………………………………………………………….. 3

1-2. بیان مسئله ………………………………………………………………………………   4

1-3. پرسش‌های پژوهش  ……………………………………………………………………   7

1-4. فرضیه‌های پژوهش ……………………………………………………………………   8

1-5.اهداف و ضرورت پژوهش …………………………………………………………….   8

1-5-1.اهداف نظری ……………………………………………………………………….   8

1-5-2.اهداف کاربردی …………………………………………………………………….   8

1-6. مفاهیم بنیادی …………………………………………………………………………..   9

1-6-1.Prospect1…………………………………………………………………………..   9

1-6-2.کتاب درسی …………………………………………………………………………   9

1-6-3.برنامه درسی  ………………………………………………………………………   9

1-6-4.ارزیابی  …………………………………………………………………………….   9

1-6-5.ارزیابی مواد درسی ………………………………………………………………..   9

1-6-6.مواد درسی  ………………………………………………………………………… 10

1-6-7.مدل تاملینسون (2003 )  …………………………………………………………. 10

1-7.ساختار کلی پژوهش …………………………………………………………………….   10

فصل دوم: مباحث نظری و پیشینه تحقیق 

2-1.مقدمه…………………………………………………………………………………….   13

2-2.نگاهی گذرا به آموزش زبان انگلیسی در ایران  ……………………………………….   13

2-3. اهمیت کتاب‌های درسی و تهیه و تدوین آنها  …………………………………………   15

2-4.معرفی اجمالی کتاب انگلیسی پایه هفتم  ……………………………………………….   19

2-5. اهمیت ارزیابی کتاب‌های درسی  …………………………………………………….   20

2-6.اهداف ارزیابی  ……………………………………………………………………….. 21

2-7.پیشینه تحقیق در خارج از کشور……………………………………………………….   23

2-8.پیشینه تحقیق در داخل کشور  ………………………………………………………….   25

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1.مقدمه  ………………………………………………………………………………….. 30

3-2.روش پژوهش  …………………………………………………………………………. 30

3-3.مدل ارزیابی…………………………………………………………………………….. 31

3-4. روش و ابزار جمع‌ آوری اطلاعات  …………………………………………………… 32

3-4-1.مطالعات کتابخانه‌ای ………………………………………………………………… 32

3-4-2.مطالعات میدانی …………………………………………………………………….. 32

3-5.روایی و پایایی ابزار تحقیق ……………………………………………………………. 33

3-6.جامعه آماری……………………………………………………………………………. 34

3-7. حجم نمونه و روش نمونه‌گیری ……………………………………………………….. 34

3-8. تجزیه و تحلیل داده‌ها ………………………………………………………………….. 35

3-9. محدودیت‌های پژوهش ………………………………………………………………… 35

فصل چهارم:  توصیف و تحلیل داده‌ها

4-1.مقدمه  ………………………………………………………………………………….. 37

4-2. توصیف داده‌ها  ………………………………………………………………………… 37

4-2-1. توصیف متغیرهای جمعیت‌شناختی…………………………………………………. 37

4-2-1-1.جنسیت  …………………………………………………………………………… 37

4-2-1-2.سابقه تدریس………………………………………………………………………. 38

4-2-1-3.تحصیلات………………………………………………………………………….. 39

4-2-2. توصیف داده‌های تحقیق……………………………………………………………… 40

4-2-2-1.وضوح آموزش  ………………………………………………………………….. 41

4-2-2-2. وضوح  صفحه‌بندی ……………………………………………………………… 41

4-2-2-3.قابلیت درک متون  ……………………………………………………………….. 42

4-2-2-4.قابل قبول بودن تکالیف …………………………………………………………… 43

4-2-2-5.قابل انجام بودن تکالیف …………………………………………………………… 44

4-2-2-6.دست‌یابی و تحقق اهداف …………………………………………………………. 45

4-2-2-7.عملی بودن مطالب ……………………………………………………………….. 46

4-2-2-8.قابلیت تدریس مطالب …………………………………………………………….. 47

4-2-2-9. انعطاف‌پذیری ……………………………………………………………………. 48

4-2-2-10.جذابیت مطالب ………………………………………………………………….. 49

4-2-2-11.قدرت ایجاد انگیزه  ……………………………………………………………… 50

4-2-2-12.تأثیر مطالب درسی ……………………………………………………………… 51

4-2-2-13.میزان یادگیری جدید ……………………………………………………………. 52

4-2-2-14.عدم یادگیری مطالب ……………………………………………………………. 53

4-2-2-15.توانایی انجام کارهای جدید ……………………………………………………… 54

4-2-2-16.کارآمدی کتاب ………………………………………………………………….. 55

4-2-2-17. آمادگی یادگیرنده برای امتحانات ………………………………………………. 56

 

4-2-2-18.آمادگی یادگیرنده برای یادگیری زبان مقصد …………………………………….   57

4-2-2-19. اعتمادبه‌نفس یادگیرنده …………………………………………………………. 58

4-2-2-20. مستقل‌شدن یادگیرنده …………………………………………………………… 59

4-2-2-21. پوشش برنامه‌درسی ……………………………………………………………. 60

4-2-2-22.تناسب حجم کتاب با ساعات آموزشی …………………………………………… 61

4-2-3. آمار استنباطی و آزمون فرضیه‌ها ………………………………………………….. 63

فصل پنجم: دستاوردها و پیشنهادها

5-1.مقدمه  ………………………………………………………………………………….. 67

5-2.خلاصه پژوهش  ……………………………………………………………………….. 67

5-3. بررسی فرضیه‌ها ……………………………………………………………………… 68

5-4. بحث و نتیجه‌گیری درمورد پژوهش حاضر ………………………………………….. 72

5-4-1.ارزیابی در حین تدریس ……………………………………………………………. 72

5-4-2.ارزیابی بعد از تدریس ……………………………………………………………… 76

5-5.پیشنهادهای پژوهش  …………………………………………………………………… 78

5-5-1.پیشنهادهای کاربردی ……………………………………………………………….. 78

5-5-2. پیشنهادهایی برای پژوهش‌های بعدی ……………………………………………… 78

پیوست‌ها …………………………………………………………………………………….. 79

پرسشنامه …………………………………………………………………………………….. 80

منابع فارسی …………………………………………………………………………………. 82

منابع غیرفارسی………………………………………………………………………………. 84

چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………. 88

فهرست جدول‌ها

عنوان       صفحه

 

جدول 3-1.توزیع نمرات مقیاس پرسشنامه تحقیق ………………………………………….. 33

جدول 3-2. جدول تناظر ابعاد و سؤالات پرسشنامه ………………………………………… 33

جدول 3-3. توزیع نمونة آماری به تفکیک شهرهای منتخب……………………………….. 34

جدول4-1.توزیع فراوانی نمونة مورد مطالعه از لحاظ جنسیت …………………………….. 38

جدول4-2.توزیع نمونة مورد مطالعه از لحاظ سابقه تدریس ……………………………….. 39

جدول4-3.توزیع نمونة مورد مطالعه از لحاظ مدرک تحصیلی …………………………….. 40

جدول4-4. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد وضوح آموزش ……….. 41

جدول4-5. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونة مورد مطالعه در مورد وضوح  صفحه‌بندی…… 42

جدول4-6. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در قابلیت درک متون …………… 43

جدول4-7. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونة مورد مطالعه در موردقابل قبول بودن تکالیف .. 44

جدول4-8. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد قابل انجام بودن تکالیف .. 45

جدول4-9. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد دست‌یابی و تحقق اهداف 46

جدول4-10. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونة مورد مطالعه در مورد عملی بودن مطالب …. 47

جدول4-11. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد قابلیت تدریس مطالب .. 48

جدول4-12. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونة مورد مطالعه در مورد انعطاف‌پذیری مطالب . 49

جدول4-13. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد جذابیت مطالب ………. 50

جدول4-14. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونة مورد مطالعه در مورد قدرت ایجاد انگیزه ….. 51

جدول4-15. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد تأثیر مطالب‌ درسی ….. 52

جدول4-16. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد میزان یادگیری جدید … 53

جدول4-17. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در موردعدم یادگیری مطالب …. 54

جدول4-18. توزیع فراوانی پاسخ‌های  پاسخ‌گویاندر مورد توانایی انجام کارهای جدید ……. 55

جدول4-19. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در موردکارآمدی کتاب ……….. 56

جدول4-20. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونة مورد مطالعه درموردنقش مطالب درسی درآمادگی یادگیرنده برای امتحانات ……………………………………………………………………………………………….. 57

جدول4-21. توزیع فراوانی پاسخ‌های نمونةمورد مطالعه در موردنقش مطالب درسی درآمادگی یادگیرنده برای یادگیری زبان مقصد …………………………………………………………………………………… 58

جدول4-22. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد نقش مواد درسی در اعتمادبه‌نفس یادگیرنده  59

جدول4-23. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد نقش مواد درسی در مستقل‌‌شدن یادگیرنده    60

جدول4-24. توزیع فراوانی پاسخ‌های  نمونةمورد مطالعه در مورد نقش مواددرسی در پوشش برنامه‌درسی      61

جدول4-25. توزیع فراوانی پاسخ‌های پاسخ‌گویان در مورد تناسب حجم کتاب با ساعات آموزشی         62

جدول4-26.نتایج حاصل از آزمون کولموگرو اسمیرنو در رابطه با نرمال بودن توزیع متغیرها          63

جدول4-27.نتایج حاصله از آزمون  t نمونه در مورد نقش محتوای درسی در یادگیری زبان مقصد       64

جدول4-28.نتایج حاصله از آزمون  t نمونه در مورد نقش محتوای درسی در ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان       65

جدول4-29.نتایج حاصله از آزمون  t نمونه در مورد هماهنگی محتوای درسی با برنامه درسی           65

فهرست نمودارها

عنوان          صفحه                     

 

نمودار 4-1.نمودارتوزیع فراوانی نمونة مورد مطالعه از لحاظ جنسیت …………………… 38

نمودار 4-2.نمودارتوزیع نمونة مورد مطالعه از لحاظ سابقه تدریس  ……………………… 39

نمودار 4-3.نمودارتوزیع نمونة مورد مطالعه از لحاظ مدرک تحصیلی  …………………… 40

نمودار 4-4.نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به وضوح آموزش …………. 41

نمودار 4-5. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به وضوح صفحه‌بندی …….. 42

نمودار 4-6. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به قابلیت درک متون ……… 43

نمودار 4-7. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به قابل قبول بودن تکالیف … 44

نمودار 4-8. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به قابل انجام بودن تکالیف … 45

نمودار 4-9. نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به دست‌یابی و تحقق اهداف … 46

نمودار 4-10. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به عملی بودن مطالب …… 47

نمودار 4-11. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به قابلیت تدریس مطالب … 48

نمودار 4-12. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به انعطاف‌پذیری مطالب … 49

نمودار 4-13. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به جذابیت مطالب ……….. 50

نمودار 4-14. نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به قدرت ایجاد انگیزه مطالب    51

نمودار 4-15. نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به تأثیر مطلب درسی …….. 52

نمودار 4-16.نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به میزان یادگیری مطالب جدید   53

نمودار 4-17. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به عدم یادگیری مطالب ….. 54

نمودار 4-18.نمودار توزیع نظرات پاسخ‌گویان نسبت به توانایی انجام کارهای جدید ……… 55

نمودار 4-19.نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به کارآمدی کتاب …………. 56

نمودار 4-20.نمودار توزیع نظرات پاسخ‌گویان نسبت به آمادگی یادگیرنده برای امتحانات .. 57

نمودار 4-21.نمودار توزیع نظرات پاسخ‌گویان نسبت به آمادگی برای یادگیری زبان مقصد 58

نمودار 4-22.نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به اعتمادبه‌نفس یادگیرنده … 59

نمودار 4-23. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به مستقل‌شدن یادگیرنده ….. 60

نمودار 4-24. نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به پوشش برنامه‌ درسی ….. 61

نمودار 4-25.نمودار توزیع نظرات پاسخ‌گویان نسبت بهتناسب حجم کتاب باساعات آموزشی    62

چکیده

کتاب‌های درسی نقش بسیار حیاتی در فرایند یاددهی- یادگیری دارند،  به‌ویژه در جوامعی که زبان انگلیسی، زبان خارجی محسوب می‌شود، بنابراین لازم است، کتاب‌های درسی مورد ارزیابی قرارگیرند تا محتوای کتاب‌های درسی، متناسب با نیاز تدریس و یادگیری، در کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی به‌عنوان زبان بیگانه باشد. با توجه به این مهم، پژوهش حاضر بر آن است تا کتاب درسی زبان انگلیسی پایه هفتم را بر مبنای الگوی تاملینسون(2003)مورد ارزیابی قراردهد. روش مورداستفاده دراین پژوهش توصیفی و از نوع میدانی می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دبیران زبان انگلیسی پایه هفتم شاغل در آموزش و پرورش استان گلستان می‌باشد. که جهت انتخاب 132 نفر از معلمان به عنوان نمونه آماری،  از روش نمونه‌گیری تصادفی استفاده شد. سپس داده‌های جمع‌ آوری‌شده از طریق پرسشنامه با بهره گرفتن از آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار 20Spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته‌های این پژوهش نشان‌ داد که محتوای کتاب درسی حاضر، ضمن ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان، آنها را برای استفاده از زبان مقصد آماده می‌کند و با برنامه درسی هم‌خوانی دارد.

 

واژگان کلیدی: ارزیابی، کتاب درسی، برنامه درسی، ارزیابی مواد درسی، مدل تاملینسون،Prospect 1

1-1. مقدمه

در دهکده نوین جهانی، زبان انگلیسی بی‌شک رایج‌ترین زبانی است که به‌طور گسترده برای اهداف گوناگون از جمله تجارت، جهانگردی، مراودات علمی، سیاسی و فرهنگی به‌کار می‌رود.

درخصوص ضرورت یادگیری و تسلط بر زبان انگلیسی،  همین بس که علوی‌مقدم و خیرآبادی(1391) می‌گویند :

”  کریستال[1](2003) معتقد است که زبان انگلیسی، زبان اول چهار میلیون گویشور و زبان دوم تقریباً همین تعداد گویشور در هفتاد وپنج کشور جهان است و تعداد فراگیران این زبان را بیش از یک میلیارد نفر برآورد می‌کند. حضور چشم‌گیر و نافذ زبان در عرصه‌های مختلف، ازجمله سیاست، اقتصاد، پزشکی، ورزش، رسانه و اینترنت در سده اخیر فزونی شتابنده‌ای گرفته‌است. ” همچنین این زبان مهم‌ترین و پرکاربردترین زبان در سطح اینترنت است و از همین روست که امروزه، بنابر گفته یونسکو، ندانستن زبان انگلیسی و کامپیوتر از نشانه‌های بی‌سوادی است.

با توجه به این واقعیت، برای برقراری ارتباط سازنده و آگاهانه با سایر جوامع و دستاوردهای بشری و تعامل مؤثر با جهان، توجه به آموزش مؤثر، اهمیتی روزافزون می‌یابد. آموزشی که در آن، توجه به بُعد ارتباطی زبان تقویت شود تا افرادی با مهارت‌های ارتباطی و زبانی بالاتر برای زندگی در دهکده نوین جهانی پرورش یابند. لذا نظام آموزشی ما، نیازمند چنین نگاهی به آموزش زبان انگلیسی است.

نکته قابل توجه دیگر این است که، با توجه به شرایط کنونی کشورمان که دستاوردهای فراوانی برای تعامل در عرصه‌های مختلف بین‌المللی در اختیار دارد، زبان‌های خارجی به‌عنوان رسانه و ابزار تعامل و تفاهم  بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند، با در نظر گرفتن این مهم، نقش نظام رسمی تعلیم و تربیت کشور در آموزش توانایی‌های کاربردی زبان‌های خارجی به نسل آینده‌ساز ایران اسلامی برجسته می کند. در همین راستا، توجه به چند نکته ضروری است و آن این‌که تعامل مؤثر با جهان، بدون توجه به آموزش مؤثر میسر نمی‌باشد؛ و آموزش مؤثر ارتباط مستقیمی با کتب درسی دارد و کتب درسی ارتباط فشرده‌ای با ارزیابی دارند. به بیانی روشن‌تر، این پژوهش بر آن است تا با ارزیابی کتاب درسی زبان انگلیسی پایه هفتم، از سویی، تصویری شفاف‌تر از ویژگی‌های آن هویدا گردد، و از سویی دیگر، ضرورت  و اهمیت آن در آموزش مؤثر، مشخص گردد. البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که نگارش چنین کتابی، که در سطح ملی مورد استفاده قرار گیرد آن هم بعد از بیست و هفت سال، کار آسانی نیست و قابل تقدیر است؛ اما این واقعیت نمی‌بایست مانع از نقد و باز‌بینی کتاب حاضر گردد؛ چرا که برای رسیدن به بهره‌وری مطلوب در تألیف کتاب‌های درسی و افزایش کارآیی و اثربخشی آنها، لازم است کتاب‌های درسی مورد نقد و بررسی قرار گیرند، تا نقاط قوت تقویت و نقاط منفی برطرف گردد(رضی، 1388).و از آن‌جایی که اهداف اصلی هر کتاب‌درسی از طریق مفاهیم نهفته در محتوای آن تأمین می‌شود و مهم‌ترین بخش نقد هر کتاب، ارزیابی محتوای آن است(همان‌جا)، نگارنده ارزیابی محتوا را از طریق نظرسنجی از دبیران انجام داده است. بی‌تردید نظرات دبیران، به‌عنوان مجریان آموزشی که به‌طور عینی و عملی با مسائل آموزش زبان درگیرند، بسیار ارزشمند خواهد بود؛ به‌همین منظور و برای پی‌بردن به میزان موفقیت کتاب درسی جدید و میزان رضایتمندی دبیران زبان از کتاب مذکور، در پژوهش حاضر،  نظرات دبیران از طریق پرسشنامه‌ای مبتنی بر الگوی تاملینسون[2](2003)جمع‌ آوری و برای ارزیابی کتاب استفاده‌شده‌است. امید است نتایج و یافته‌های این تحقیق برای مجریان آموزشی، طراحان برنامه درسی، برنامه‌ریزان و مؤلفان محتوای آموزشی مفید واقع شود.

1-2. بیان مسئله

همان‌طورکه پیش‌تر بدان اشاره شد، درطی چند دهه اخیر، گسترش زبان انگلیسی در عرصه بین‌المللی رشد شتابنده‌ای به‌خود گرفته‌است. آن‌گونه که، در قرن حاضر، یادگیری و تسلط بر زبان انگلیسی آن‌هم به‌صورت کاربردی، ضرورتی انکارناپذیر برای همه و به‌ویژه دانش‌آموزان و دانشجویان است تا بتوانند نیازها و رویاهای شخصی، تحصیلی و شغلی خود را محقق سازند. اما سؤالی که در این‌جا مجال طرح می‌یابد این است که برای نیل به این مقصود چه باید کرد؟

ارزیابی کتب درسی در ادوار مختلف، به روش‌های متنوع و دلایل گوناگون مورد توجه پژوهش‌گران بوده وبه آن پرداخته شده‌است. تأمل در این آثار و پژوهش‌ها نمایان‌گر آن است که کتاب‌ها مهم‌ترین جزء اکثر برنامه‌ها وکلاس‌های یادگیری زبان انگلیسی به‌عنوان زبان دوم[3] یا زبان بیگانه[4] هستند و در تحقق اهداف آموزشی و اطلاع‌رسانی نقش اساسی دارند. بنا‌به گفته،هاچینسون و تورز[5] 1994(به استناد حسینی‌نسب وهمکاران 1388 ؛ ریاضی ومصلانژاد2010؛ بیرجندی و علی‌زاده 2012؛ لیتز[6]، 2005)کتاب درسی، یک ماده جهانی است و بدون کتاب درسی مرتبط با موضوع تدریس، هیچ محیط یاددهی ـ یادگیری کامل نیست. نظریه‌پرداز دیگری به نام شلدون[7](1998) کتاب‌های درسی را قلب هر برنامه آموزش زبان انگلیسی می‌داند. و بسیاری از کارشناسان  دیگر نیز همچون هی‌کرافت[8] 1995و اونیل[9] 1982(بهاستناد بیرجندی و علی‌زاده ،2012) براین باورند که کتاب‌های درسی در پویایی کلاس درس، نقشی حیاتی دارند. پس می‌توان گفت، یکی از الزامات بسیار مهم برای دست‌یابی به اهداف موردنظر، تهیه‌وتدوین کتاب‌های مناسب است که به هیچ عنوان نباید از آنها غفلت نمود .

از سوی دیگر، اهمیت ارزیابی کتاب‌های درسی موضوعی انکارناپذیر است که به‌اندازه تهیه وتدوین مطالب درسی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در بازسازی و بهبود محتوای کتب درسی نقش به‌سزایی دارد. و در خصوص اهمیت آن نظرات مختلفی وجود دارد. به نظر شلدون1998 وکانینگزورث[10]1995(به استناد حسینی‌نسب، 1388 ؛ ریاضی و مصلانژاد، 2010 ؛ داوری و همکاران، 2012) دلایل متعددی برای ارزیابی کتاب‌های درسی وجود دارد یکی از دلایل این می‌باشد که تحلیل محتوای کتاب‌های درسی به معلمان کمک می‌کند تا نقاط ضعف و قوت کتاب‌های مورد استفاده خود را تشخیص‌ دهند و دلیل دیگر این است که این کار باعث بهبود وپیشرفتحرفه معلمی می‌شود. از همین روست، که بررسی کتاب پایه هفتم نیز از این قاعدهمستثنی نیست و به علت تازه تألیف بودن، از جمله موضوعاتی است که کمتر به آن پرداخته شده است. لازم به ذکر است که مؤلفان کتاب حاضر، اظهار کردند که تغیرات اساسی در نحوه آموزش و محتوای این درس صورت گرفته، که نه تنها بر اساس روش‌های سنتی گذشته نیست، بلکه رویکردهای آموزشی وارتباطی آن همسو با کشورهای همسایه و کشورهای دنیا تدوین شده‌است و تحولات صورت گرفته در کتاب زبان انگلیسی هفتم، هر چهار مهارت گوش‌دادن، صحبت‌کردن، خواندن و نوشتن را مد نظر قرار داده‌است تا دانش‌آموز با کمک آن بتواند ارتباطی سازنده و فعال توأم با خودباوری با جهان اطراف خود برقرارکند، و تجزیه و تحلیل کتاب حاضر می‌تواند این ادعای مؤلفان را بررسی کند.

به بیان روشن‌تر، در روند این بررسی، تلاش بر آن است، تا ابتدا اطلاعاتی در خصوص اهمیت کتب درسی و تهیه وتدوین آن مطرح شود و سپس به چرایی و چگونگی ارزیابی کتب درسی اشاره شود. ذکر این نکته نیز در خور اهمیت است که برای ارزیابی کتب درسی الگوهای مختلفی وجود دارد که نگارنده از الگوی تاملینسون استفاده کرده است. که از چهره‌های شاخص در زمینه تهیه و تدوین مطالب درسی است و فعالیت‌های زیادی در این زمینه انجام داده است. الگوی به‌کار رفته، شامل سه مرحله ارزیابی است.

در این خصوص به استناد داوری و همکاران(2012)و العمری[11] (2008) می‌خوانیم که : تاملینسون  برای ارزیابی مواد آموزشی سه نوع طبقه‌بندی تعریف کرده‌است که در هدف ، فرم و زمان متفاوت هستند 1)ارزیابی قبل از استفاده

چکیده: 1

مقدمه. 2

فصل اول. 4

کلیات تحقیق.. 4

. 5

. 7

. 8

. 8

. 9

. 9

1-6-1 نخبگان سیاسی ابزاری: 9

1-6-2 نخبگان سیاسی فکری: 9

1-6-3 سیاست خارجی: 10

. 10

. 12

. 12

. 12

فصل دوم. 13

ادبیات و مبانی نظری تحقیق.. 13

. 14

. 16

. 17

. 17

. 19

2-5-1 نخبگان سنتی و مذهبی: 19

2-5-2 نخبگان تکنوکراتیک: 19

2-5-3 نخبگان مالکیت: 20

2-5-4 نخبگان کاریزماتیک: 20

2-5-5 نخبگان ایدئولوژیکی: 20

2-5-6 نخبگان سمبلیک: 20

. 21

. 22

. 24

2-8-1 انزوا طلبی: 25

2-8-2 بی طرفی: 25

2-8-3 عدم تعهد: 26

2-8-4 اتحاد و ائتلاف: 26

. 27

. 27

. 27

. 30

. 33

2-13-1 دوره ی اول، دوران محافظه کاری با خط و مشی لیبرالیسم: 33

2-13-2 دورهی دوم، دوره ی ارزش محور یا آرمانگرای امت محور: 35

2-13-3 دوره ی سوم، دوره ی منفعت محور_اصلاح طلبی اقتصادی (عملگرا): 35

2-13-4 دوره ی چهارم، دوره ی گفتمان فرهنگ گرای سیاست محور: 36

2-13-5 دوره ی پنجم، با تأکید بر احیا نقش عدالت و معنویت در تحولات جهان (گفتمان اصولگرایی عدالت محور). 37

. 38

. 38

2-15-1 نظریه ویلفرده پاره تو. 39

2-15-2  نظریه ی گائتانو موسکا 41

 

2-15-3 نظریه ی روبرت میشلز. 43

. 44

2-16-1 جوزف شومپیتر. 44

2-16-2 سی رایت ملیز. 44

2-16-3 رابرت دال. 45

. 46

. 47

. 48

. 49

. 51

. 52

2-22-1  رهیافت کلان نظام به عنوان راهنمای مطالعه و اقدام سیاست خارجی: 52

2-22-2 رهیافت خرد در تجزیه و تحلیل های سیاست خارجی: 53

2-22-3 رهیافت اتصال دو سطح تحلیل: 54

. 55

. 56

فصل سوم. 58

جهت گیری سیاست خارجی دولت هشتم ونهم و نقش نخبگان در این جهت گیری ها 58

3. . 59

. 59

. 63

. 66

. 68

. 70

. 71

. 73

بررسی نقش نخبگان سیاسی در جهت گیری سیاست خارجی دولت نهم ودهم. 74

. 74

. 74

. 76

3-10-1نقش نخبگان سیاسی در شکل گیری شعار عدالت گرایی در سیاست خارجی: 76

3-10-2 نقش نخبگان سیاسی در شکل گیری شعار اصول گرایی در سیاست خارجی: 76

3-10-3 نقش  سیاست خارجی دولت احمدی نژاد در شکل گیری شالوده شکنی نظم موجود: 77

3-10-4 نقش نخبگان سیاسی در شکل گیری شعار تقویت استراتژی چند جانبه گرایی: 80

3-10-5 نقش نخبگان سیاسی در شکل گیری شعار جامعه ی مهدوی: 81

. 81

. 83

فصل چهارم. 90

نتیجه گیری.. 90

. 98

منابع. 99

چکیده:

پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی مقایسه ای نقش نخبگان سیاسی در جهت گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد می پردازد. از آن جایی که سیاست خارجی موفق کلید رشد و پیشرفت یک کشور می باشد و سیاست خارجی هر کشوری توسط نخبگان آن جامعه طرح ریزی می شود و بنابراین شاه کلید اصلی پیشرفت، در دست نخبگان یک جامعه و در رأس آنان در دست نخبگان فعال در بخش سیاست خارجی می باشد. و هم چنین می توان گفت تضاد اصلی در جامعه نه میان مردم و نخبگان بلکه میان خود نخبگان است. از این رو بسته به نوع نخبگانی که حکومت را در دست دارند و سیستم حکومت را شکل می دهند، تصمیمات و جهت گیری های هر نظام و حکومتی فرق می نماید.در دولت های هشتم و نهم به ترتیب با دو جهت گیری تدافعی و تهاجمی در سیاست خارجی مواجه هستیم. در طراحی هر جهت گیری سیاست خارجی در هر یک از دولت ها، تعداد نخبگان سیاسی باید مشخص گردد.از این رو محقق در این پژوهش می خواهد بدور از سلیقه ی سیاسی و نظر شخصی به مقایسه ی نقش نخبگان در جهت گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بپردازد. هدف کلی از این پژوهش شناسایی میزان نقش نخبگان سیاسی در جهت گیری سیاست خارجی  و به عبارت دیگر از آنجا که جهت گیری سیاست خارجی دولت هشتم و نهم تفاوت ماهوی با هم دارند، باید مشخص نمود نقش هر کدام از نخبگان در طراحی جهت گیری سیاست خارجی چه مقدار بوده است.سؤال اصلی محقق اینست: نقش نخبگان ابزاری و غیر ابزاری (فکری) در تعیین جهت گیری سیاست خارجی چه مقدار است و در هر یک از دو دولت مزبور، در تعیین جهت گیری سیاست خارجی کدام نخبگان نقش بیشتری را ایفا کرده اند؟

فرضیه ی محوری در این پژوهش بر این اصل بنا شده است که: « به نظر می رسد نقش نخبگان غیر ابزاری (فکری) در تعیین جهت گیری سیاست خارجی دولت هفتم وهشتم بیش از دولت نهم و دهم است و هم چنین نخبگان ابزاری وزارت امور خارجه، دولت هفتم و هشتم، بیشتر از طیف تحصیل کردگان اروپایی هستند و گرایش بیشتری به غرب دارند. نخبگان ابزاری دولت نهم و دهم، بیشتر طیف تحصیل کردگان شرقی (هند_ایران) هستند.اهمیت این پژوهش در این است که جنبه ی نوآوری دارد و تاکنون چنین مقایسه ای صورت نگرفته است.

واژه های کلیدی:سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران_ نخبگان سیاسی (نخبگان فکری_ نخبگان ابزاری)

مقدمه

سیاست خارجی هر کشوری زمانی می تواند در عرصه ی بین المللی از کارایی و مشروعیت لازم برخوردار باشد که ضمن تعادل با محیط داخلی؛ در جهت میل به منافع ملی شکل گرفته و تنظیم شود. این امر زمانی میسر است که منافع ملی دقیقا شناخته و تعریف شوند. کشورهایی که در عرصه ی بین المللی و سیاست خارجی موفق هستند همگی منافع ملی خود را کاملا مشخص کرده اند و آن ها را برای خویش تعریف نمو ده اند. آن ها می دانند بر چه اصول از سیاست خارجی خود نباید معامله کنند و یا می توان گفت به درستی خطوط قرمز خویش را می شناسند و باز می دانند در مورد کدام مؤلفه ها می توانند انعطاف پذیری استراتژیک از خود نشان دهند.

اما موضوعی که در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران شاهدش بوده ایم: جهت گیری های متفاوت سیاست خارجی دولت ها نسبت به یکدیگر است؛ شاید این همه تفاوت در جهت گیری و تفاوت در تعریف منافع ملی برای دستگاه دیپلماسی ما خوش یُمن نباشد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، شاهد پنج خرده گفتمان در بطن گفتمان انقلاب اسلامی بوده ایم در این پژوهش ابتدا به بررسی دو خرده گفتمان اصلاح طلب جامعه محور و اصول گرای عدالت پرور و سپس به بررسی نقش نخبگان در طراحی این جهت گیری ها می پردازیم.

تفاوت های بسیارچشم گیر و زیادی در جهت گیری های این دو؛ دوره به چشم می خورد. در این پژوهش نقش نخبگان در طراحی این جهت گیری ها تا حدودی مشخص گشت. زمانی که یک گروه از نخبگان با طرز تفکر خاص خود، قدرت را به دست می گیرند، مجددا منافع ملی را برای خویش باز تعریف می نمایند و بر همین اساس شروع به جهت گیری های سیاسی و اخذ تصمیمات سیاسی در عرصه ی بین المللی و داخلی می نمایند.

مسئله ی دیگر اینجاست که هر کدام از دولت ها معتقدند: بهترین جهت گیری سیاست خارجی را بر اساس ظرف مکان_زمان برای جمهوری اسلامی ایران انتخاب نموده اند. تیم سیاست خارجی دولت آقای احمدی نژاد، تیم سیاست خارجی دولت آقای خاتمی را متهم به خیانت به منافع و مصالح ملی و سوق دادن کشور به دامان غرب می نماید. و در طرف دیگر تیم سیاست خارجی آقای خاتمی، تیم سیاست خارجی آقای احمدی نژاد را متهم به تقابل با دنیا و موجب به خطر افتادن امنیت و منافع ملی کشور می نمایند. اما آنچه مهم است این است که این ادعا ها؛ جنبه ی تبلیغاتی، جناحی، حزبی و سیاسی دارد و در جهت تخریب چهره ی طرف مقابل می باشد.

تصمیم گیرندگان در عرصه ی سیاست خارجی ایران فراوانند: طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ مقام معظم رهبری، مجلس شورای اسلامی، شخص رئیس جمهور، مجمع تشخیص مصلحت نظام و وزارت امور خارجه تصمیم گیرندگان این امر هستند. در همین راستا به نقش نخبگان ابزاری و غیر ابزاری (فکری) وزارت امور خارجه در تعیین طراحی  جهت گیری سیاست خارجی می پردازیم. اینکه نخبگان ابزاری چه مقدار در طراحی این استراتژی ها نقش داشته اند؟ اینکه نخبگان غیر ابزاری (فکری)چه مقدار در طراحی این اتراتژی ها نقش داشته اند؟ نگارنده در این پژوهش به ابن نتیجه رسید محل تحصیل نخبگان ابزاری تأثیر بسیار زیادی در جهت دهی فکری نخبگان ابزاری دارد، نخبگان ابزاری که در غرب تحصیلات خود را به اتمام رسانده اند خواهان تعامل با غرب و نخبگانی که در شرق و یادر ایران تحصیل کرده اند خواهان حرکت به سوی شرق و ایستادگی در برابر غرب می باشند.

هم چنین نگارنده به این نتیجه رسیده است که نخبگان غیر ابزاری (فکری) نقش بسیار بیشتری در طراحی سیاست خارجی دولت آقای خاتمی داشته اند و نقش بسیار کمی در طراحی جهت گیری سیاست خارجی دولت آقای احمدی نژاد داشته اند. هر چند که از لحاظ تعداد و آمار نخبگان غیر ابزاری (فکری) و مشاوران وزارت امور خارجه در هر دودوره برابرند. اما مسئله اینست که؛ چه قدر مشاوره ی این نخبگان در طراحی جهت گیری های سیاسی به کار برده می شود.

بر همین اساس پژوهش حاضر به مقایسه ی بررسی نقش نخبگان سیاسی در جهت گیری سیاست خارجی دولت هشتم و نهم می پردازد.

-1-بیان مسأله:

پس از روی کار آمدن دولت اصلاحات، گسترش روابط خارجی و رسیدگی به مسائل و امور خارجی، نحوه ی بیان و شیوه ی رفتار و برخورد با دیگران نسبت به قبل تغییر یافت.

پذیرش پلورالیسم جهانی به معنی نفی نظام تک قطبی و پذیرش تساوی فرهنگ ها، به محور اصلی سیاست خارجی تبدیل شد. (ازغندی، 1381، 18)

در دوران اصلاحات با تحول در گفتمان سیاسی مواجه هستیم. به این ترتیب که مشروعیت اثباتی، جایگزین مشروعیت سلبی یعنی دوری گزیدن از دشمن تراشی، طرح شعار های پرخاشگرایانه  و تحریک کننده گردید.

دولت اصلاحات گام های اساسی در جهت گفتگو با جهان خارج و تنش زدایی با کشورهای منطقه و جهان برداشت و همکاری های منطقه ای و بین المللی خود را افزایش داد.

به اعتقاد خاتمی تنش زدایی به معنی غفلت و نا هوشیاری نیست،«بلکه شناخت مرز های دشمن و تلاش برای تقویت دوستی ها و جنبه ی اشتراک و هوشیاری در برابر تهدید ها است. ما معتقدیم سیاست تنش زدایی هزینه ی اداره ی کشور را به حداقل خواهد رساند.» سیاست تنش زدایی از طریق گفتگو و مفاهمه، دیدگاهی است واقعگرا و در جهان پر از تعارض هم می تواند پاسخگوی ارزش ها باشد و هم اینکه منافع ملی را در سطوح مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تامین نماید.

سیاست تنش زدایی با فاصله گرفتن از اولویت های امنیتی و ایدئولوژیک به سمت همگرایی و همکاری همه جانبه پیش رفته و در نتیجه زمینه های بیشتری را برای گفتگوی میان تمدن ها و همگرایی چند جانبه حکومتی بوجود آورد.

پس از به قدرت رسیدن محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهور، مواضع سیاسی ایران در سیاست خارجی تغییر قابل ملاحظه ای پیدا نمود. دولت نهم بر اساس سه اصل عزت، حکمت و مصلحت سیاست تهاجمی را جایگزین سیاست تدافعی در جهت گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نمود. سیاستی که حتی وارد خطوط قرمز آمریکا و غرب گشت.

فصل اول: کلیات تحقیق.. 1

مقدمه. …………………………………………………………………………………………………………….1

بیان مسأله. 5

اهداف تحقیق   5

چکیده

قدرت نرم بخشی از سازوکارهای کنش راهبردی بازیگران در روند اثرگذاری بر محیط منطقه­ای و بین ­المللی محسوب می­ شود. اگرچه نظریه­پردازان مختلفی از جمله «سون تزو» در فرایند گسترش ادبیات قدرت نرم تلاش­ های زیادی به انجام رسانده­اند، اما پیامبران نیز در این ارتباط پیشگام سایر نظریه­پردازان در کاربرد قدرت نرم بوده ­اند. پیامبرانی همانند حضرت عیسی(ع) و پیامبراکرم(ص) را باید در زمره افرادی دانست که قدرت نرم را به عنوان تاکتیک و استراتژی مورد استفاده قرار داده­اند.

مطالعة تاریخی زندگی و عملکرد پیامبر اکرم(ص) حاکی از آن است که آن بزرگوار پرچمدار جنبش نرم در جهان می­باشد.هر چند تمام پیامبران فعالیت­ها و اصول اعتقادی و تبلیغی دین خود را بر پایة حرکت نرم گذاشته­اند، لیکن پیامبر اسلام(ص) در همة جنبه­ های شخصی و عمومی با جنبش نرم که خود آن را پایه­گذاری کرده بود زندگی و رفتار می­کرد. بسیاری از صاحب­نظران بر این عقیده می­باشند که با ظهور ادیان به ویژه اسلام و گسترش سریع آن در جهان، نقش قدرت نرم و دیپلماسی برجسته گردیده و به یک عامل سرنوشت­ساز تبدیل شده است، زیرا اسلام نه بر اساس قدرت سخت بلکه بر اساس قدرت نرم گسترش یافت.

بر این اساس احیای دیپلماسی پیامبر اعظم(ص) که در قالب صداقت، صراحت، سادگی، عدم تظاهر به قدرت، قاطعیت، دلیری و شجاعت بود در میان کشورهای اسلامی جهان اهمیت ویژه­ای به خصوص برای جمهوری اسلامی ایران داشته است. انقلاب اسلامی ایران که دارای ماهیتی اسلامی است و جنبه­ های سیاسی، اقتصادی و اعتقادی نیز جزیی از این ماهیت محسوب می­شوند، با ارزش­های بنیادین، ایده­های بدیع و نو، توانمندی­ها و ظرفیت­های فرهنگی، سیاسی، ژئوپلیتیکی، قدرت رهبری بی­بدیل و … قدرت نرم تولید کرد.

به عبارتی انقلاب اسلامی مولود قدرت نرم پیامبر(ص) و جمهوری اسلامی نیز احیاگر دیپلماسی و قدرت نرم آن حضرت می­باشد. جمهوری اسلامی ایران در این مسیر تلاش نموده در قالب استفاده از قدرت نرم در سیاست خارجی، انحطاط تمدن اسلام را خاتمه داده و موجب بروز نوعی بیداری و احیاگری اسلامی آن هم برپایة بازگشت به ایدئولوژی و مکتب اسلام در میان کشورهای منطقه و جهان گردد. در این پایان نامه به نقش قدرت نرم به عنوان کلام انبیاء و راهبرد الهی در سازوکارهای سیاست خارجی ایران به عنوان نمادی از برسازی قدرت نرم پیامبر اسلام(ص) می­پردازیم.

واژگان کلیدی: دیپلماسی پیامبر اعظم(ص)، قدرت نرم، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، صدور انقلاب اسلامی، تنش­زدایی، تعامل گرایی.

مقدمه

 

آموزه­های دینی بخشی از واقعیت­های راهبردی در سیاست جهانی محسوب می­شوند. آموزه­هایی که پیامبر اسلام در برخورد با محیط پیرامون مورد استفاده قرار داد را باید به عنوان بخشی از سیاست جهانی در ادبیات دینی دانست. کشورهایی همانند ایران در سال­های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تلاش دارند تا از این راهبرد برای اهداف و منافع ملی خود استفاده نمایند. دیپلماسی و قدرت نرم پیامبر(ص) فعالیت­هایی است که آن حضرت به عنوان رییس حکومت و نمایندگان و سفرای منتخب او در راه نیل به مقاصد و ادای وظایف سیاسی دولت اسلامی در میان قبایل و گروه­های دینی و دولت­های غیرمسلمان در خارج از قلمرو حکومت اسلامی انجام می­داده­اند. در حقیقت اهداف عالی و خطوط کلی سیاست اسلام و منافع امت اسلامی بود که دیپلماسی پیامبر(ص) را معین می­کرد.

دستیابی به مقاصد سیاسی، امنیتی و اقتصادی، همواره از مهم­ترین اهداف کشورها در تدوین و اعمال سیاست داخلی و خارجی­شان بوده است. برای تحصیل این مقاصد کشورها به طور سنتی نوعی دیپلماسی مبتنی بر رویکردها و ابزارهای سیاسی، نظامی و اقتصادی را در پیش می­گیرند. با وجود این­که در نیمه دوم سده بیستم رویکردهای جدیدی در دیپلماسی مطرح شده است ولیکن جمهوری اسلامی ایران در جهت جذب و اثرگذاری بر مخاطبان منطقه­ای و جهانی خود به دنبال احیای دیپلماسی و قدرت نرم پیامبراعظم(ص) می­باشد.

جمهوری اسلامی ایران برای احیای دیپلماسی پیامبر اعظم(ص) تمرکز خود را بر زمینه ­های افزایش تحرک و جهاد علمی، ارتقای دانش و آگاهی عمومی و اعتلای روحیه تحقیق و ابتکار گذارده را فراهم آورده و در سایه گسترش روحیه خودباوری و خوداتکایی، ترویج فرهنگ استقلالی و مشارکتی و نفی فرهنگی تبعی و منفعل به دگرگون سازی مناسبات فرهنگی و زیربناهای فکری و تحول فرهنگی همت گماشت و با احیای خاطره جمعی بر اساس آموزه­های اسلامی و الگوهای سازنده دینی به تقویت هویت فرهنگی، همبستگی امت واحده، همچنین به بازسازی تمدن اسلامی، ارتقای بیداری اسلامی، احیای هویت اسلام پرداخت. جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اقدامات داخلی و منطقه­ای برای پیشبرد دیپلماسی سازنده تمرکز بسیاری بر جریان­های بین ­المللی از جمله تاکید بر عدالت­گرایی و نفی تبعیض، انسان­تر کردن، منصفانه­کردن و عادلانه کردن فضای جهانی و نیز افشای ماهیت سلطه طلبانه، غیرانسانی و غیراخلاقی گفتمان بر روابط بین ­المللی داشت.

انقلاب اسلامی ایران از رهگذر تبیین اندیشه و آرمان عدالتخواهانه خود درصدد برآمد با روش­های غیرمستقیم به نتیجه دلخواه و مطلوب یعنی بیداری اسلامی دست یابد. تأکید ارزش­های انقلاب توسط جنبش­های آزادی­بخش، اشاعه الگوی مردم سالاری دینی، استقبال ملل مستضعف و افزایش اشتیاق آنان به نقش آفرینی جمهوری اسلامی در صحنه بین­المللی، توان متقاعدسازی دیگر از زاویه توانایی شکل دادن ترجیحات و الویت­های آنان، جلب و جذب جهان اسلام به شخصیت رهبری، فرهنگ، ارزش­ها، ساختار سیاسی و اعتبار اخلاقی جمهوری اسلامی ایران و نیز بهره­ گیری از توان اطلاعاتی و ارتباطاتی رسانه ­های سنتی برای انتقال پیام انقلاب به مخاطبان مسلمان و مستضعف را می­توان در زمره مواردی دانست که جایگاه قدرت نرم و دیپلماسی پیامبر(ص) را در فرایند استقرار بنیان­های انقلاب اسلامی ایران مشاهده نمود. استفاده از قدرت نرم و دیپلماسی پیامبر اعظم(ص) در جهت نشان دادن مشروعیت جمهوری اسلامی ایران را می­توانیم در ارزش­هایی نظیر مردم سالاری دینی و کمک­های بشردوستانه به نهضت­های رهایی­بخش و ارتقای توانمندی­های علمی و فرهنگی در سطح داخلی، منطقه­ای و یبن­المللی مشاهده نماییم. از طرفی با توجه با توجه به این­که انقلاب اسلامی ایران مولود قدرت نرم و احیای دیپلماسی و قدرت نرم پیامبر اعظم(ص) است، به عنوان پدیده­ای که بر اساس ارزش­های دینی و اسلامی، شکل گرفت و الگوی جدیدی از مقاومت و مبارزه با استبداد و استعمار مدیریت در عرصه قدرت، سیاست و حاکمیت را متجلی و به نمایش گذاشت و نوعی از جریان احیاگری، بیداری فکری و ایدئولوژیک را سامان و هدایت کرد. باید بر این نکته اذعان داشت که در واقع انقلاب اسلامی ایران، به صورت نمونه ­ای الهام بخش و الگو عمل کرد و تواتست احیاگر دیپلماسی و قدرت نرم پیامبر(ص) در میان کشورهای اسلامی باشد.

بیان مسأله

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در قالب گفتمان نه شرقی و نه غربی جمهوری اسلامی ایران شروع شد و نشان از این دارد که سیاست خارجی کشور همواره تابع پویایی­های فرهنگ انقلاب اسلامی و باورهای ملی است. به همین دلیل ماهیت احیای اسلام ناب و دیپلماسی قدرت نرم پیامبر اعظم(ص) بر هرگونه مرزبندی سیاسی مقدم بوده است.

به بیان دیگر سیاست خارجی جمهوری اسلامی و شیوه مرزبندی­های سیاسی آن ریشه در تفکر احیای امام خمینی(ره) دارد که ضمن باور به تحول مرزهای سیاسی و ظهور وضعیت­های سیاسی گوناگون در داخل و خارج از کشور ذات وجود هر اندیشه دینی منبعی جوشان و خروشان است که کیان و روح مشروعیت را همواره از غیریت­ها متمایز می­ کند.

گفتمان سیاسی خارجی جمهوری اسلامی ایران در قالب (حکمت و عزت و مصلحت) از تکیه بر مردم و مردم سالاری دینی اسلام و ولایت فقیه و عزت ستیزی و اسلام سیاسی حکایت دارد.

سیاست  خارجی جمهوری اسلامی که در جهت احیا دیپلماسی و قدرت نرم پیامبر اعظم(ص) پی­ریزی شده است درصدد رفع سوء تفاهم­های انباشته شده از گذشته و در تلاش جهت پایان دادن به هر نوع تنازع و کشمکش بین­الملل توجه

چکیده 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه. 3

1-2- بیان مسأله. 5

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق.. 7

1-4- مرور ادبیات و سوابق مربوطه. 7

1-5- جنبه جدید و نوآوری در تحقیق.. 9

1-6- اهداف تحقیق.. 9

1-6-1- هدف کلی.. 9

1-6-2- اهداف فرعی.. 9

1-7- سؤال تحقیق.. 10

1-8- فرضیه تحقیق.. 10

1-9- متغیرهای تحقیق.. 10

1-10- روش گردآوری داده‌ها 10

1-11- سازماندهی تحقیق.. 10

فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات تحقیق

2-1- مقدمه. 13

2-2- تاریخچه ناتو. 13

2-2-1- نگاهی به شکل گیری ناتو. 13

2-2-2- جنگ سرد؛ آغازی بر تشکیل سازمان‌های منطقه‌ای در شرق و غرب… 14

2-2-3- پیمان دفاع جمعی بروکسل، مقدمه تشکیل سازمان ناتو. 15

2-2-4- تشکیل ناتو. 15

2-2-5- تصویب پیمان. 16

2-2-6- گسترش ناتو به شرق.. 17

2-3- تحول مفهوم خاورمیانه. 18

2-3-1- اهمیت خاورمیانه برای کشورهای عضو ناتو. 21

2-3-2-  ناتو و سیاست خارجی خاورمیانه‏ای آمریکا 26

2-4- ناتو ابزار سیاست خارجی آمریکا 27

2-5- تقویت کنترل آمریکا بر منابع انرژی.. 30

2-6- کاهش هزینه‏ های حضور آمریکا 33

2-7- تقویت موضع آمریکا در برابر تروریسم. 34

2-8- تقویت موضع آمریکا در برابر گسترش تسلیحات غیرمتعارف… 34

2-9- چارچوب نظری: نظریه نئورالیسم. 35

2-10- نتیجه گیری.. 40

فصل سوم: پیشینه حضور ناتو در خاورمیانه

3-1- مقدمه. 43

3-2- سازمان ناتو. 44

3-2-1- ساختار سیاسی ناتو. 45

3-2-2- ساختار نظامی ناتو. 46

3-2-2-1- كمیته نظامی.. 46

3-3- سازمان‌ها و نهادهای ناتو. 46

3-4- اهداف ناتو در دوران جنگ سرد. 47

3-5- تعهدات اعضا 47

3-6- بحران هویت در ناتو. 48

 

3-7- تولد دوباره ناتو. 49

3-7-1- مأموریت‌های خارج از منطقه در طول سال‌های دهه 90. 50

3-7-2- نگاه ناتو به روسیه از همكاری تا چالش ها 50

3-7-3- ناتو و آمریكا پس از 11 سپتامبر. 51

3-8- اصل تسری.. 53

3-9- اصل خود جداسازی.. 53

3-10- اصل مالکیت مشترک.. 54

3-11- اصل همکاری عملی با فواید جمعی.. 54

3-12- اصل مکمل‏بودن. 54

3-13- مشکلات ناتو در حوزه مدیترانه. 55

3-14- اختلافات بین اعراب و رژیم صهیونیستی.. 55

3-15- دریافت‏های متفاوت امنیتی.. 56

3-16- عدم تامین منافع امنیتی کشورهای عضو. 56

3-17- مخالفت نیروهای نظامی کشورهای عضو. 56

3-18- ابتکار همکاری استانبول. 57

3-19- همکاری ناتو و کویت در چارچوب ابتکار همکاری استانبول. 60

3-20- مأموریت‏های ناتو در محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران. 62

3-21- مأموریت ناتو در افغانستان. 62

3-22- مأموریت ناتو در عراق.. 64

3-23- مأموریت‏های ناتو در پاکستان. 66

3-24- مأموریت ناتو در لبنان. 67

3-25- مأموریت ناتو در لیبی.. 68

3-26- موانع حضور ناتو در منطقه. 69

3-26-1- مشکل اجماع داخلی.. 70

3-26-2- عدم حمایت مالی و لجستیکی کشورهای اروپای از ناتو. 71

3-27- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری.. 71

فصل چهارم: نقش ناتو در خاورمیانه

4-1- مقدمه. 75

4-2- راهبرد ناتو در خاورمیانه. 75

4-3- چالش‌های ناتو در خاورمیانه. 76

4-4- آمریکا و نظام امنیتى در خاورمیانه. 77

4-5- اهداف آمریکا از وارد ساختن ناتو در نظم منطقه خاورمیانه. 78

4-6- زمینه‏هاى ورود ناتو به خاورمیانه. 80

4-7- چشم انداز حضور ناتو در خاورمیانه. 81

4-8- رابطه ترکیه و ناتو و چگونگی تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوی اسلامی ایران. 82

4-9- نتیجه گیری.. 86

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه. 89

5-2- راهکارهای تحقیق برای محققین آتی.. 90

5-3- نتیجه گیری.. 90

منابع و مآخذ. 96

 

فهرست جدول‌ها

عنوان………………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

جدول 2-1- ذخایر نفت کشورهای خاورمیانه. 22

جدول 2-2- ذخایر نفت حوزه دریای خزر. 22

جدول 3-3- مهم‌ترین واردکنندگان نفت در سال 2011. 23

جدول 2-4- وضعیت حقوقی برنامه هسته‏ای برخی از کشورهای خاورمیانه. 24

جدول 2-5- ذخیره، تولید و نرخ ذخیره ـ تولید بزرگ‌ترین مناطق نفتی جهان. 31

چکیده

وجود ارتش بین المللی ناتو که مأموریت خود را ایجاد امنیت در سرتاسر گیتی در برابر خطر تروریسم می‌داند، نه تنها امنیت را با خود نیاورده بلکه موجب تحریکات مهم نظامی و شروع یک مسابقه تسلیحاتی دیگر در جهان شده است. ناتو قبل از این که یک پیمان دفاعی بین المللی باشد، یک سلاح قوی در دستان امپریالیسم آمریکا است و تنها به خواست ایالات متحده عمل می‌کند.

حادثه یازدهم سپتامبر سرفصل جدیدی بر سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا بود. این حادثه را می‌توان بزرگترین اعتراض به سیاست‌های ایالات متحده دانست. دولت آمریکا با این استدلال که مورد تهاجم عملیاتی تروریستی قرار گرفته، دفاع را حق خود دانست. از همان روزهای اول، انگشت اتهام به سوی شبکه القاعده متوجه شد. سپس دولت آمریکا با ارائه اسنادی این گروه را مسوول حوادث دانست و در مدت زمانی کوتاه نیروهای خود را برای حمله به افغانستان، مقر این گروه آماده نمود و با همکاری جامعه جهانی تحت عنوان مبارزه با تروریسم، توانست این کشور را به راحتی و در مدت زمانی کوتاه اشغال نماید.

به همین دلیل، هدف از انجام مطالعه پیش روی، بررسی نقش ناتو در پیشبرد راهبردی سیاست‌های ایالات متحده در خاورمیانه پس از 11 سپتامبر است.

واژه‌های کلیدی: تروریسم، تسلیحات هسته ای، خاورمیانه بزرگ، راهبرد آمریکا، ناتو

-1- مقدمه

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی كه به اختصار به آن ناتو می‌گویند در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم و در پی تهدید خطر شوروی سابق با هدف حفظ امنیت اعضاء به خصوص كشورهای اروپای غربی شكل گرفت پس از جنگ جهانی دوم تا پیش از سال 1991، در كنفرانس یالتا در فوریه 1945 پس از مذاكرات روزولت، استالین و چرچیل نقشه اروپا به صورت جدید كشیده شد و به شكل گیری نظام دو قطبی و تقسیم شدن جان بین دو ابرقدرت شوروی و آمریكا كشورها به عنوان آخرین راهكار ناچار بودند جذب یكی از دو قطبند. به طوری كه وضع اروپا را در طول جنگ و پس از آن را به این صورت خلاصه می‌كنند:

1- ابتدا منهدم شد      2- تقسیم گردید   3- سرانجام تا دندان مسلح گردید

سرانجام به دنبال تهدیداتی كه از جانب شوروی متوجه كشورهای اروپایی بود و دستیابی مسكو به سلاح‌های اتمی، بمب‌های هیدروژنی، شكل گیری پیمان ورشو، ساخت موشك‌های قاره پیما و بحران موشكی كوبا در بین سال‌های 1949، 1962 كه همگی گویای وجود دشمنی خطرناك بود اروپاییان را وادار كرد كه به پیمان ناتو بیش از پیش توجه كنند.

در ابتدا اروپاییان تلاش می‌كردند امنیت خویش را تضمین نمایند. پنج كشور انگلیس، فرانسه، بلژیك، هلند و لوكزامبورگ در مارس 1948 پیمان دفاعی بروكسل را امضا كردند. در پی مداخلات شوروی در اروپای شرقی و بی دفاع بودن اروپا در برابر ماشین نفوذی كمونیسم، لزوم حضور آمریكا برای برقراری امنیت در اروپا در پیكره یک پیمان دفاعی احساس می‌شد.

در 6 ژوئیه 1948 مذاكراتی برای امضای پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با حضور آمریكا، كانادا و پنج كشور عضو پیمان بروكسل در واشنگتن آغاز و با پیوستن ایتالیا دانمارک نروژ ایسلند پرتقال در نهایت در آوریل 1949 پیمان دفاعی ناتو امضاء شد (ترکیه و یونان 1952 و آلمان 1955 به آن پیوستند).

این طور كه تاكنون عنوان شده فلسفه وجودی این پیمان تا قبل از سال 1991 ایجاد كمربند امنیتی به دور دموكراسی‌های غربی و دیگری محاصره ابرقدرت كمونیسم و اقمارش بود كه بعدها در چارچوب پیمان ورشو گرد آمدند.

فصل اوّل

بینامتنیت.. 2

بینامتنیت از دیدگاه ناقدان غربی. 2

 بینامتنیت از دیدگاه ناقدان عربی. 9

اصطلاحات بلاغی مرتبط با تناص… 9

تلمیح. 9

تضمین. 10

اقتباس.. 10

معیارهای سه­گانه­ی بینامتنی. 12

نفی جزئی یا اجترار. 12

نفی متوازی یا امتصاص… 13

نفی کلی یا حوار. 13

فصل دوّم

آشنایی با شعر شیعی. 14

آشنایی با شعر شیعی. 15

مضامین و مفاهیم شعر شیعی. 15

عشق ورزیدن به اهل بیت(ع) 15

رثاء اهل بیت(ع) و یارانشان. 16

ویژگی­های شعر شیعی. 17

استفاده از براهین عقلی در برخورد با مخالفان اهل بیت(ع) 17

صداقت و ارادت شاعران شیعی. 18

آمیختگی عناصر دینی و سیاسی. 19

بیان حقّانیت ائمه(ع) در جانشینی پیامبر(ص) 20

هجو دشمنان خاندان پیامبر اکرم (ص) 20

بیان مسائل تاریخی. 21

مسأله­ رجعت و ظهور امام زمان (عج) 21

استفاده از آیات و روایات در شعر. 22

کمیت.. 24

دعای أئمّه در حقّ کمیت.. 25

شعرکمیت.. 28

هاشمیات.. 29

عبدى كوفى شاعر ولایت و حریت.. 30

تولد و وفات.. 31

عبدی و شعر ولایی. 31

شعر مکتبی. 32

نبوغ عبدی در ادب و حدیث.. 33

اعتراف سید حمیری به نبوغ شعری عبدی. 35

دیک الجن الحمصی. 35

ماجرای دلدادگی دیک­الجن. 36

زندگی ادبی دیک­الجن. 37

دیوان دیک­الجن. 38

نگاهی کلی بر سبک شعری دیک­الجن. 39

فصل سوّم

روابط بینامتنی قرآنی و روایی شعر شاعران. 40

 

روابط بینامتنی اشعار کمیت اسدی با آیات قرآن کریم و احادیث.. 41

روابط بینامتنی با قرآن کریم 41

روابط بینامتنی با احادیث.. 55

روابط بینامتنی علم یا شخصیت.. 59

روابط بینامتنی اشعار عبدی کوفی با آیات قرآن کریم و روایات.. 65

اروابط بینامتنی با آیات قرآن کریم 65

روابط بینامتنی با احادیث.. 76

روابط بینامتنی با قرآن و احادیث.. 89

روابط بینامتنی علم یا شخصیت.. 95

روابط بینامتنی اشعار دیک­الجن الحمصی با آیات قرآن کریم و احادیث.. 99

روابط بینامتنی با قرآن کریم 99

روابط بینامتنی با احادیث.. 109

روابط بینامتنی با قرآن و احادیث.. 114

روابط بینامتنی علم یا شخصیت.. 118

نتیجه­ پژوهش.. 124

الملخّص… 126

موجز الرسالة…………………………………………………………………..127

فهرست­ها

فهرست منابع و مراجع. 136

فهرست پایگاه­های اینترنتی. 141

فهرست أعلام 142

فهرست آیات.. 146

فهرست احادیث.. 151

چکیده:

بینامتنی یکی از رویکردهای نقد جدید است، که روابط بین متون را مورد بررسی قرار می­دهد. این رویکرد، نگرش به متن را به طور کلی دگرگون کرد. بر اساس آن، متن پایدار وجود ندارد؛ متون در نهایت حاصل آثار پیش از خود یا معاصر با خود می­باشد. این رویکرد به متون، مورد توجّه منتقدان غرب و جهان عرب واقع شد و واکنش­های متفاوتی را برانگیخت.

شاعران مكتبى و مدافعان ولایت اهل ‏بیت(ع)، پیوسته از عقیده و ایمان خویش، مشعلى برافروخته و از هنر و ادب خود، سلاحى ساخته­اند، تا از «حق‏» دفاع ‏كنند و با «باطل‏» بستیزند. شاعران شیعی در راستاى فرهنگ اهل ‏بیت(ع) و دفاع از ولایت، شعر را در خدمت عقیده قرار داده­اند. قرآن کریم از آغاز نزول تا کنون به دلیل حیاتی بودن و برخورداری از جمال لفظی و معنویِ غیر قابل وصف همواره، این معدن غنی، الگوی بسیاری از شاعران و ادیبان و بزرگان دین بوده است و در هر دوره، صاحبان شعر و ادب مناسب با ذوق و توانایی خویش، از واژگان، سبک، معنا و درون­مایه­ی این گنجینه­ی بی ­پایان بهره برده­اند.

کمیت اسدی، عبدی کوفی و دیک­الجن الحمصی از جمله شاعرانی بوده ­اند که در برخی از اشعار خویش، به طور مستقیم و یا غیر مستقیم از آیات قرآنی استفاده نموده ­اند. خواننده با نگریستن در اشعار این سه شاعر با قرآن کریم و روایات، به خوبی به جلوها­ی بینامتنی اشعار این شاعران و قرآن کریم و روایات پی خواهد برد؛ روابطی که آگاهانه و آشکار و بیشتر آن در ذیل نفی جزئی یا «اجترار» و بعضاً در ذیل نفی متوازی یا «امتصاص»، بنابر معیارهای بینامتنی از دیدگاه محمد بنیس قرار می­گیرند.

Abstract:

Intertextuality is one of the new critical approaches of this period that considers the relation among texts. This approach transformed the way critics looked at the texts. Based on this no consequent text is available. Texts are follow their previous or contemporary works. This approach to texts received a lot of attention from western critics and caused different views on the subject.

Traditional poetics along with advocates of (valayat) consequently aroused fires from their faith and beliefs and build a weapon from their art and literature in order to defend truth and fight untruth. Shite poetics along culture of (valayat) and defending it used poems in their beliefs. Quran from day of coming because of vitality has been known to be full of literal and spiritual description and been used by poetics, scientists and clergy men in each period.  Stylists have used this source of literature according to their talent and ability.

Komeit assadi, Abdi  kufy  and dik aljen Alhmsy are among the poets who used Quranic verses in some of their poems. The reader of these poems will somehow be familiar with Quranic verses and its applications .intertextuality. These interactions which are obvious and clear are a fraction of this source, others are occurred by a slight change in meaning that according to Mohammad Benis is considered intertextuality.

مقدمه:

 

علم نقد همواره در ادبیات از ارزش و اهمیت والایی برخوردار بوده و به عنوان راهی برای ارزش­گذاری آثار ادبی از دیرباز مورد توجّه قرار گرفته است. پدیده­ بینامتنی به عنوان یک نظریه­ی جدید و مدرن که ارائه دهنده نگرش­های تازه در علم نقد است، امروزه بسیار حائز اهمیت است و جنبه ای از زندگی پسامدرن را نشان می­دهد. این نظریه­ی به عنوان یک امر حتمی برای هر متن می­باشد و هیچ متن ادبی­ای، از این امر مستثنی نیست، هر اثر در یک زمانی تحت تأثیر آثار قبل خود بوده و با تغییر و تحوّل آثار پیشین به خود هویت بخشیده است؛ به عبارت دیگر در هر اثری باید به دنبال ارجاعی به قبل آن اثر و یا معاصر آن بود؛ چرا که خاصیت ذهنی انسان اقتضا می­ کند تا پیوسته از تجربیات ذهن فعّال و پویای خود استفاده کند. نویسنده و افکار او در یک زمان از تفکّرات دیگران تأثیر می­پذیرد و در زمان دیگر اندیشه­ های مخاطبین خود را تحت تأثیر قرار می­دهد. چنین نگرش­هایی به متن امروزه به عنوان یک قانون برای هر متن تبدیل شده و در حیطه­ی نظریه­ی ادبی به عنوان «بینامتنی» جای می­گیرد.

 

سؤال­هایی که در این رابطه در ذهن صورت می­گیرد، می ­تواند چنین باشد:

 

1.آیا بدون کمک گرفتن از دیگر اندیشه­ها می­توان اندیشید؟

 

2. آیا بدون اشاره به دیگر نوشته­ها می­توان نوشت؟

 

در واقع پذیرش پاسخ منفی به این پرسش­ها، خود به معنای رسمیت شناختن بینامتنی است.

 

قرآن کریم ارزشمندترین اثری است که به عنوان یک میراث ادبی و دینی جامع و کامل در آثار شاعران می­درخشد. قرآن کریم به علت برخورداری از جمال لفظی و معنویِ غیر قابل وصف، همواره الگوی بسیاری از شاعران و ادیبان و بزرگان بوده است. در واقع استفاده از آیات و مفاهیم قرآنی در شعر در هر دوره ضرورت به شمار می­رفته؛ چرا که شعرهایی بیشترین تأثیر را داشتند که در پروردن مضامین آن­ها از آیات قرآنی و یا حتی احادیث پیامبر(ص) و أئمه­ی اطهار(ع) استفاده می­شد.

درباره پیشینه­ی پژوهش، می­توان گفت که پژوهش­هایی در زمینه­ بینامتنی در دانشگاه­های جهان عرب، انجام شده است. از آن جمله می­توان به «مظاهر التناص الدینی فی شعر أحمد مطر» پایان نامه کارشناسی ارشد، نوشته عبدالمنعم محمد فارس و «التناص فی روایة الیاس خوری»، پایان نامه کارشناسی ارشد نوشته­ی أمل أحمد عبداللطیف أحمد در دانشگاه نابلس(فلسطین) اشاره نمود. در این زمینه پژوهش­هایی نیز در ایران صورت گرفته است که از آن میان می­توان به مقاله­ «بینامتنی دیوان ابوالعتاهیه و نهج البلاغه»، نوشته­ی مرتضی قائمی، پایان نامه­ «روابط بینامتنی قرآنی با اشعار احمد مطر» نوشته­ی ماشاء الله واحدی و فرامرز میرزایی، مقاله­ «بینامتنی قرآنی و روایی در شعر سید حمیری»، نوشته­ی قاسم مختاری، مقاله­ «بینامتنی دینی در ادبیات زنان کویت»، نوشته­ی فاطمه ذوالقدر، مقاله­ «ظاهرة التناص فی لغة محمود درویش الشعریة»، نوشته­ی مرضیه زارع زردینی، «بینامتنی قرآنی در مقامات ناصیف یازجی»، نوشته­ی مرتضی قائمی و مقاله­ «بینامتنی اشعار عبدالوهّاب البیاتی با قرآن کریم»، نوشته­ی طیبه سیفی اشاره نمود.

درباره ضرورت تحقیق باید متذکر شد که برای خواننده این نکته اهمیت دارد که بداند شاعران شیعه تا چه اندازه در گفتن اشعار خود به قرآن کریم و کلام اهل بیت(ع) نظر داشته اند و همچنین برای ادب دوستان مفید خواهد بود که بدانند چه مضامین مشترکی بین شعر شاعران و آیات قرآن و سخنان أئمه­ی اطهار(ع) وجود دارد. با این حال این موضوع آن­گونه که شایسته است مورد تحقیق و بررسی قرار نگرفته است، و این نوشتار میزان بهره­مندی از آیات و روایات را در اشعار شاعرانی چون «کمیت بن زید اسدی»، «عبدی کوفی» و «دیک الجن» با توجّه به نظریه­ی بینامتنی مورد بررسی قرار می­دهد.

فرضیه ­های پژوهش

• آشکار بودن روابط بینامتنی باعث شده که اکثر روابط از نوع نفی متوازی و نفی جزئی باشد
• روابط بینامتنی در اشعار سه شاعر بیشتر در واژگان و مضمون می­باشد.
• واژگان قرآنی و روایی جزء لا ینفک اشعار شاعران شیعی است.
• کمیت اسدی، عبدی کوفی و دیک­الجن از مضامین آیات قرآن و حدیث برای بیان اهداف دینی خویش بهره برده­اند.

شیوه و ساختار پژوهش:

شیوه و ساختار این پژوهش که از یک مقدمه، سه فصل و نتیجه تشکیل شده است، کتابخانه­ای و کاربردی است.