چکیده

ادبیات را آیینه ی بازتاب موضوعات اجتماعی می­دانند و برای بررسی تحولات و دگرگونی­های یک سرزمین در ادوار مختلف، آثار ادبی آن ملت را یکی از منابع مهم به شمار می آورند؛ زیرا یکی از ابعاد شخصیتی شاعران و نویسندگان را می­توان هنرمندان مورخ دانست و بخش­هایی از آثارشان را هنر تاریخی یا تاریخ به زبان هنر به شمار آورد که علاوه بر بازتاب وضعیت سیاسی- اجتماعی به طرح انتقادات نیز روی می­آورند. انتقاد سازنده، مبارزه با پلیدی­ها و کج روی­ها و هدف آن اصلاح معایب و کاستی­هاست. قیصر امین­پور از شاعران معاصر است که مضامین اغلب اشعارش را به موضوعات اجتماعی اختصاص داده است. در ادوار آغازین شاعری او، محتوای شعرش آرمان­گرایانه بوده که به تدریج به سوی واقع گرایی، انسان مداری و جزیی نگری معطوف شده و از شعارگرایی در اشعارش کاسته و با واقعیت­های پیرامون خود همراه گردیده است. امین­پور با مشاهده­ ناهنجاری­ها، کج روی­ها، و تضاد در ارزش­های اجتماعی به انتقاد بر می خیزد و درون مایه ی انتقادات او را می توان در موضوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، دینی- عرفانی مورد برسی قرار داد. در بُعد اجتماعی به انتقاد از آسیب­های اجتماعی، ظلم و بی عدالتی، نبود ارزش­های فردی و اجتماعی می پردازد و آن را در سه دوره­ انقلاب، دفاع مقدس و پس از دفاع مقدس مورد توجه قرار می دهد. در انتقادات سیاسی به نقد از دو موضوع عمده روی می آورد: یکی عدم آزادی و دیگری، جناح بندی­های سیاسی. در بعد فرهنگی، اصول اخلاقی و فرهنگی شاعران و فراموشی آرمان­گرایی را به انتقاد می گیرد. در محور دینی- عرفانی به نقد عدم خودشناسی، وابستگی و دلبستگی های دنیوی، عدم توجه به مرگ و آخرت اندیشی، سطحی نگری در دین، تظاهر و ریاکاری می پردازد. روش انتقاد او در پاره ای از موارد طنزآمیز است و او احساس می کند با طرح موضوعات جدی به صورت شوخی در اصلاح ناهنجاری های اجتماعی بیشتر می تواند مؤثر واقع شود. عوامل ناهنجاری های اجتماعی، مروّجان بی عدالتی و پارتی بازی، دینداران ریاکار و سیاستمداران بد کردار و بی کردار، مهم ترین آماج­های انتقادات قیصر امین پور به شمار می آیند.

کلید واژه:

قیصر امین­پور، اشعار، انتقاد، اصلاح، جامعه، سیاست.

 

فهرست

فصل اول: طرح پژوهش…………………………………………………………………………………………………

 

1 1-1. بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………….

 

2 1-2. سوأل پژوهش……………………………………………………………………………………………………….

 

3 1-3. پیشینه­ی پژوهش……………………………………………………………………………………………………

 

3 1-4. حدود پژوهش……………………………………………………………………………………………………….

 

5 1-5. اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………..

 

5 1-6. فصل­های پایان نامه …………………………………………………………………………………………………

 

5 1-7. روش شناسی پژوهش…………………………………………………………………………………………….

 

6 فصل دوم: چارچوب مفهومی…………………………………………………………………………………………..

 

7 2-1. ادبیات اجتماعی…………………………………………………………………………………………………….

 

8 2-1-1. جامعه………………………………………………………………………………………………………………

 

11 2-1-2. اخلاق………………………………………………………………………………………………………………

 

13 2-2. نقد و انتقاد……………………………………………………………………………………………………………

 

15 2-2-1. ادبیات انتقادی…………………………………………………………………………………………………..

 

18 2-2-1-1. ادبیات انتقادی قبل از مشروطه………………………………………………………………………..

 

18 2-2-1-2. ادبیات انتقادی بعد از مشروطه…………………………………………………………………………

 

21 2-2-3. شیوه ­های انتقاد………………………………………………………………………………………………….

 

26 2-2-3-1. هجو…………………………………………………………………………………………………………….

 

26 2-2-3-2. هزل…………………………………………………………………………………………………………….

 

27 2-2-3-3. طنز………………………………………………………………………………………………………………

 

28 2-2-4. شگردهای طنزپردازی…………………………………………………………………………………………

 

29 2-2-5. درون مایه­های انتقاد…………………………………………………………………………………………..

 

30 یادداشت­های فصل دوم…………………………………………………………………………………………………..

 

31 فصل سوم: قیصر امین­پور………………………………………………………………………………………………..

 

32 3-1. قیصر امین­پور………………………………………………………………………………………………………..

 

33 3-2. آثار قیصر امین­پور………………………………………………………………………………………………….

 

34 3-3. اندیشه­ی امین­پور…………………………………………………………………………………………………..

 

 

34 3-3-1. دوران انقلاب و دفاع مقدس……………………………………………………………………………….

 

36 3-3-2. بعد از دفاع مقدس……………………………………………………………………………………………..

 

37 فصل چهارم: بررسی دیدگاه ­های انتقادی در اشعار قیصر امین­پور……………………………………

 

38 4. انتقادات قیصر امین­پور……………………………………………………………………………………………….

 

39 بخش اول: انتقادات اجتماعی…………………………………………………………………………………………..

 

40 4-1. انتقادات اجتماعی…………………………………………………………………………………………………..

 

41 4-1-1. انقلاب……………………………………………………………………………………………………………..

 

42 4-1-1-1. نظام پادشاهی………………………………………………………………………………………………..

 

42 4-1-2. دفاع مقدس………………………………………………………………………………………………………

 

44 4-1-2-1. تجاوز دشمن به کشور……………………………………………………………………………………

 

44 4-1-2-2. آسیب جنگ بر کودکان…………………………………………………………………………………..

 

45 4-1-2-3. جنگ طلبی…………………………………………………………………………………………………..

 

47 4-1-2-4. مدعیان…………………………………………………………………………………………………………

 

49 4-1-2-5. عدم درک شهادت………………………………………………………………………………………….

 

50 4-1-3. پس از دفاع مقدس…………………………………………………………………………………………….

 

51 4-1-3-1. انتقاد از سبز فایل……………………………………………………………………………………….

 

52 4-1-3-1-1. تقابل بین زندگی روستایی و شهری……………………………………………………………..

 

52 4-1-3-1-2. بی تفاوتی در عصر امروز……………………………………………………………………………

 

62 4-1-3-2. انتقاد از بی عدالتی­های اجتماعی………………………………………………………………………

 

63 4-1-3-2-1. انتقاد به رابطه و پارتی………………………………………………………………………………..

 

63 4-1-3-3. انتقاد از بزرگ­سالی و عقل­گرایی……………………………………………………………………..

 

64 بخش دوم: انتقادات سیاسی…………………………………………………………………………………………….

 

69 4-2. انتقادات سیاسی……………………………………………………………………………………………………..

 

70 4-2-1. انتقاد از عدم آزادی…………………………………………………………………………………………….

 

70 4-2-1-1. عدم آزادی بیان……………………………………………………………………………………………..

 

71 4-2-1-2. عدم آزادی عمل…………………………………………………………………………………………….

 

75 4-2-2. انتقاد از جناح­های سیاسی…………………………………………………………………………………..

 

82 بخش سوم: انتقادات فرهنگی…………………………………………………………………………………………..

 

83 4-3. انتقادات فرهنگی……………………………………………………………………………………………………

 

84 4-3-1. انتقاد از شاعران…………………………………………………………………………………………………

 

85 4-3-2. انتقاد از فراموشی آرمان­گرایی………………………………………………………………………………

 

88 بخش چهارم: انتقادات دینی- عرفانی………………………………………………………………………………..

 

90 4-4. انتقادات دینی- عرفانی……………………………………………………………………………………………

 

91 4-4-1. عدم خودشناسی………………………………………………………………………………………………..

 

92 4-4-2. وابستگی­ها و دلبستگی­های دنیوی………………………………………………………………………..

 

94 4-4-3. عدم توجه به مرگ و آخرت اندیشی…………………………………………………………………….

 

96 4-4-4. سطحی نگری در دین. ………………………………………………………………………………………

 

97 4-4-5. انتقاد به تظاهر و ریاکاری……………………………………………………………………………………

 

99 بخش پنجم: انتقادات طنزآمیز…………………………………………………………………………………………..

 

101 4-5. انتقادات طنزآمیز…………………………………………………………………………………………………….

 

102 4-5-1. موضوعات سیاسی- اجتماعی……………………………………………………………………………..

 

104 4-5-1-1. عدم آزادی……………………………………………………………………………………………………

 

104 4-5-1-2. نابه سامانی­های اجتماعی………………………………………………………………………………..

 

106 4-5-2. موضوعات دینی………………………………………………………………………………………………..

 

109 4-5-3. موضوعات شخصی و فردی (حدیث نفس) …………………………………………………………

 

110 فصل پنجم: نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………….

 

113 5. نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………….

 

114 نمودار……………………………………………………………………………………………………………………………

 

118 فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………..

 

119

 

 

.بیان مسئله:

صرف­نظر از اهداف و کارکرد­های هنری و زیبایی‌شناسی ادبیات و آثار ادبی، آن را برای تسهیل تکامل جوامع بشری و ابزاری برای مبارزه با ناهنجاری­ها و کج­روی­های اجتماعی دانسته و گفته­اند ادبیات «مفهومی است که هر صاحب نظری آن را به‌گونه‌ای هماهنگ با جهان­بینی اجتماعی، علمی و مذهبی خویش تعبیر نموده … رسالت حقیقی آن روشنگری اذهان و تلطیف احساسات بشری و بارور ساختن امیال پاک مهرورزی و همدردی میان انسان­ها و به کلامی ارج نهادن به آرمان­های والای انسانیت است» (عزب‌دفتری،12:1363) و «اثر ادبی وقتی به وجود می‌آید که نویسنده‌ای قادر باشد حقیقتی را آشکار کند و بپذیراند، یعنی حقیقت رابطه‌اش را با جهان» (نجفی،159:1364)، ازاین‌رو، کار یک نویسنده یا شاعر بیان ناگفته‌ها است؛ ناگفته‌هایی که هر کس قادر به بیان آن نیست؛ این ناگفته‌ها گاهی جنبه­ انتقادی دارند و این انتقادات گاهی با زبان تند و صریح بیان می­ شود و گاهی با کنایه و ابهام که این دو بستگی به شرایط شاعر یا محیط اجتماعی او دارد، اما شاعری که به انتقاد روی می­آورد، درواقع تضادها و هرج‌ومرج‌های سیاسی-اجتماعی را دستاویز و موضوع انتقادات خویش قرار می­دهد و آن را شیوه­ای برای نوگرایی، نواندیشی و نوسازی و در کوتاه سخن، اصلاح ساختارها و رفتارهای اجتماعی می­سازد. ازاین‌رو، آثار انتقادی غالباً زبان طنز به خود می­گیرند. شاعران نوپرداز بیشتر از شاعران کلاسیک، واقعیات پیرامون خویش را مورد توجه قرار می­ دهند و خود را متعهد به بیان آن می­دانند. قیصر امین­پور به اقتضای تعهد و رسالت شاعری با بیان برخی از مسائل انتقادی به انعکاس و تصویرگری­ کژی­ها و نارسایی­های موجود در جامعه خود پرداخته است و در میان شاعران معاصر از جمله کسانی است که در آثارش دیدگاه ­های انتقادی دارد و می­توان آن­ها را در چند ابعاد از جمله اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، دینی- عرفانی، مورد بررسی قرار داد و از طنز نیز برای مطرح کردن بعضی از انتقادات خود بهره برد و این پایان نامه بررسی آن­ها را موضوع خود قرار داده است.

2.1.سؤال‏های پژوهش‏:

1. درون­مایه­های انتقادات قیصر امین­پور چیست؟
2. آماج انتقادات قیصر امین­پور چه کسانی هستند؟

3.1. پیشینه پژوهش:

اگرچه آثار زیادی درباره قیصر امین­پور به رشته تحریر درآمد ولیکن از بعد انتقاد، پژوهشی بدان نپرداخته است، حال این­که چند پژوهشی در قالب کتاب و مقاله در مورد اندیشه و سبک قیصر امین­پور نوشته شده که به قرار زیر می­توان عنوان کرد:

1. درگاهی، زین العابدین، آزادی در سروده­های قیصر امین­پور، در این مقاله نخست نکاتی در مورد مفهوم آزادی بیان شده است و آن­گاه پس از بیان انواع آزادی از جمله آزادی شخصی، فکری، اقتصادی، اجتماعی به ریشه ­های آن پرداخته شده است و سپس آزادی در سروده­های قیصر امین­پور که جزء دغدغه­های شاعر به شمار می­رفت، مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش روشن شده که آزادی در نگاه امین­پور با برداشت­های مختلفی صورت گرفته است؛ رهایی از اسارت دشمن به ویژه در بحبوحه­ی جنگ، رهایی نفس از تعلقات در اواخر جنگ و سال­های آغازین پس از جنگ، آزادی انسان در مفهوم اجتماعی و سال­های پس از جنگ. و در این مقاله مجموعه سروده­های امین­پور با روش توصیفی- تحلیلی به ترتیب انتشار مورد بررسی قرار گرفت و سیر اندیشه­ی شاعر نیز نسبت به مفهوم آزادی مشخص گردید.
2. ترابی، سید ضیاءالدین، نقد نخستین مجموعه­ی شعر قیصر امین­پور، نویسنده در این نوشته به نقد و بررسی مجموعه­ی شعر تنفس صبح، از دیدگاه مختلف پرداخته است. ابتدا به نقد زبانی پرداخته و زبان ساده و فضای شفاف و

                                                                فهرست مطالـــب

عنوان                                                                                                           صفحه

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………………………… 1

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

فصل اول: کلیّات تحقیق

1-1- بیان مسأله…………………………………………………………………………………………………………………… 6

1-2- پیشینه تحقیق———— ………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-3- هدف و ضرورت تحقیق——— …………………………………………………………………………………………….. 11

1-4- پرسش­های تحقیق……………………………………………………………………………………………………….12

1-5- فرضیه ­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………..12

1-6- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 13

فصل دوم: اعتراض و رویکرد آن در شعر فارسی

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………….15

2-1- اعتراض………………………………………………………………………………………………………………………..16

2-2- ادبیات اعتراض———— ……………………………………………………………………………………………………………..17

2-3- شعر اعتراض…………………………………………………………………………………………………………………24

 

عنوان                                                                                                                 صفحه

2-4- شیوه­­های بیان اعتراض در شعر فارسی……………………………………………………………………………..31

2-4-1- بیان اعتراض به شیوه­ مستقیم……………………………………………………………………………………32

2-4-1-1- هجو………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-4-2- بیان اعتراض به شیوه­ غیر مستقیم—– ……………………………………………………………………………..34

2-4-2-1- گفتگو یا پدیده­های فرا زمینی………………………………………………………………………………….35

2-4-2-2- نوستالژی………………………………………………………………………………………………………………37

2-4-2-3- داستان­های تمثیلی……………………………………………………………………………………………….. 38

2-4-2-4- طنز …………………………………………………………………………………………………………………… 40

2-4-2-5- نماد و سمبل…………………………………………………………………………………………………………43

2-4-2-6- شعر انتظار………………………………………………………………………………………………………….. 46

2-5- ابعاد اعتراض در شعر فارسی…………………………………………………………………………………………..47

2-5-1- اعتراضات شخصی…………………………………………………………………………………………………… 47

2-5-1-1- اعتراض به خویشتن…………………………………………………………………………………………….. 47

2-5-1-2- اعتراضات عاشقانه——— ……………………………………………………………………………………………….. 48

2-5-1-3- اعتراض به مرگ یا دوری از عزیزان— ……………………………………………………………………….. 52

2-5-1-4- اعتراض به پیری———- ………………………………………………………………………………………………….. 53

2-5-1-5- اعتراض به تنهایی——— ………………………………………………………………………………………………… 54

2-5-1-6- اعتراض به فقدان آدمیّت——- ………………………………………………………………………………………. 55

2-5-2- اعتراضات سیاسی———– ……………………………………………………………………………………………………. 57

 

عنوان                                                                                                                 صفحه

2-5-3- اعتراضات اجتماعی………………………………………………………………………………………………….. 59

2-5-4- اعتراضات دینی———– ……………………………………………………………………………………………………….. 63

2-5-5- اعتراضات فلسفی———- …………………………………………………………………………………………………….. 68

2-6- سیر تاریخی اعتراض در شعر فارسی—– ………………………………………………………………………………..69

2-6-1- اعتراض در ادبیات کلاسیک …………………………………………………………………………………….. 69

2-6-2- اعتراض در شعر مشروطه……………………………………………………………………………………………77

2-6-3- اعتراض در شعر شاعرانِ پس از کودتای 28 مرداد 1332………………………………………………. 81

2-6-3-1- جریان رمانتیک فردگرا——– …………………………………………………………………………………………. 81

2-6-3-2- جریان رمانتیک جامعه­گرا……………………………………………………………………………………… 85

2-6-3-3- جریان سمبولیسم اجتماعی……………………………………………………………………………………. 88

2-6-3-4- جریان شعر مقاومت چریکی—— …………………………………………………………………………………. 92

2-7- سیر اعتراض در شعر شاعران زن معاصر…………………………………………………………………………. 96

فصل سوم: سال­شمار و عوامل تأثیرگذار در اشعار اعتراض­آمیز فروغ

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………..103

3-1- سال شمار زندگی فروغ­فرخ­زاد…………………………………………………………………………………… 103

3-2- عوامل سیاسی، اجتماعی و ادبی——- ………………………………………………………………………………….. 109

3-2-1- اشغال ایران توسط متفقین——– ……………………………………………………………………………………… 112

3-2-2- کودتای 28 مرداد 1332——- ………………………………………………………………………………………… 116

3-2-3- قیام 15 خرداد 1342…………………………………………………………………………………………….. 121

عنوان                                                                                                                 صفحه

3-3- حوادث تولد تا مرگ———- …………………………………………………………………………………………………. 125

3-4- زنانه بودن زبان شعری———- …………………………………………………………………………………………………141

3-5- تابو شکنی……………………………………………………………………………………………………………….. 147

3-5-1- تابوشکنی فروغ در ادبیات غنایی…………………………………………………………………………….. 148

3-5-2- تابوشکنی اخلاقی فروغ………………………………………………………………………………………….. 151

3-5-3- تابوشکنی و ممنوعیّت­های دینی و فلسفی………………………………………………………………… 154

فصل چهارم: بررسی مجموعه آثار فروغ از دیدگاه اعتراضی  مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………

.158

4-1- دوره­ اول شعر فروغ………………………………………………………………………………………………..159

4-1-1- مجموعه­ی اسیر…………………………………………………………………………………………………… 160

4-1-2- مجموعه دیوار…………………………………………………………………………………………………….. 162

4-1-3- مجموعه عصیان…………………………………………………………………………………………………….164

4-2- دوره­ دوم شعری فروغ…………………………………………………………………………………………….169

4-2-1- تولدی دیگر………………………………………………………………………………………………………….169

4-2-2- ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد—– …………………………………………………………………………….. 173

4-3- بسامد واژه ­ها در آثار اعتراضی فروغ—– …………………………………………………………………………… 176

4-3-1- بسامد واژه ­ها در سه مجموعه اول—– ………………………………………………………………………….. 178

4-3-2- بسامد واژه ­ها در دو مجموعه پایانی……………………………………………………………………….. 179

 

 

عنوان                                                                                                                 صفحه

فصل پنجم: اعتراضات در شعر فروغ­فرخ­زاد

مقدمه———– ……………………………………………………………………………………………………………………………… 182

5-1- اعتراضات شخصی———- …………………………………………………………………………………………………… 183

5-1-1- اعتراض به ازدواجی زودهنگام—— ………………………………………………………………………………. 183

5-1-2- اعتراضات پیرامون فرزندش کامیار…………………………………………………………………………. 186

5-1-3- اعتراضات ناشی از درد غربت……………………………………………………………………………………187

5-1-4- اعتراض به خویشتن………………………………………………………………………………………………. 188

5-1-5- اعتراض پیرامون شعر و شاعری خویش……………………………………………………………………. 189

5-1-6- اعتراضات عاشقانه…………………………………………………………………………………………………. 194

5-1-7- نوستالژی اعتراض در شعر فروغ……………………………………………………………………………… 202

5-1-7-1- نوستالژی حسرت بر گذشته………………………………………………………………………………….203

5-1-7-2- نوستالژی کودکی……………………………………………………………………………………………….. 205

5-1-7-3- نوستالژی معشوق ……………………………………………………………………………………………… 206

5-2- اعتراضات سیاسی………………………………………………………………………………………………………. 208

5-2-1- اعتراضات سیاسی – اجتماعی——- …………………………………………………………………………………. 208

5-2-1-1- اعتراض به روشن­فکران……………………………………………………………………………………… 210

5-2-1-2- اعتراض به شاعران———- …………………………………………………………………………………………….216

5-2-2- اعتراضات سیاسی – چریکی——- …………………………………………………………………………………… 217

5-2-3- اعتراض به فقر، فاصله طبقاتی و بی­عدالتی………………………………………………………………….222

عنوان                                                                                                             صفحه

5-3- اعتراضات اجتماعی———– ……………………………………………………………………………………………………. 225

5-3-1- اعتراضات فمنیسمی……………………………………………………………………………………………….. 225

5-3-2 اعتراضات سیاه———— ………………………………………………………………………………………………………… 237

5-3-2-1- نگاه بدبینانه به انسان……………………………………………………………………………………………239

5-3-2-2- یأس و ناامیدی………………………………………………………………………………………………….. 242

5-3-2-3- تنهایی………………………………………………………………………………………………………………. 246

5-3-3- اعتراض به دروغ، تزویر و نیرنگ در جامعه…………………………………………………………………252

5-3-4- اعتراض به زندگی تصنعی امروزی………………………………………………………………………….. 254

5-3-5- اعتراض به فقدان عشق و انسانیّت در جامعه………………………………………………………………256

5-4- اعتراضات دینی –  فلسفی…………………………………………………………………………………………….260

5-4-1- اعتراض به آفرینش و برخی بنیادهای دینی- فلسفی……………………………………………………..262

5-4-2- اعتراض به فقدان ایمان در جامعه……………………………………………………………………………..270

5-4-3- اعتراض به تزویر و ریاکاری……………………………………………………………………………………272

5-4-4- اعتراض به خرافات و برخی باورهای دینی…………………………………………………………….. 275

 فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادها

نتیجه ­گیری………………………………………………………………………………………………………………………….280

پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………..283

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………….. 284

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………..293

چکــیده

یکی از جنبه­ های اجتناب­ناپذیر شعر، وجه اعتراضی آن است. از زمانی که شاعر با بهره گرفتن از احساس، اندیشه و تخیّل خود، شعرسرود، عنصر اعتراض، جزء لاینفک شعر او گشت. این اعتراض در تاریخ شعر فارسی، در قرن­ها و سبک­های مختلف، ابعاد و روش­های متفاوتی به خود گرفته است. در برهه­ای از تاریخ این سرزمین، در رهگذر کودتای 28 مرداد سال 1332، سکوت و خفقان، حکمرانی خود را بر سرزمین ما آغاز می­ کند، روشن­فکران و شاعران منزوی شده و تنها پناه­گاه خویش را در سرزمین عشق­های زمینی می­جویند و رژیم می­کوشد تا جوانان را از سیاست دور کند. در این میانه، ناگهان زنی از راه رسید. زنی که بر خلاف پیشینیانِ خود، بی­پروا، به تشریح و بیان احساساتِ زنانه­ی خود می­پرداخت و چون سنّت­شکن بود و بی­پرده حرف می­زد، نامش بر سر زبان­ها افتاد. فروغ فرخ­­زاد با انتشار پنج مجموعه­ی شعری، با نام­های اسیر، دیوار، عصیان، تولدی­دیگر و ایمان­بیاوریم­به­آغاز­فصل­سرد،یکی از چهره­ های برجسته­ی شعر معاصر ایران است. از این رو حوادث مختلف شخصی، از زمان تولد تا مرگ، به ویژه شکست در ازدواج و دوری از فرزند، طعنه­ها و سرزنش اطرافیان در واکنش به شعر او و از سویی دیگر فضای ملتهب جامعه، حوادث و اتفاقات سیاسیِ پس از کودتای 28 مرداد و ویژگی­های شخصیّتی فروغ، از او در عرصه­ شعر، زنی معترض ساخت.  فروغِ معترض، با طی کردن سیر و سلوک

 

فکری و زبانی و با انتشار پنج مجموعه­ی خویش، ابعاد گوناگون اعتراض را به شیوه ­های مختلف، بیان می­ کند. سه مجموعه­ی نخستین او چون آیینه­ای است که منعکس­کننده­ دغدغه­های فردی و اعتراضات شخصیِ زنی تنهاست. شکست در ازدواج، دوری از فرزند، وصف لحظات جانگداز دوری از معشوق، درد غربت، طرد شدن از خانواده، نکوهش خداوند به دلیل ناکامی­ها و شکست در زندگی فردی، بخصوص در مجموعه­ی عصیان، از جمله مضامینی هستند که فضای اعتراضی این سه مجموعه را پر کرده ­اند. زنی بی­پروا که در کنار بیان این احساسات، با محکوم کردن مرد، به­عنوان مسبّب اصلی اسارت، بر او می­شورد. فروغ در دو مجموعه­ی پایانی، از منِ شخصی می­گذرد و به منِ جهانی می­رسد و ابعاد گوناگون اعتراضات اجتماعی و سیاسی را به تصویر می­کشد. اعتراض به سکوت روشن­فکران و بی ­تفاوتی مردم، در قبال جامعه­ پس از کودتا، انتقاد از بی­ عدالتی و فقر، به تصویر کشیدن جامعه­ای با بافت سنتی آمیخته با جهل و خرافات، اعتراض به بی اعتمادی و دروغ، نکوهش زندگی تکراری و مصنوعی در جامعه و در نهایت فریاد بلند تنهایی، یأس و بدبینی، از جمله مضامینی است که فروغ در دو مجموعه­ی پایانی خویش، با به کار بردن واژه ­ها و اوزان مدرن شعری و با رهایی از قالب چارپاره، به تصویر می­کشد. بنابراین پرداختن به مقوله­ی اعتراض در پهنای ادبیات فارسیِ این سرزمین و عوامل تأثیرگذار بر اشعار اعتراض­آمیز فروغ و همچنین بررسی مجموعه آثار فروغ از دیدگاه اعتراضی، به جهت مشخص کردن تحوّل فکری او و در آخر، تشریح  ابعاد گوناگون اعتراض در آثار فروغ از جمله موضوعاتی هستند که فصـل­های دوم تا پنجم این پایـان نـامه را به خـود اختصـاص داده­اند.

     کلـید واژه­هـا : فـروغ فـرخ­زاد، اعــتراض، عصـیان، بی­پـروایی، مــنِ فردی، مــنِ اجتماعی

مقــدمه

در جامعه، زنانی هستند که چون نمی­خواهند خفّاش صفت در تاریکی­ها پروازکنند و میل ندارند که در این راه، ریا و نفاقی به­کاربرند، به مصونیّت ­ظاهری که در پشت نام شوهر دارند، اهمیّت نمی­ دهند و حتّی به حرف مردم و آن­چه به رسوایی تعبیر می­ شود، وقعی نمی­گذارند و زندگی و آرامش ظاهری خود را برهم می­زنند. فروغ فرخ­زاد یکی از این زن­ها بود. با این تفاوت که سرنوشت بسیاری از این زنان، سرگشتگی در زناشویی­های متعدد، با عشق­های بی­فرجام و ماجراهای تلخ و شیرینِ هواهای دل است، تا سرانجام شیارهای شکستگی بر رخسارشان و برف پیری بر سرشان بنشیند و تن تب­دارشان را رفته­رفته به برودت مرگ نزدیک کند؛ اما فروغ به عنوان یک شاعر، پس ­از رهایی از رنجیر زناشویی، دیگر تن به اسیری نداد؛ بلکه عصیان کرد و برای همیشه رها شد و رها زیست؛ زیرا اگر او از شوهر گسست، به شعر پیوست.  پیوند او با شعر، در دالان پرپیچ­ و خم ادبیات این سرزمین، نخستین­ها را درپی­داشت. فروغ­فرخ­زاد نخستین زنی بود که نظام مردسالاری در شعر را درهم شکست. او نخستین زن شاعری بود که در شعر خود، زبان زنانه را به­کاربرد. فروغ اولین کسی بود که در حوزه­ شعر، بی­پروا و با شهامت تمام، با علمِ قرارگرفتن در مقابل تیر طعنه­ها و اتّهامات، از معشوق مرد سخن گفت. او کسی بود که به خود جرأت داد تا در حوزه­ اخلاق، برای نخستین بار در شعر، به تابوشکنی اخلاقی دست ­بزند. او شاعری بود که برای نخستین بار، آداب، رسوم اجتماعی و قراردادهای زندگی زناشویی را درهم شکست. فروغ فرخ­زاد نخستین زنی بود که با شهامت تمام، بسیاری از مفاهیم و مسائل هستی و آفرینش را به چالش کشاند و با زبانی اعتراضی، به گفتگو با خداوند نشست. همه­ی این نخستین­ها، در جامعه­ای با

 

بافت سنّتی و مذهبی، از او شاعری معترض ساخت. از این رو، شعر فروغ، شعر اعتراض است.. شعر فروغ در ذات و سرشت و نهادش، شگفتی اعتراض و فریادی است که از ماهیّت جان و زبان زنانه پرده برداشت و از یگانه زبان و ذهنیّت تغزّلی مردانه، آشنایی­زدایی کرد. همان­گونه که هلن­سیکو، طرف­دار مکتب انتقادی اصالت زن و دیگر هم­اندیشان می­گویند: زن باید خود را از سانسور، رهایی بخشد و شایستگی­های خود، تمنّاهای خود و قلمرو پهناور هستی خود را که مهر و موم نگهداری شده است، بازیابد و به این ترتیب همواره، از سخنی که نظام مردسالار، آن را تنظیم می­ کند، فراتر خواهدرفت و بدین­سان فروغ فراتر رفت و در دوره­ای که زنان در پس پرده­ها و پستوها و حرم­سراها به سرمی­برند و نمی­توانستند موجودیّت مستقلّی داشته باشند، فروغ با زبان اعتراض خویش، با انتشار مجموعه­های شعری خود، قیامی تازه را جان بخشید. فروغ با انتشار اشعارخود و بیان حرف­ها و تجربه­های شخصی وناکامی­های زندگی خویش، عقده­ی دردناک و متورّم سکوت زن ایرانی را که باعث خفقان او شده بود، گشود.ابتدا ذهن و اندیشه­ی او در سه مجموعه­ی شعری نخستین خود یعنی سایه، دیوار و عصیان، از ناکامی­های شخصی زندگی خویش، با زبان اعتراض پرده برداشت و سپس همان ذهن که در مجموعه­ی پایانیِ تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد، مظهر تجلّی اندیشه و عاطفه­ی انسانی و اجتماعی شده بود، فروغ را وا داشت تا از فضای مضامین شخصی و فردی که از تمنیّات و احساسات او برمی­خاست، فراتر رود و به اجتماع پیوند خورد و دردِ اجتماع و نابسامانی­های رشدیافته در آن را با زبان اعتراضی و دردآلود فریاد زند؛ ولی افسوس که در اوج شکوه و اعتراض بود که ناگاه دست تقدیر و سرنوشت، او را از ادامه­ فریادهایش بازداشت و وجودش را از پیکره­ی ادبیات اعتراض جدا ساخت؛ اما اعتراضش و نامش هنوز در گوش انسان­های دردکشیده و مظلوم تاریخ، طنین­افکن است.

-1- بیان مساله

شاعران و نویسندگان ادبی به دلیل ادراک بالاتر نسبت به سایراقشار جامعه، گاه به دلیل داشتن مشکلات فردی و گاه با درک نابسامانی­های جامعه و با احساس تعـهّد نسبت به اقشــار جامعه، اعتراض و درد خویش را در قالب اثری هنری عرضه می­ کنند که تاثیر آن بسیار بیشتر از بیان عادی مسأله است. در این میان، شعر یکی از قالب های هنری است که با به کارگیری زبان و قالبی آهنگین و موزون، راه نفوذ خود را تا عمق جان شنونده،­ در زمان­ها و مکان­های مختلف بازمی­ کند و رسالت خود را بهتر به انجام می­رساند. در ادب کهن فارسی، اگرچه می­توان عنصر اعتراض را دید و صدای شاعران معترض را شنید؛ اما هیچ گاه اعتراضشان به گفتمان تبدیل نشده و اعتراض آن­ها، غالبا به صورت پند و اندرز، و

شاهنامه مجموعه و جهانی است از حکمت، دانش، اخلاق، آموزه های معرفتی و چگونه با بزرگی و شرف زیستن. حماسه های شاهنامه، خود اندیشه هایی سترگ، والا، ظلم ستیز و بزرگی آفرین را در خود، ذخیره دارند. شاهنامه کتاب شاهان نیست. زندگی بزرگان و امیران و نیاکان فرهیخته، قدرتمند، خداجو و زندگی آموز است. آنجا هم که سرگذشت انیران، اهریمنان و پتیارگان است، سراسر عبرت و پند است. خوبان، همیشه بر بدان و اهریمنان سرانجام پیروز می شوند. کاوه و فریدون بر ضحّاک دست می یابند و او را از صفحه ی روزگار محو و نابود می کنند.

شاهنامه سراسر آموزه های اخلاقی است. مگر نه این است که فردوسی را حکیم می خوانند. آری او در همه ی فراز و نشیبها، در همه ی مقاطع سرگذشتها، در آغاز و پایان داستانها، درس اخلاق و زندگی می دهد.

این پایان نامه تحت عنوان « آموزه های اخلاقی در شاهنامه » سیری است در آموزشهای زندگی و اخلاقی در شاهنامه، مستند به اشعار حکیم طوس. نگارنده ی این پایان نامه، شواهد آموزه های اخلاقی را جای جای شاهنامه، برگزیده و با برجسته ترین آموزه های اخلاقی مندرج در شاهنامه، آنها را با ابیات شیوا، دلنشین و زیبای آن فرزانه و حماسه سرا، پرداخته و توصیف و تعریف ارائه نموده است.

همه ی بخشهای این نامه ی باستان روزگار از اسطوره و اسطوره و تاریخ و تاریخ محض، معرفت آموز است. حکیم طوس، فرد و جامعه، هر دو را به چالش و بوته ی تهذیب راستی، درستی، فرهنگمداری و دانش دوستی و خداجویی دعوت می کند.

سیر این دعوت و به چالش کشیدن نفس سرکش و رام نمودن طبیعت انسانی را در این پایان نامه، از زبان بزرگترین شاعر حماسه سرای ایران می شنویم.

واژگان کلیدی: آموزه های اخلاقی، شاهنامه، فردوسی، حماسه، حکمت،  پند.

فهرست مطالب

 

مقدمه                                                                                                            1

فصل اول :کلیات تحقیق

1-1بیان مسأله                                                                                                  5

1-2اهمّیّت و ضرورت تحقیق                                                                                 5

1-3اهداف تحقیق                                                                                              6

1-4 فرضیه‌های تحقیق                                                                                        7

فصل دوم:پیشینۀ تحقیق

پیشینۀ تحقیق                                                                                                  9

فصل سوم: روش تحقیق

3-1-روش تحقیق                                                                                              11

3-2-تحقیق توصیفی تحلیلی                                                                                  11

3-3-نوع مطالعه، روشها و ابزارهای گردآوری اطّلاعات                                                      12

3-4-اسناد عمده ی مورد استفاده در این تحقیق                                                           12

3-5-محدودیّت ها و موانع                                                                                     12

فصل چهارم :یافته ها و داده های تحقیق

4-1-اخلاق و مکارم اخلاقی                                                                                   14

4-1-1-رابطه اخلاق و هنر                                                                                    15

4-2-ادبیّات حماسی                                                                                           16

4-2-1-در ادبیّات ملل دو نوع منظومه ی حماسی می توان یافت                                         16

4-2-2 -نبرد نیکی با بدی در حماسه و اسطوره                                                            18

4-2-3-اخلاق فردی و جمعی از منظر حماسه سرای ایران                                                         24

4-2-4-پندگفتن بوزر جمهر یا بزرگمهر نمودار و تبلور آموزه‌های اخلاقی                                25

4-2-5-سخن سرآمد نیکیهاست                                                                              31

4-3- حماسه و آموزه های اخلاقی                                                                           34

4-3-1- خدای آفریننده، آفریننده کرات آسمانی                                                           35

4-3-2-خدای آرام کننده زمین                                                                              36

4-3-3- افروزنده ی آتش از خاک                                                                            36

4-3-4-نگارگر و نگارنده                                                                                       37

4-3-5-خداوند جهان را از عدم خلق کرد                                                                             37

4-3-6-خدای جهان، آن جهاندار و مدبّر                                                                     38

4-3-7-خدای جان و روزی  دهنده و بخشنده                                                              39

4-3-8-خداوندی که همه چیز تحت فرمان اوست                                                                   39

4-3-9-خدای ازلی و ابدی                                                                                    39

4-3-10-خدای دادگر                                                                                         40

4-3-11-خدای یاور و فریادرس                                                                              40

4-3-12-خدای صاحب هیمنه و پیروزی                                                                    41

4-3-13-برکشیدۀ خدا، افکندنی نیست                                                                     41

4-3-14-هر که را، بر کشیدن: عزّت و والایی دادن                                                                  42

4-4-آموزه ی تسلیم در برابر خداوند و خشنودی او                                                                  42

4-4-1-تفویض نمودن کار بدو                                                                                42

4-4-2-پناه بلندی و پستی اوست                                                                                      44

4-4-3- تنها راه رستگاری، گراییدن و توکّل بر یزدان است                                                         44

4-4-4-تنها، نیایش و نماز به درگاه او                                                                       44

4-4-5-دعا رمز بندگی و پیروزی                                                                                      45

4-4-6-در قرآن، دعای از روی تضرّع و زاری، ستوده شده است                                          46

4-4-7-خداوند پناه جویندگان به درگاهش را به راه راست رهنمون می‌شود                                      47

4-4-8-نبوت و ولایت در شاهنامه                                                                                     48

4-4-9-سیره ی معلمان اخلاق در آموزه‌های سلوک و رفتارهای اخلاقی                                 49

4-4-10-تفویض نمودن کار به خداوند                                                                      50

4-4-11-تنها از او درخواستن                                                                                51

4-4-12-بازگشت به درگاه خدا و پوزش خواستن                                                                   52

4-4-13-رستگاری و سرانجام نیک                                                                          53

4-4-14- کردار شایسته، بهترین توشه و یار و یاور است                                                  54

4-4-15-پناه بردن در قحطی و شداید به یزدان                                                            54

4-4-16-عدل و دادگری                                                                                                55

 

4-4-17-عبادات، بویژه نماز و روزه، سلامت، نعمت و مهرورزی آور است                                59

4-4-18-حماسه سرای ملّی در جای دیگر درباره ی نماز و نیایش چنین گوید                         61

4-4-19- آفریدگان مظهر آفرینش آفریننده اند                                                            67

4-4-20-بی نام و یاد او، همه چیز ناقص و اَبتر است                                                      68

4-5-دیدگاه‌های فردوسی درباره شایست ها                                                                 69

4-5-1- جایگاه خرد                                                                                           69

4-5-2-خردمندی آرایش و زیب جان است                                                                 72

4-5-3-اندیشه، نتیجه و رهاورد خردمندی و خرد ور زیست                                                        73

4-5-4-خرد ورزان به خدا نزدیک ترند                                                                      73

4-5-5-خردورز، فروتن است                                                                                  74

4-5-6- جان با نبود خرد، نباشد بهتر است                                                                 74

4-5-7-آموزۀ دانش و دانایی                                                                                  76

4-5-8-داستانهای فلسفی و آموزه های تربیتی آنها                                                                  83

4-6-تجلّی آموزه های حِکمی و اخلاقی در گفتار و سخن قهرمانان                                       84

4-6-1-گفت و شنود قهرمانان                                                                                86

4-6-2-سخن گفتن با پروردگار                                                                               86

4-7-گفتار حِکمی به عنوان ابزار عینی ذهنیّات                                                             87

4-7-1-نیایش با خداوند به عنوان یک نهاد حماسی                                                        87

4-7-2-توجّه به جهان ماورای طبیعت (غیب)                                                               88

4-7-3-ردّ پای پندار در داستانها                                                                             88

4-7-4-پاکی و پیراستگی از هرزه درایی و ناپسندگویی                                                    88

4-8- میانه روی در گرایش به خردورزی و احساس و عاطفه                                                        89

4-8-1-به گزینی واژگان و ترکیبات در آموزه‌های حِکمی و اخلاقی شاهنامه                                      100

4-8-2-به اندیشی، به گزینی و بلاغت و مقطع و موقعی شناسی در شاهنامه                                     107

4-8-3-بی‌نیازی و غنای روح فردوسی                                                                       110

4-9- مقام زن از دیدگاه حکیم فرزانه و آموزه های سفارش شده ی او                                   111

4-10-آیین دوست یابی و معاشرت در آموزه های حِکمی شاهنامه                                       116

4-11-بی اعتباری دنیا از منظر حکیم حماسه سرا                                                                   121

4-12-جبر و اختیار در شاهنامه و گزینه های حِکمی فردوسی                                           124

4-12-1-شاهنامه، فروغ جاودانه ی شعر کهن                                                              127

4-12-2-استبداد ستیزی و مبارزه با ستمگران                                                             131

4-13-تفسیر زندگی و راز و رمزهای حکمت عملی در شاهنامه                                           132

4-13-1-بشردوستی و شفقت به همنوع                                                                    134

4-13-2-وطن دوستی و میهن گرایی نمونه بارز اخلاقی و راستین                                                136

4-13-3-باورهای فراطبیعی و آسمانی و تجلّی آن‌ ها در آموزه های حِکمی و اخلاقی                            138

4-13-4-کیخسرو مظهر نیایش                                                                               141

4-13-5-جهان‌بینی توحیدی فردوسی                                                                      142

فصل پنجم)نتیجه‌گیری)

 

5-1-نتیجه گیری                                                                                              155

5-2-منابع و مأخذ                                                                                             157

مقدمه:

شاهنامه سرگذشت یک ملّت دیرین و باستانی است. ملّتی که خود و جهان را در شاهنامه تصویر کرده است. زندگی و مرگ، شکست و پیروزی، شادی و رنج، آرزو جویی و عزت طلبی، تلاش در غلبه  بر قدرت‌های اهریمنی، ستیز با ستمگران و دُژخیمان، یاری جستن خوبان از یزدان و یاری شدن و بر همه ی قدرت‌های شیطانی پیروز شدن، عدالت‌گستری، شرف و والایی جستن، از راستی و درستی پیروی کردن و ده‌ها آموزش دیگر را، در پهنه و گستره ی نامه ی باستان، به روشنی مشاهده می‌کنیم. پیش از  فردوسی هم، فرزانگان، شاعران و نویسندگانی، عظمت، تاریخ، اسطوره و حماسه و اخلاق و سِیَر آریاییها، و ایرانیان باستان را به رشته ی نظم کشیده بودند و یا داستان‌هایی منثور از سرگذشت نیاکان، همراه با سیره و روش زندگی و اخلاق و رفتار پارسیان و ایرانیان باستان را قلم و رقم زده و در صفحات کاغذ نقش کرده بودند.

شاهنامة ابومنصوری و گرشاسب نامه اسدی طوسی و گشتاسب نامة دقیقی از این نوع اند. فردوسی خود از سروده‌های دقیقی در آغاز شاهنامه یاد نموده است:

 

 

جوانیش را خوی بد یار بُد یکایک از او بخت برگشته شد ز گشتاسب و ارجاسب بیتی هزار

همه ساله تا بُد به پیکار بد به دست یکی بنده بر، کشته شد بگفت و سرآمد بر او روزگار (شاهنامه، 1968 : 14/1)

گشتاسب نامه ی (و ارجاسب نامه) دقیقی هزار بیت بیش نبوده است آن هم نه به فخامت، جزالت، زیبایی و شیوایی سخن استاد توس. فردوسی خود، هزار بیت دقیقی را در آغاز شاهنامه آورده است. سروده های دقیقی نیز عاری و خالی از حکمت و پند نیست. گویی در نامه های باستان، سخن از پند و اندرز و ارائه آموزه های اخلاقی رکن و اصل بوده است.

باری سخن از حکمت و آموزه های نامه ی باستان فردوسی است. اگر از این فرزانه تنها بخشی از پند و حکمتهایش مانده بود، ما را به آکنده بودن شاهنامه از اخلاق انسانی و اسلامی، راهبر و رهنمون بود، چه رسد به اینکه نه اغلب که همه ی فرازهای سروده های فردوسی عزیز، مشحون و مزیّن به نکات اخلاقی و راهبرد و کارایی گفتار و رفتار انسانی، شایسته و مبتنی بر اصول حکمت آمیز است.

آدمی جویای حکمت و اخلاق است. تشنه ی فضایل و کمالات است و دوست دارد که او را از همان آغاز عمر، در جوانی، ره نمایند و بدیها و کژیها و نادرستیها را بدو بازشناسند، تا در پرتو چراغ حکمت و اخلاق، به درستی و راستی ره سپرد. نیرومند باشد و از سستی به دور. و چونان تیر، راست بر هدف رود.

 

 

 

زِ نیرو بود مرد را راستی ابا نیرو و فرّ و برز است مرد

زِ سستی، کژی زاید و کاستی بدین گونه، دهقان از او یاد کرد

(همان: 200/3)

سراسر شاهنامه، سرگذشت قهرمانیها و راستیهاست. قهرمانانی که طرفدار ستمدیده و خصم ستمگرند. اگر به قصد تفأّل هم  شاهنامه را ده بار بگشایید، به ضِرس قاطع در هر ده گشایش، ده چشمه ی پند و اخلاق خواهید دید. فردوسی مسلمانی راست اعتقاد و درست باور است و درس دین و ولایت اهل بیت هم می دهد و ما را به پیروی از پیامبر(ص) و علی(ع)- وصی پیامبر(ص)، سفارش می کند و می گوید من خود با همین آرمان می زیم:

 

 

خردمند گیتی چو دریا نهاد چو هفتاد کشتی بر او ساخته میانه یکی خوب کشتی عروس پیامبر بدو اندرون با علی به دل گفت اگر با نبی و وصی اگر خلد خواهی به دیگر سرای گرت زین بد آید گناه من است بر این زادم و هم بر این بگذرم

برانگیخته موج ازو تندباد همه بادبانها برافراخته بیاراسته، همچو چشم خروس همان اهل بیت نبی و ولی شوم غرقه دارم دو یار وفی به نزد نبیّ و وصی گیر جای چنین است و این دین و راه من است چنان دان که خاک پی حیدرم

(شاهنامه: 1968 : 14/1)

استاد سخن حماسی، همه جا، خواننده را با ارائه ی بهترین آموزه های معرفتی و اخلاقی به سرمنزل سعادت و بهروزی، رهنمون است. لطف سخن آهنگین حماسی و پرهیمنه ی او، در دل و ذهن هر خواننده ای  و در ژرفای وجود هر دوست دارنده ی حماسه ای، نفوذ می کند و تأثیر می گذارد.

در این پایان نامه، خواننده آنچه را که در زندگی باید از نظر اخلاق فرا گیرد از زبان استاد طوس می شنود. اینک می رویم تا از زلال سخن و چشمه ی اخلاق و آموزه های او، وجود خود را سیراب سازیم.

به همین منظور در پژوهش پیش رو بر اساس تحقیقات کتابخانه ای صورت گرفته ضمن پرداختن به پنج فصل اول که شامل مقدمه و بیان مسئله و فصل دوم پیشینه تحقیق و توضیح و تبیین روش تحقیق و نیز فصل چهارم یافته های تحقیق که مشتمل بر عناوین: اخلاق و مکارم اخلاقی، نبرد نیکی با بدی در حماسه و اسطوره، پند گفتن بزرگمهر نمودار و تبلور آموزه های اخلاقی، آموزه تسلیم در برابر خداوند و خشنودی او ، آیین دوستیابی و معاشرت در آموزه های حکمی شاهنامه  و فصل پنجم نتیجه گیری.

-1- بیان مسأله:

در این پایان نامه سعی شده اطلاعات جامع و مستندی درباره ی آموزه های اخلاقی در شاهنامه با تکیه بر اشعار حماسی و حکمت آمیز و سراسر پند و اندرز شاهنامه ارائه شود و در فصلهای جداگانه مطرح گردد. اینکه آموزه های اخلاقی چیست و چگونه است و حکیم بزرگوار حماسه سرای، چگونه آنها را در نامه ی باستان خویش به  کار گرفته و مایه ی رهنمون و رهنمود ساخته، نکته ای است که رفتن به سراغ شاهنامه، مُحرز و روشن می گردد. اشعار شاهنامه برای ما باز می گویند که چگونه فردوسی طوسی، با قلم سحّار و ذوق وقّاد و طبع فروزان و دل پر از حکمت و ذوق پر شکوفه ی خویش، خوان حکمت و آموزه ی معرفت گسترده و ایرانیان، بلکه جهانیان را به بهره برداری از این خوان بی دریغ صلا زده است و دیریست که از صلا و فراخوان او می گذرد. چه بسیار خوانندگان که در طول قرنها از این شاهنامه ی گرانبها میوه ی معرفت و بار آموزش چیده و برداشته اند و اکنون هم نگارنده سفره ای به قدر وسع خویش از طعام گران نعمت و خوان پربرکت شاهنامه، از دست هنرمندِ استاد طوس، نه از مایه ی محقّر خویش تهیّه دیده است.

نگارنده در پی این است که فرازهای شاهنامه، در آغاز و انجام، چگونه از اخلاق و معرفت و چگونه زیستن دادِ سخن داده اندو هر فرازی چه پیامی اخلاقی و یا چه پیامهای مشحون از معرفت و مردم شناسی و انسان شناسی و پایبندی به اصول اخلاقی را بازگو و مطرح می کند؟

استاد سخن سرا، از چه منابعی در القای حکمت و اخلاق مایه گرفته و به چه آثار و کتبی از پیشینیان نظر داشته است؟ در شاهنامه از چه نامه های باستانی نام برده است؟ و اینکه از چه شیوه هایی در بیان مسائل مورد نظر خویش بهره جسته است؟ او چگونه برخی از آیات و احادیث اسلامی را در قالب شعر، روایت کرده است؟ و چگونه از حریم دین و مذهب خویش، که گرانبهاترین گوهر وجود او بوده، دفاع نموده است؟ طرح شیوه ی بیان مسائل معرفتی و آموزه های اخلاقی در شاهنامه و پرداختن به راه و رسم حماسه سرای بزرگ در این شیوه، ما را با باورهای مذهبی و معرفتی او بیشتر از پیش آشنا می سازد و این نکته روشن تر می شود که شاهنامه، پیش از آنکه کتاب جنگ و لشکرکشی و بر تخت نشستن باشد، داستان زندگی برتر و والای نیاکان راست کردار و راست گفتار ماست. ایرانیان کهن به گفته ی هرودوت مورّخ یونانی مظهر راستی و درستی بوده اند و این از مَطاوی سخن فرزانه ی حماسه استاد مسلّم فردوسی طوسی، آشکار و مُحرز است.

1-2- اهمّیّت و ضرورت تحقیق:

گرچه در پهنه و گستره ی اخلاق و طرح مسائل معرفتی و انسان شناسی و شیوه ی بهزیستی روانی فردی و جمعی، در گذشته ی دور و در ایران کهن، آثاری توسّط فرزانگان ایران و جهان، به ساحتِ فکر و ذهن انسانهای جویای حکمت، تقدیم و اهداء شده است امّا از آنجا که نگارنده، با شاهنامه پیوندی دیرین و ناگسستنی دارد و طرح آموزه های اخلاقی این کتاب بی مانند برای وی، خود بس، شیرین، دلچسب و مایه ی جان و روح و روان است، برای ادای دین به ساحتِ کبیر و روح پر فتوح استاد حماسه و خوشه چینی از خرمن او، بر آن شدم که به اندازه ی وسع خویش در این وادی، یعنی آموزه های اخلاقی در شاهنامه وجیزه ای تقدیم خوانندگان و همکلاسان خویش بنمایم. طبعاً کار نگارنده، گرچه کوچک است امّا از آنجا که بر دانشجویان شناخت ابعاد شاهنامه بویژه بُعد انسان شناسی و حکمت و پند و اندرز آن، فرض و لازم است هر چند مختصر، در وادی اخلاق و آموزشهای انسان ساز شاهنامه قدمی چند زده و رقمی هرچند کوتاه و مختصر، بر صفحه ی تحقیق و پژوهش زده باشم.

1-3- اهداف تحقیق:

هدف از ضرورت تحقیق این که هر چند مختصر و کوتاه، پاره ای از آموزه های اخلاقی شاهنامه، که احتمالاً در کتب و آثار مربوط کمتر بدان پرداخته شده است و یا برخی از آموزه ها احیاناً به قلم تحقیق پژوهندگان و نویسندگان نیامده است، توسّط این نگارنده البتّه تا آنجا که در توان اوست، مطرح و توضیح و ارائه شود. نگارنده هدفی جز روشن نمودن برخی از زوایای اخلاقی و آموزه های معرفتی شاهنامه ندارد و در این راه با دقّت در مطالب حکمت آمیز این حماسه ی منظوم، دُرِّ تحقیق را به وسع خویش به یاری خدا، فراچنگ خواهد آورد.

تحلیل و بررسی آموزه های انسان ساز و سراپا حکمت، تراویده از قلم فردوسی بزرگ، مَطمحِ نظر و منظور اصلی نگارنده است. در این راه چگونگی پردازش مسائل اخلاقی و چند و چون شیوه های القای حکمت شاعر، نیز منظور نظر و از اهداف تحریر این پژوهش است.

بیان شیوه های مُتقن و سراپا حکمت شاعر طوس، ما را به سرچشمه ی معارف و آموزشهای انسان ساز او،رهنمون خواهد شد که اهمّ آنها عبارتند از:

1- فصل اول: نگاهی گذرا به مدل­های بقا 2

1-1- مقدمه. 2

1-2- پیشینه پژوهش… 4

1-3- هدف پژوهش… 6

1-4- تعریف مفهوم‌ها و واژه‌های اساسی.. 6

1-4-1- داده‌های سانسور شده 6

1-4-2- توابع زمان بقا 8

1-4-3- توزیع‌های بقا 10

1-4-4- مدل‌سازی زمان‌های بقا 11

1-4-5- مدل خطرات متناسب کاکس… 12

1-4-6- مدل‌های پارامتری.. 13

1-4-7- مقایسه بین مدل کاکس و مدل‌های پارامتری.. 13

1-5- بیان مساله. 15

1-6- چشم اندازه فصل‌های آینده 15

2- فصل دوم17  مقدمه­ای بر مدل‌های شکنندگی و شفایافتگی.. 17

2-1- مقدمه. 17

2-2- تعریف مدل­های شکنندگی.. 19

2-3- مدل شکنندگی کاکس برای داده‌های بقای یک متغیره 20

2-3-1- مدل شکنندگی گاما 24

2-3-2- مدل شکنندگی لگ-نرمال. 26

2-3-3- مدل شکنندگی توزیع واریانس توانی.. 27

2-4- مدل‌های شکنندگی برای داده‌های بقای چندمتغیره 28

2-5- برآورد پارامترهای مدل شکنندگی مشترک کاکس با بهره گرفتن از الگوریتم … 31

. 33

. 37

. 43

.. 43

.. 44

44

46

.. 52

. 52

.. 53

. 55

.. 57

… 59

… 60

… 61

. 62

. 63

.. 63

.. 64

… 65

66

 

.. 67

.. 67

… 73

… 74

. 76

. 76

… 81

.. 84

.. 89

. 90

. 91

.. 92

. 93

. 94

96

. 98

… 99

.. 100

… 101

. 106

… 110

.. 115

فهرست جداول

جدول ‏4–1: مقایسه مقادیر واقعی و مقادیر برآورد شده در  مدل شکنندگی همبسته کاکس… 102

جدول ‏4–2: مقایسه مقادیر واقعی و مقادیر برآورد شده در مدل شکنندگی همبسته شفایافته. 106

جدول ‏4–3: مقایسه مقادیر واقعی و مقادیر برآورد شده در مدل شکنندگی همبسته شفایافته با زمان پیشرفت.. 110

جدول ‏4–4: معیار اطلاع انحرافی برای مدل­های شکنندگی همبسته کاکس و شفایافته با توزیع خطر نمایی تکه­ای.. 114

فهرست شکل­ها

شکل ‏1–1:  زمان بقا 3

شکل ‏1–2 منحنی بقا 8

شکل ‏3–1: تابع لگ مقعر. 63

شکل ‏4–1: نمودارهای تابع چگالی حاشیه­ای پسین بر اساس 10 هزار نمونه شبیه­سازی شده 103

شکل ‏4–2: نمودار اثر مقادیر شبیه­سازی شده بر اساس یک زنجیر با 10 هزار تکرار. 104

شکل ‏4–3: نمودار خودهمبستگی بر اساس 10 هزار نمونه شبیه­سازی شده 105

شکل ‏4–4: نمودارهای تابع چگالی حاشیه­ای پسین بر اساس 10 هزار نمونه شبیه­سازی شده 107

شکل ‏4–5: نمودار اثر مقادیر شبیه­سازی شده بر اساس یک زنجیر با 10 هزار تکرار. 108

شکل ‏4–6: نمودار خودهمبستگی بر اساس 10 هزار نمونه شبیه­سازی شده 109

شکل ‏4–7: نمودارهای تابع چگالی حاشیه­ای پسین بر اساس 10 هزار نمونه شبیه­سازی شده 111

شکل ‏4–8: نمودار اثر مقادیر شبیه­سازی شده بر اساس یک زنجیر با 10 هزار تکرار. 112

شکل ‏4–9: نمودار خودهمبستگی بر اساس 10 هزار نمونه شبیه­سازی شده 113

چکیده

عوامل خطر ناشناخته و یا غیر قابل اندازه ­گیری در تحلیل بقا، باعث کم­برآوردی برآوردهای رگرسیون در مدل­های خطر می­گردند. برای رفع این مسئله یک متغیر تصادفی به نام اثر شکنندگی به عنوان نماینده عوامل خطر ناشناخته، به صورت ضربی در مدل خطر وارد می­ کنند و مدل­های خطر اصلاح شده را مدل­های شکنندگی می­نامند. همچنین گاهی در تحلیل  داده ­های بقا افراد با بقا طولانی مدت حضور دارند که در این­گونه از داده ­ها بعضی از افراد جامعه با گذشت زمان هرگز پیشامد مورد نظر را تجربه نمی­ کنند. به عنوان مثال همه افراد عضو پیوندی را دفع نمی­ کنند. لذا مدل­های شفایافته به منظور تحلیل داده­ای بقا با چنین ویژگی­هایی ارائه گردید. در تحلیل بقا مدل­های شفایافتگی در دو دسته کلی 1- مدل­های شفایافتگی آمیخته 2- مدل­های شفایافتگی ناآمیخته ارائه شده ­اند. در پایان نامه حاضرهدف ما ارائه مدلی می­باشد که در آن علاوه بر نسبت شفایافتگی، عوامل خطر ناشناخته را نیز در نظر می­گیرد. در این پایان نامه مدل شکنندگی کاکس، مدل شکنندگی همبسته شفایافته و مدل شکنندگی همبسته شفایافته با زمان پیشرفت را ارائه خواهیم کرد. لازم به ذکر است که در این سه مدل توزیع شکنندگی مشترک گاما را استفاده خواهیم کرد. در ادامه برای هر سه مدل ارائه شده رهیافت بیزی را به کار بسته و با در نظر گرفتن پیشین­های مناسب، در صورت امکان توزیع­های شرطی کامل هر یک از پارامترها را بدست خواهیم آورد. از آنجایی که توزیع­های شرطی کامل اکثر پارامترهای مدل دارای فرم پیچیده­ای می­باشد، برای برآورد پارامترهای مدل از روش­های مونت کارلوی زنجیر مارکوفی استفاده می­کنیم. در نهایت با بهره گرفتن از یک مثال شبیه سازی اعتبار برآوردهای بدست آمده و همچنین رهیافت بیزی به کارگرفته شده برای هر سه مدل را مورد ارزیابی قرار داده و نتایج حاصل با بهره گرفتن از معیار  در هر سه مدل مورد مقایسه قرار می­گیرد.

Abstract

Unknown hazard or non-measurable factors in survival analysis, cause underestimation in regression estimate in hazard models. To solve this problem, a random variable called frailty multiplicatively is enter to the model as representative of unknown hazard factor and this modified model calls frailty model. Also, sometimes in survival data analysis, there are people with longer survival which in these kinds of data, some people of population do not experience any of target events as time goes on. For instance, all people do not experience the rejection of transplantation organism. So, cure models are represented to analyze this kind of data. In survival analysis, cure models are presented in two categories: 1- mixture cure models and 2- non-mixture cure models. In this thesis, our goal is to present a model with that in addition to cure‘s ratio, consider the unknown hazard factors. In this part Cox frailty model, correlated cure frailty model, and correlated cure frailty model with time of progress will be represented. It should be mention that in these three models, common gamma frailty distribution is used. Then, for all three models, Bayesian approach is applied with regret to considering the appropriate prior distributions and conditional distribution is calculated, if it was possible, for each parameters. Since the complete conditional distribution of most of the parameters has complicated form, Markov Chain Monte Carlo methods are used to estimate model’s parameters. Finally, the validity of estimations and the used Bayesian approach for all three models are obtain through using a simulation example and the results are compared by using DIC criterion.

1-1- مقدمه

یكی از انواع داده ­ها كه مورد علاقه­ شدید محققین است، اهمیت دادن به فاصله زمانی تا وقوع بعضی حوادث مانند مرگ و میر و غیره می­باشد، یعنی پرداختن و توجه نمودن به گروهی از افراد به طوری كه پس از مدتی برای هركدام از آن ها یک نقطه­ی زمانی به نام شكست یا وقوع حادثه تعریف می­گردد. شكست یا حادثه­ی مورد نظر می ­تواند حداكثر یک بار برای هر فرد اتفاق افتد. به عنوان مثال، طول عمر یک ماشین صنعتی، اولین زمان مراجعه­ی یک اتومبیل نو به تعمیرگاه و غیره از جمله مواردی است كه می ­تواند مصداق شكست یا واقعه­ی مورد نظر باشد. از آن جایی كه این روش­ها در ابتدا غالباً برای مطالعات مرگ و میر به كار برده می­شد و اصلاً بدین منظور طراحی گردیده بود، نام تجزیه و تحلیل زمان بقا بر آن نهاده شده است.

تحلیل بقا، مجموعه ­ای از تکنیک­های آماری متنوع، جهت تحلیل متغیرهای تصادفی است که دارای مقادیر نامنفی می­باشند. نوعاً مقدار این متغیرهای تصادفی، زمان شکست یک مولفه فیزیکی (مکانیکی یا الکتریکی) و یا زمان مرگ یک واحد بیولوژیک (سلول، بیمار، حیوان و غیره) می­باشد. ممکن است این متغیر، زمان یادگیری یک مهارت باشد، یا حتی امکان دارد به زمان هیچ ارتباطی نداشته باشد. برای مثال، متغیر می تواند مبلغ پرداختی یک شرکت بیمه در وضعیت خاصی باشد.

در تحلیل داده ­های بقا مسئله اصلی یافتن مدل مناسبی برای همبستگی زمان بقا با متغیرهای مختلف
می­باشد. لذا ابتدا زمان بقا را تعریف نموده سپس توابع بقا را معرفی می­نماییم.

در مطالعات کاربردی تنها وقوع پیشامد، نظیر مرگ، مدنظر نیست بلکه زمان وقوع نیز مطرح می­ شود که به زمان بقا معروف است. به عبارت دیگر زمان بقا، یک متغیر تصادفی نامنفی است که فاصله­ی زمانی بین شروع و وقوع یک پدیده­ خاص را اندازه ­گیری می­ کند.

اصولاً برای تعیین زمان بقا ، به سه عنصر اساسی نیاز است:

الف) زمان مبدا یا نقطه شروع

چکیده …………………………………………………………………………………………………………………………………… 1

فصل اول : کلّیات

• مقدمۀ تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2- بیان مسئله   ………………………………………………………………………………………………………………………………..4

1-3- سوالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………6

1-4-پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………6

1-5-اهداف وضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….7

1-6- فرضیه های تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………7

1-7- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….7

1-8- تعاریف واژه های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….7

1-9- حدود و قلمروتحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………8

فصل دوم : موضوع تحقیق

2-سیرپیشگویی …………………………………………………………………………………………………………………………………..10

2-1- علم ستاره شناسی ونقش ان در حوادث…………………………………………………………………………………….12

الف) اخترشناسی تفألی ……………………………………………………………………………………………………………………….13

ب) اخترشناسی زایچه ایی ………………………………………………………………………………………………………………….13

2-2- پیش بینی و پیشگویی ………………………………………………………………………………………………………………16

2-2-1- پیشگویی سیبولایی ………………………………………………………………………………………………………………17

2-2-2-پیشگویی هیستاسپ …………………………………………………………………………………………………………….17

2-2-3- پیشگویی گشتاسپ ………………………………………………………………………………………………………………17

2-2-4- پیشگویی جاماسپ ……………………………………………………………………………………………………………….17

2-2-5- پیشگویی نوستراداموس ………………………………………………………………………………………………………..19

2-3- پیشینه فال…………………………………………………………………………………………………………………………………20

2-3-1- فال نیک…………………………………………………………………………………………………………………………………22

2-3-1-1- راه های رهایی از فال بد……………………………………………………………………………………………………24

2-3-2- تنوّع فال در باور اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………25

2-3-2-1- فال حافظ………………………………………………………………………………………………………………………….30

2-4- طالع…………………………………………………………………………………………………………………………………………….36

2-4-1- پیشینۀطالع بینی ……………………………………………………………………………………………………………….. 37

2-4-2-انواع طالع بینی ………………………………………………………………………………………………………………………38

2-4-2-1- طالع بینی خورشیدی ………………………………………………………………………………………………………38

2-4-2-2-طالع بینی چینی ……………………………………………………………………………………………………………….38

2-4-3- تأثیر صور فلکی و بروج بر سرنوشت……………………………………………………………………………………..39

2-4-4-ابزار طالع بینی ……………………………………………………………………………………………………………………….42

2-5- بخت ………………………………………………………………………………………………………………………………………….44

2-6- استخاره ……………………………………………………………………………………………………………………………………..45

2-6-1- انواع استخاره …………………………………………………………………………………………………………………………47

2-6-1- 1- نماز استخاره ذات الرقاع…………………………………………………………………………………………………..47

2-6-1-2- استخاره تسبیح………………………………………………………………………………………………………………….48

2-6-1-3- استخاره به قرآن ……………………………………………………………………………………………………………….48

2-7- فال و استخاره از نظر سایر ادیان……………………………………………………………………………………………….49

2-7-1- فال نیک و استخاره در اسلام………………………………………………………………………………………………..50

2-8- امثال و حِکمِ فال واستخاره ……………………………………………………………………………………………………….53

فصل سوم: حوزۀ تحقیق

3- شرح و احوال و آثار شاعران برجسته …………………………………………………………………………………………….55

3-1- رودکی سمرقندی ………………………………………………………………………………………………………………………56

3-1-1- سبک رودکی …………………………………………………………………………………………………………………………56

3-1-2- آثار رودکی ……………………………………………………………………………………………………………………………57

3-2- فردوسی طوسی………………………………………………………………………………………………………………………….58

3-2-1- سبک فردوسی در شاهنامه …………………………………………………………………………………………………..58

3-2-2- تأثیر کواکب در اندیشه فردوسی ………………………………………………………………………………………….58

3-3- ناصر خسرو قبادیانی ………………………………………………………………………………………………………………….60

3-3-1 -سبک و شیوه ی سخن ناصر خسرو ……………………………………………………………………………………..61

3-3-2 –نجوم و ناصر خسرو ………………………………………………………………………………………………………………62

3-3-3- آثار علمی و ادبی حکیم قبادیانی …………………………………………………………………………………………62

3-4- سنائی غزنوی …………………………………………………………………………………………………………………………….63

3-4-1- سبک سنائی ………………………………………………………………………………………………………………………….63

 

3-4-2- آثار حکیم سنائی …………………………………………………………………………………………………………………..64

3-5- خاقانی شروانی …………………………………………………………………………………………………………………………..65

3-5-1-سبک وشیوۀ سخن خاقانی …………………………………………………………………………………………………….66

3-5-2- آثار خاقانی …………………………………………………………………………………………………………………………….66

3-6-حکیم نظامی گنجوی…………………………………………………………………………………………………………………..66

3-6-1- سبک نظامی ………………………………………………………………………………………………………………………….67

3-6-2-آثار نظامی ………………………………………………………………………………………………………………………………68

3- 7- مولانا …………………………………………………………………………………………………………………………………………68

3-7-1- سبک مولانا…………………………………………………………………………………………………………………………….69

3-2-7-2- آثار مولانا……………………………………………………………………………………………………………………………69

3-8- سعدی شیرازی ………………………………………………………………………………………………………………………….70

3-8-1-سبک سعدی ………………………………………………………………………………………………………………………….71

3-8-2- آثار سعدی …………………………………………………………………………………………………………………………….71

3-9- نَزاری قُهستانی ………………………………………………………………………………………………………………………….72

3-9-1-آثار نَزاری…………………………………………………………………………………………………………………………………72

3-10-حافظ شیرازی ………………………………………………………………………………………………………………………….73

3-10-1- سبک شعری حافظ ……………………………………………………………………………………………………………73

3-11- جامی ………………………………………………………………………………………………………………………………………75

3-11-1- سبک جامی ………………………………………………………………………………………………………………………..76

3-11-2-  آثار جامی ………………………………………………………………………………………………………………………….76

3-12- محتشم کاشانی ………………………………………………………………………………………………………………………77

3-12-1- شیوۀ سخن محتشم …………………………………………………………………………………………………………..77

3-12-2- آثار محتشم ………………………………………………………………………………………………………………………..78

3-13- وحشی بافقی …………………………………………………………………………………………………………………………..78

3-13-1-سبک وشیوۀ سخن وحشی…………………………………………………………………………………………………..79

3-13-2-آثار وحشی …………………………………………………………………………………………………………………………..79

3-14- بیدل دهلوی …………………………………………………………………………………………………………………………..80

3-14-1- سبک دهلوی ……………………………………………………………………………………………………………………..80

3-14-2- آثار دهلوی …………………………………………………………………………………………………………………………81

3-15- قآآنی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….81

3-15-1- سبک وبیان قآآنی ………………………………………………………………………………………………………………82

3-15-2- آثار قآآنی ……………………………………………………………………………………………………………………………82

3-16- ملک الشعرای بهار …………………………………………………………………………………………………………………..83

3-16-1- سبک شعر ی بهار ………………………………………………………………………………………………………………83

3-16-2- ویژگی های شعری پارسی در دوره ی مشروطه ………………………………………………………………..84

3-16-3- آثار ملک شعرای بهار …………………………………………………………………………………………………………84

3-17- شهریار …………………………………………………………………………………………………………………………………….84

3-17-1- آثار شهریار …………………………………………………………………………………………………………………………85

3-18- فریدون مشیری ………………………………………………………………………………………………………………………85

3-18-1- سبک مشیری …………………………………………………………………………………………………………………….86

3-18-2- آثار مشیری ………………………………………………………………………………………………………………………..86

3- 19 –نادر نادر پور……………………………………………………………………………………………………………………………87

3-19-1- سبک نادرپور ………………………………………………………………………………………………………………………87

3-19-2- آثار نادر پور ………………………………………………………………………………………………………………………..88

فصل چهارم : داده های تحقیق

4-تجلّی فال واستخاره در شعر فارسی ……………………………………………………………………………………………….89

4-1- خاستگاه فال و استخاره …………………………………………………………………………………………………………….91

4-2- پیشگویی، اولین گام تفأل…………………………………………………………………………………………………………92

4-2-1- عوامل پیشگویی…………………………………………………………………………………………………………………….93

4 -2-2- ستاره شناسی ، نماد پیشگویی…………………………………………………………………………………………….94

4-3-شیوه های  پیشگویی باعلم ستاره شناسی…………………………………………………………………………………99

4-3-1- اختر شناسی تفألی…………………………………………………………………………………………………………………99

4-3-2-اختر شناسی زایچه ایی ( طالع بینی ) …………………………………………………………………………………..101

4-4- بخت ………………………………………………………………………………………………………………………………………..112

4-5- مُروا و مُرغوا در اشعار ……………………………………………………………………………………………………………..115

4-6- اقسام فال درشعر …………………………………………………………………………………………………………………….117

4-6-1-فال های روزهای هفته………………………………………………………………………………………………………….117

4-6-2- فال زدن به تولّد و مرگ………………………………………………………………………………………………………118

4-6-3- فال زدن به جانداران ( جغد ، کلاغ، کرم وشتر)…………………………………………………………………………………..121

4-6-4-  فال های اشیاء……………………………………………………………………………………………………………………………………….123

4-6-4-1  فال آینه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..125

4-6-4-2  فال شانه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..126

4-6-4-3  فال نخود……………………………………………………………………………………………………………………………………………….126

4-6-4-4  فال خاک یا ماسه……………………………………………………………………………………………………………………………….126

4-6-4-5  فال نامه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………127

4-6-1-5-سایر فال ها ( فال گل ، شعله یا آتش ، حباب ) ……………………………………………………………………………… 127

 

 

4-7- تأکید شاعران برفال نیک………………………………………………………………………………………………………..129

4-8- فال های پُر کاربرد در اشعار …………………………………………………………………………………………………..133

4-8-1- فال مُصحف یا «استخاره »…………………………………………………………………………………………………133

4-8-1-1- فال تسبیح………………………………………………………………………………………………………………………137

4-8-2- «فال حافظ » ……………………………………………………………………………………………………………………..138

4-8-3- فال اعضای صورت  …………………………………………………………………………………………………………….140

4-8-3-1- فال چهره  ……………………………………………………………………………………………………………………..140

4-8-3-2- فال « چشم و گوش»……………………………………………………………………………………………………..144

4-8-3-3- فال « اشک»  ………………………………………………………………………………………………………………..145

4-8- 4- فال دست یا کف بینی ………………………………………………………………………………………………………145

4-8- 5- طالع بینی ………………………………………………………………………………………………………………………….146

4-9-فال و استخاره در اندیشۀ شاعران ……………………………………………………………………………………………149

فصل پنجم : نتیجه

5- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………..154

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

فهرست جدول و نمودارها

جدول 1. خلاصه ای از فراوانی فال ها و استخاره در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)………….. 165

نمودار 1. فراوانی فال های متداول در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)…………………………. 166

نمودار 2. درصد فراوانی فال های متداول در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)………………….. 167

جدول 2. فراوانی فال هی متداول در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)…………………………..

چکیده

 

«فال» واژه­ی عربی است،به معنی­خوش بینی و تفأل به نیکی و ضد«طَیره»(شوم)است.و درفرهنگ لغت به معنی شگون، طالع، بخت، پیش بینی­خوش بینانه و به­دل نیک آوردن است.برخی فال را به عنوان «علم فال» دانسته ­اند. منشاء فال از پیشگویی­است. درزمان گذشته بسیاری معتقد به نیروهای ماوراءالطبیعه بوده ­اند. وآنهارا در تعیین سرنوشت و آینده خود موثر می دانستند، این اعتقاد نه فقط دربرخی ­قشرِمحروم و بی­سواد بلکه بین برخی  طبقه حاکم و اشراف که امورحکومتی و ادارۀکشور رابه­عهده داشتند؛ رواج داشت. باگذشت زمان، تاثیر اوضاع کواکب بر زندگی حال و آینده در اندیشه برخی ، به باور اجتماعی تبدیل شده ­است. در دین اسلام به «فالِ نیک­زدن» سفارش­شده­ است. از آنجایی که شاعران هردوره­ایی جزو قشرِ دانشمند و زبان ­گویای جامعه محسوب  می­شوند. این روندِ فکری درلابلای آثارشان جای­گرفته و امروزه باگذشت زمان، انعکاسِ قَدَاسَتِ« فال» و«استخاره» باهمان، بارمعنایی کهن، در اشعاربرخی از شاعران  مُتداول است. این پایان نامه ، نخست، به تبیین و تشریح فال و مشتقّات ­آن، چون: «پیشگویی»،«طالع»،«تَطَیُّر» و«استخاره» ازلحاظ لغوی و مفهومی پرداخته است. سپس با بررسی اندیشۀشاعران درادبیّات منظوم فارسی به این­نتیجه رسیده­ است که با وجود همۀ اختلافات میان منکران و معتقدان این ­اندیشه، شاعران فرهیخته­ایی، چون: رودکی، فردوسی، خاقانی، نظامی، مولانا، سعدی، حافظ، مشیری، نادرپور و… ازجمله افرادی هستند، که به اهمّیّت قَدَاسَت فال وپیشگویی، معترف بوده ­اند. ودر آثار خود به این رویکرد فکری، نظری مثبت داشته اند.

کلیدواژه ­ها:

فال، پیشگویی، استخاره، طالع، تَطَیُّر، قَدَاسَت و ادبیّات منظوم فارسی

 

1- 1-  مقدّمه ی تحقیق

انسان از دیرباز، با حسِ­جستجوگرانه، برای علت­یابی پدیده­های طبیعی و ماوراءالطبیعی اطراف خود، به دنبال راهی بوده ­است،که بر زمان تسلط یابد تا ازآیندۀ و سرنوشت خویش آگاه گردد. او معتقد به­اموری شد؛ که بر تمام گسترۀ باورها و زندگی­اش تاثیرگذاشت. به گونه­ ایی که امروزه با وجود پیشرفت علوم بشری، بسیاری از آن باورها به قوّت خود باقی مانده است .

ریشۀ این تفکر، ازآن جا ناشی می شود که درمیان تمام اقوام کهن، به ویژه در بین النهرین عقیده برآن بودکه سرنوشت انسان یکسره دردست خدایان است وجبری چنان مطلق  با ذکر جزئیات ودقیق، بر سرنوشت حیات مردم غلبه دارد. علاوه برآن، این اعتقاد هم وجود داشت­­، که نیروی فوق طبیعی که سرنوشت مارا تعیین کرده ­اند؛ قادرند، خواسته­ های خودرا برای یاری به آگاهی ما برسانند و ما را یاری­کنند واز مقاصد نیروهای پلید و مقتّدر برضد ما جلوگیری کنند. تقویت باور تاثیر ستارگان برزندگی بشر وپیشگویی با ستارگان، حدود بیش از 400 سال پیش از میلاد بر می­گردد.

با این توصیف، باورها و عقیده ها چه مثبت وچه منفی، همیشه از «زبان فرهنگ عامه » بوجود می آید وبین  مردم فقیر وغنی جامعه قوّت می گیرد، امّا انگیزه انتخاب موضوع « قَداست فال و استخاره در ادبیّات منظوم » برای پژوهش حاضر ، سوال اساسی بود، که همواره فکر نگارنده را درطول تحصیل، دراین مقطع­تحصیلی  به خود مشغول داشته بود  وباخود می­اندیشیدم که  شاعران چگونه اهمّیت قَدَاسَت  فال و استخاره را در اشعارخود به تصویر کشیده اند و بازتاب آن در بین اشعار شاعران معاصر چگونه است؟ وازآنجایی که تاکنون پژوهشی با این عنوان درادبیّات منظوم صورت نگرفته بود، تصمیم گرفتم، با راهنمایی­های بیدریغ و دلسوزانۀ استادان محترم گامی هرچند کوچک در پژوهش این مهّم بردارم.

برای تبیین موضوع، این پایان نامه، در پنج فصل ذیل تدوین شده است :

فصل اول:  با عنوان کلیّات تحقیق، شامل: مقدّمه، بیان مسأله، سوالات تحقیق، اهمیّت و ضرورت تحقیق، پیشینه و اهداف و… است.

فصل دوم: در این فصل موضوع تحقیق، یعنی مفهوم فال و استخاره از نظری لغوی و مفهومی مورد بررسی قرارگرفته است.

فصل سوم: در این فصل، برای پیشبرد اهداف تحقیق، زندگی نامه ها، سبک شعری و آثار شاعران شاخص گردآوری شده است.

فصل چهارم: مهم ترین فصل پژوهش است. و به بررسی مفهوم فال و استخاره در ادبیّات منظوم می ­پردازد..

فصل پنجم:ارائۀ نتیجه گیری پژوهش است.

 

«فال» از ریشه فأل عربی است؛ در فرهنگ هابه معنای شگون، طالع، بخت، پیش بینی وعاقبت گویی آمده است. همچنین درکتب مختلف بعنوان علم، ازآن یاد شده ­است. « علمی­است، که بوسیله آن برخی­حوادث آینده دانسته می­ شود. واین کار باگشودن قرآن کریم یا کتب بزرگان، مانند: دیوان حافظ و مثنوی مولوی و نظایر آن انجام می­پذیرد.»(معین،1357: ذیل واژۀ فال) استخاره هم به معنای طلوع کننده، جزیی­ازمنطقه البروج و پیشگویی سرنوشت و برای انجام کاری با قرآن فال گرفتن است. و…(همان)

فال و فالگیری روشی برای شناخت آینده­است وآگاهی پیداکردن از آنچه قراراست رخ­بدهد و یا رخ­ندهد. قَداست این روش درفرهنگ­ها بین اقوام و ملل گوناگون آن قدر بوده است که همیشه، طالبان زیادی رابه خود جلب نموده است.

بنا امیدی ازین  در مرو  بزن فالی                                        بـــود کـــه قــرعۀدولــت بنام مــا افتد

شبی که ماه مُراد از افق شود طالع                                        بــــود کــه پــرتـو نــوری ببام ما افتـد

(حافظ ،244:1379 )

در خصوص زادگاه اصلی فال اتفاق نظر خاصی نیست. از کهن ترین نمونه های فال بینی از شهر «سیپار» بود که شمش را به خاطر هنر غیب گویی و فال بینی می ستودند.( قدیانی، 1387 : 529)

در زندگی اجتماعی و سیاسی یونانیان، پیشگویی و تفأل نقش موثری داشته است. یونانیان در بارۀ هرچیزی می خواستند، ارادۀ خدایان را بدانند و می پنداشتند، ارادۀ خدا با علائم مختلفی که تفأل نامیده می­ شود؛ ظهورمی­ کند.(ناس،1354 :52) و در ایران باستان هم دوران مادها، هخامنشیان تا ساسانیان علوم ستاره شناسی بابلی وهندی رواج داشت. چنان که استفاده فراوان فردوسی و دیگر شاعران در بازتاب مفاهیمی، چون: مکان سیّارات، صورفلکی، بروج دوازده­گانه، سعد­ونحس اختران و تاثیر آنها در کامیابی یا عدم کامیابی شاهان و قهرمانان داستان­ها مورد استقبال فراوان قرارگرفته است.

 

چــــو کــرد اخــتر فـرخ ایـرج نـگاه                                     کـشـف دید طــالــع خــداونـد مــــاه                                                                                                                                   (فردوسی، 1375،ج1: 16)

بــختـور از طـالـع جــوزا بـــــــرآی                                     جـوزشـکـن آنـگه  و بـخــت آزمـــای

(نظامی،1387 :407)

هستم عطارد،این دو قصیده دوپیکراست                                    لاف عطاردت ز دو پیکر نکوتـــــر است

(خاقانی،43:1373 )

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                  صفحه

چكیده 1

فصل اول: مقدمه و کلیات

1-1. مقدمه. 3

1-2. بیان مسأله. 5

1-3. سوالات تحقیق.. 9

1-4. اهمیت و ضرورت تحقیق.. 9

1-5.فرضیه‏های تحقیق.. 9

1-6. اهداف تحقیق.. 10

1-7. پیشینة تحقیق.. 10

1-8. روش تحقیق و گردآوری اطلاعات تحقیق.. 10

1-9. حدود و قلمرو تحقیق.. 11

فصل دوم: بنیاد نظری

2-1. معنای لغوی و اصطلاحی تأویل.. 13

2-1-1. تأویل در بطن آیه. 14

2-1-2. تأویل به معنی باطن در کلمات برخی از دانشمندان شیعه و اهل سنت… 14

2-1-3. تنزیل – تأویل.. 17

2-1-4. شواهد قرآنی تأویل.. 19

2-1-5. مستندات روایی تأویل.. 20

2-1-6. رابطه تأویل با تفسیر. 22

2-1-7. شرایط تأویل.. 22

2-1-8. ضرورت تأویل.. 23

2-2. هرمنوتیک… 23

2-2-1. تعریف لغوی هرمنوتیک… 24

2-2-2. مفهوم هرمنوتیک… 24

2-2-3. جدیدترین تعاریف از علم هرمنوتیک… 24

2-2-4. تاریخچه تأویل و هرمنوتیک در غرب… 25

2-2-5. تاریخچه تأویل یا هرمنوتیک در شرق.. 29

2-2-6. دیدگاه اهل تأویل در مشرق زمین.. 31

2-3. معتزله و ریشه آن. 32

2-3-1. تعالیم معتزله. 33

2-4 . معرفی فرقه اسماعیلیه. 35

2-4-1. اسامی دیگر فرقه اسماعیلیه در طول تاریخ.. 38

2-4-2. سایر اسامی که دشمنان این فرقه، به ایشان نسبت داده ‏اند. 39

2-4-3. مراتب دعوت و عقول دهگانه نزد اسماعیلیان. 40

فصل سوم: شرح احوال، آثار و سبک ناصرخسرو قبادیانی

3-1. زندگی‏نامه و شرح حال حکیم ناصرخسرو قبادیانی.. 43

3-2. زندگی ناصرخسرو قبل و بعد از خواب و تحوّل فکری‏اش… 44

3-3. تحصیلات و محدودة اطلاعات ناصرخسرو. 45

3-4. تفکر و اندیشه ناصرخسرو. 46

3-5. سبک ناصرخسرو. 47

3-6. عقیده و مذهب ناصرخسرو. 50

3-7. آثار منظوم و منثور ناصرخسرو قبادیانی.. 50

 

3-7-1. آثار منظوم. 51

3-7-2. آثار منثور. 52

3-7-3. سایر آثار، کتب و رساله‏هایی که به ناصرخسرو نسبت داده ‏اند. 54

فصل چهارم: بررسی و تحلیل تأویل‏ها در برخی از آثار ناصرخسرو قبادیانی

4-1 دیوان قصاید. 58

4-2. وجه دین.. 72

4-2-1. اندر اثبات قرآن و تأویل آن. 73

4-2-2. اندر تأویل قالوا إِنّا لِلّهِ و انّا إِلیهِ راجعون. 76

4-2-3. اندر تأویل صدقة گاو و صدقة‌ گوسفند. 77

4-3. زادالمسافرین.. 81

4-3-1. بیان پیوستگی نفس جزئی به نفس کلی.. 81

4-3-2. اندر ردّ بر اهل مذهب تناسخ.. 82

4-3-3. بیان چگونگی وحی و تفسیر آن. 82

4-4. جامع‏الحکمتین.. 83

4-4-1. اندر هیئت و خاصّه و رسم وحد. 83

4-4-2. قول متكلمان مذهب اعتزال. 84

4-4-3. اندر تعریف «من» 85

4-4-4. اندر هفت نور. 86

4-4-5. «ءانَّ اللهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ و الاِحسانِ و ایتاءِ ذِی القُربی.» 87

فصل پنجم: نتیجه‏گیری

5-1. نتیجه‏گیری.. 90

منابع و مأخذ. 92

Abstract 95

چكیده

مسأله فهم از زمانی که بشر برای انتقال پیام به نوشتن پرداخت، محل جدل بوده است. در این میان، دانش تأویل (هرمنوتیک) و نیز مباحث کیفیت فهم قرآن مجید به‏ویژه در آیات متشابه و مجمل و باطن آیات در حوزه‏ی اسلامی بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) بین نحله‏های کلامی شایان توجه است. در میان فرق اسلامی، کلام اسماعیلیه که از تأویل به مثابه مهم‏ترین ابزار اجتهاد، فهم و استباط گزاره‏های قرآنی استفاده می‏کردند، خاستگاه روشی شد که امروزه به هرمنوتیک مشهور است. ناصرخسرو قبادیانی (شاعر و متفکر عقلگرای اسماعیلی) در آثار منظوم و منثورش از آن بهره برده و بر آن به عنوان یک فهم روشمند تأکید داشته است. این پایان‏ نامه با بررسی مبانی فهم تأویلی متن از منظر ناصرخسرو، روشن کرد که این متفکّر و مفسّر اسماعیلی بر اساس آیات و احادیث نه تنها به تأویل اعتقاد دارد بلکه به مراتب فهم تأویلی میان اشخاص مختلف نیز معتقد است.

 

كلید واژه‏ها: ناصرخسرو، آثار ناصرخسرو، اسماعیلیه، تأویل و هرمنوتیک.

-1. مقدمه

یکی از مبانی پذیرفته شده‏ی معرفتی غالب فرقه‏های اسلامی«تأویل» است. تأویل گرایان با توجه به این‏که تعریف شان از تأویل چه باشد، نحله‏های گوناگونی دارند. برخی از روش‏ها و ابعاد تأویل در نزد شیعه هم‏چون تأویل باطن گرایان یا تأویل صوفیه  یا تأویل عقل‏گرایانه افراطی پذیرفته نیست از سوی دیگر، یکی از اهداف تأویل در نظر شیعه تأویل مصداقی و تأویل به معنای کشف معانی باطنی آیات قرآن مجید است. در حالی‏که این شیوه از تأویل‏، مورد انکار گروهی از اهل تسنن قرار گرفته و معتقدند تأویل‏های بطنی و بیان مصادیق، موافق با ظاهر لفظ نبوده و فهم درستی از آیات ارائه نمی‏کند و بر پایه ذوق و سلیقه شخصی و بی‏توجه به روش‏های علمی است.

به نظر می‏رسد اصطلاح «معنای باطنی آیات» از یک طرف برگرفته از نص صریح فرمایش پیامبر اکرم(ص) باشد که می‏فرمایند: «ءانَّ لِلقرآنِ ظهراً و بطناً و لِبطنه بطنٌ الی سبعۀ أبطُن»؛ همانا برای قرآن ظاهری و باطنی است و برای باطن آن باطنی است تا هفت بطن (الاحسایی، ج 4، ‏ 1403 : 107) و از طرف دیگر می‏تواند خاستگاه چنین تأویلی خود قرآن باشد: خاتمیت، جامعیت و جاودانگی قرآن، مشروعیت این‏گونه از تأویل را اثبات می‏کند، به علاوه در هفده آیه از قرآن برخی از موارد واژه تأویل به کار رفته است که از نمونه آن، تعبیر خواب حضرت یوسف است. امامان شیعه و بسیاری از دانشمندان علوم دینی نیز به ضرورت چنین تأویلی و ارتباط آن با تاثیرات و منافع مستمر قرآن اشاره فرموده‏اند.

یکی از مبانی مهم و مورد اختلاف در تفسیر قرآن «تأویل» است. در حالی‏که گروهی از اهل حدیث و بخصوص حشویه بر «نص گرایی» و اجتناب از تأویل آیات اصرار دارند و حتی از تأویل‏های مفهومی آیات اجتناب می‏ورزند؛ گروه کثیری از فرقه‏های اسلامی از جمله شیعه و اسماعیلیه «تأویل» را پذیرفته‏اند و انجام این مهم را در قرآن جایز شمرده‏اند. تأویل آیات ابعاد گسترده‏ای دارد و به شکل‏های مختلفی در میان مسلمانان رواج یافته است. برای مثال باطنیه بی‏محابا به تأویل آیات و نادیده گرفتن ظواهر و نصوص آیات پرداخته‏اند. برخی همچون شیعیان علاوه بر اقدام به تأویل مفهومی آیات متشابه، به تنزیلات و تطبیق آیات بر مصادیق نوظهور اقدام کرده‏اند. در نظر شیعیان این‏گونه از تأویل سرّ ماندگاری و جاودانگی قرآن و هدایت‏گری مستمر آن است.

ناصر خسرو، در آثارش فراوان به شیوه‏های مختلف و متعددی متذکر مقام قرآن کریم شده است و در نگارش آثار منظوم و منثور خود به کرّات از این شیوه‏ها بهره جسته است.

ناصر خسرو، این شاعر معتزله و دارای اختیار که مبنای اصول فکری‏اش همیشه بر پایه عقل و خردگرایی استوار بوده است، به شیوه ای کاملا خاص و منحصر بفرد در آثارش از معانی باطنی قرآن کریم استفاده کرده‏است. اگرچه در تاریخ ادبیات پارسی ما تاثیر‏پذیری شاعرانی چون: حافظ، مولانا و عطار از استهشاد قرآن و حدیث بسیار بوده است؛ اما ناصر خسرو قبل از آن‏ها شکل تازه‏ای از آن را در آثارش به بار نشاند و به جدّ می‏توان گفت که حتی در برخی آثارش این شیوه را به نام خود منحصر کرد و از شیوه تأویل، ابزاری کارآمد در جهت اثبات آرا، بینش و عقاید دینی – که تا آن زمان برخی معانی آن‏ها از دیگران پنهان بود- پرده گشود و چراغ روشنی در افکار سایر متکلمان دینی و مذهبی افروخت.

البته لازم به ذکر است که تاثیر باطنی‏گرایی در فرقه اسماعیلیه هم که عاملی دیگر در جهت تحت تاثیر قرار دادن این شیوه افکار در ناصر خسرو بود را نمی‏توان نادیده گرفت و پیوستن وی به مذهب اسماعیلیه و دیدگاه خاص او تا حدودی مرهون و مدیون این فرقه بوده است و بسیاری از اندیشه‏های وی از این فرقه نشأت گرفته است.

«جنبش اسماعیلیه راه را برای نشر افکار آزاد در عالم اسلامی گشود. مردم شهامت یافتند تا در مسایل معقول علنا به بحث و مناظره پردازند و حال آن‏که پیش از آنکه از اینگونه مباحث هرچند خطر کمتری در بر داشت بیمناک بودند» (الفاخوری ،خلیل الجر، 1358 : 184 ).

بسیاری از این اندیشه‏ها و افکار او در قالب شعر بیان شده است و به طبع برای آگاهی از فهم درست و جامع این اشعار در آثار گوناگونش باید خواننده‏ای با ذوق و همراه با اطلاعاتی عمیق در زمینه‏های گوناگون نظیر‏، طب، هندسه، تفسیر قرآن و کلام و … فهم و درک بسیار بود.

 

1-2. بیان مسأله

مسأله فهم متون ادبی و بررسی عناصر مؤثر بر آن از جمله مباحثی است که اندیشمندان از گذشته تا امروز در جوامع مختلف به آن پرداخته‏اند. هرمنوتیک و تأویل دانشی است که به بحث درباره مبانی نظری تفسیر و فهم می‏پردازد. در ابتدا وظیفه اصلی این دانش در غرب تشریح مبانی نظری فهم، تفسیر کتاب مقدس و تبیین اصول و قواعدی بوده است که مفسر به استناد آن‏ها متون مقدس را شرح و تفسیر می‏کرد، اما رفته‏رفته هرمنوتیست‏هایی مانند شلایر ماخر و دیلتای مبانی تفسیری کتاب مقدس را به فهم و تفسیر دیگر متون و به طور‏کلی به شناخت تمام صورت‏های تفهُّم و هر آنچه نیازمند تفسیر باشد تسّری دادند و به این ترتیب هرمنوتیک توسعه یافت و جنبه غیردینی پیدا کرد. حتی دیلتای، هرمنوتیک را عهده‏دار ایجاد روش شناسی علوم انسانی و تمایز بخش آن از علوم طبیعی دانست. در سیر تحول اندیشه‏های هرمنوتیکی شاید بتوان سه دوره را مشخص کرد:

الف. هرمنوتیک کتاب مقدس      ب. هرمنوتیک مدرن        ج. هرمنوتیک معاصر

الف)هرمنوتیک کتاب مقدس: هرمنوتیک بیش از آن‏که به مباحث فلسفی تمایل داشته باشد به مباحث فهم و تفسیر متون مقدس توجه دارد، متن کتاب مقدس و فهم و تفسیر آن، کانون توجه هرمنوتیک قرون وسطی و پیش از آن بوده است.

 

چكیده پایان نامه ( شامل خلاصه، اهداف، روش های اجرا و نتایج به دست آمده):   با عنایت به ارتباط تنگاتنگ دوران کودکی و احوال بزرگسالی انسان ، در این پژوهش بر آن شدیم که تأثیرات این مرحله ی مهم را در اشعار پروین اعتصامی ، فروغ فرخزاد و احمدرضا احمدی بررسی نماییم . برای این کار ابتدا به تفحص در آراء ژان پیاژه و زیگموند فروید پرداختیم و سپس احوال و آثار شاعران مذکور را بیان کردیم و اشعار آنها را از منظر زیبایی شناسی ، فکری و زبانی بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که پروین اعتصامی کودک را ابزاری می کند تا مفاهیم بزرگسالانه ی خود را بازگو کند پس کودکی در اشعار او مجموعه ای از واژگان است ، اما کودکی در اشعار فروغ فرخزاد حسی و کاملاً ملموس است و با اینکه بسامد بازگشت به کودکی نسبت به احمد رضا احمدی کمتر است اما نسبت به اوپر رنگ تر می باشد و در ادامه به این نتیجه دست یافتیم که بازگشت به کودکی در اشعار احمدرضا احمدی با ترسیم تصاویری از کودکی نمایان می شود  . فهرست مطالب عنوان                                                                                               صفحه چکیده 1 فصل اول:كلیات پژوهش 1-1 بیان مسئله. 3 1-2 هدف های تحقیق.. 3 1-3 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن. 3 1-4 سوالات و فرضیه های تحقیق.. 4 1-5تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه های كلیدی.. 4 1-6 روش تحقیق.. 4 1-7  قلمرو تحقیق.. 4 1-8 جامعه آماری وحجم نمونه. 5 1-9  محدودیت ها و مشكلات تحقیق.. 5 فصل دوم:مطالعات موضوعی مقدمه. 7 گفتار اول. 8 سیری در آراء ژان پیاژه 8 2-1 ژان پیاژه 9 2-1-1 مراحل رشد ذهنی کودک.. 10 2-1-2 هوش کودک.. 18 2-1-3 بازی.. 25 2-1-4 زبان کودک.. 34 2-1-2 عواطف کودک.. 38 گفتار دوم: سیری در آرای زیگموند فروید. 42 2- 2 زیگموند فروید. 43 فصل سوم:روش شناسی تحقیق(متدولوژی) مقدمه 47 3ـ1 روش تحقیق.. 48 3ـ2 حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 48 3ـ3 مدل تحقیق.. 48 3ـ4 روش تجزیه و تحلیل داده های پژوهش… 48 فصل چهارم:تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق مقدمه. 51 بخش اول:ساختار فکری، زیبایی شناختی (بلاغی)وساختار زبانی.. 52 4-1-1ساختار فکری.. 53 4-1-1-1 تخیل.. 53 4-1-1-2 خودمیان بینی.. 54 4-1-1-3 ضمیر ناخود آگاه 56 4-1-1-4 نوستالژی.. 61 4-1-1-5 مفهوم کودکی.. 62 4-1-2 ساختار زیبایی شناسی (بلاغی) 64 4-1-2-1 تشخیص…. 64 4-1-2-2 استعاره 66   4-1-2-3 تشبیه. 67 4-3-1 ساختار  زبانی (هنجارگریزی ) 68 بخش دوم :مروری بر زندگی و آثار پروین اعتصامی و بررسی اشعار او بر اساس ساختار فکری ، زیبایی شناختی و زبانی  71 4-2-1 زندگی و آثار پروین اعتصامی.. 72 4-2-2 نمونه هایی از بازگشت به کودکی در دیوان اشعار پروین اعتصــــامی.. 73 4-2-2-1 نوستالژی  73 4-2-2-2 خودمیان بینی [تشخیص] 73 4-2-2-3 دفاع از دوستی.. 91 4-2-2-4 دفاع از پاکی.. 91 4-2-2-5 بیان کودکانه. 92 4-2-2-6 بازی.. 94 4-2-2-7 مادر. 95 4-2-2-8 هنجارگریزی.. 100 بخش سوم:مروری بر زندگی و آثار فروغ فرخزاد و بررسی اشعار او بر اساس ساختار فکری، زیبایی شناختی و زبانی  101 4-3-1 زندگی و آثار فروغ فرخزاد. 102 4-3-2 نمونه هایی از بازگشت به کودکی در اشعار فروغ فرخزاد. 104 4-3-2-1 نوستالژی.. 104 4-3-2-2 بیان کودکانه. 106 4-3-2-3 درک کودکانه. 112 4-3-2-4 خودمیان بینی.. 112 4-3-2-5 تشیبه. 134 4-3-2-6 تخیل و فضای حسی.. 136 4-3-2-7 استعاره حسی.. 139 4- 3-2- 8 دفاع از عشق و دوستی.. 140 4-3-2-9 مادر. 140 4-3-2-10 هنجارگریزی.. 142 4-3-2-12 درک حسی از (زمان ،مکان و …) 142 بخش چهارم:مروری بر زندگی و آثار احمدرضا احمدی و بررسی اشعار او بر اساس ساختار فکری، زیبایی شناختی و زبانی  144 4-4-1 زندگی احمد رضا احمدی.. 145 4-4-2 نمونه هایی از بازگشت به کودکی در اشعار احمد رضا احمدی.. 147 4-4-2-1 زبان. 147 4-4-2-2 خودمیان بینی [تشخیص ] 150 4-4-2-3 مادر. 167 4-4-2-4 نوستالژی.. 168 4-4-2-5 هنجارگریزی.. 170 4-4-2-6 بازگشت به کودکی.. 172 4-4-2-7 بازی.. 174 4-4-2-8 بیان کودکانه. 174 4-4-2-9 استعاره 178 4-4-2-10 تشبیه 178 4-4-2-11 درک حسی از زمان و مکان. 178 فصل پنجم:نتیجه گیری منابع. 182 چکیده با عنایت به ارتباط تنگاتنگ دوران کودکی و احوال بزرگسالی انسان، در این پژوهش بر آن شدیم که تأثیرات این مرحله ی مهم را در اشعار پروین اعتصامی، فروغ فرخزاد و احمدرضا احمدی بررسی نماییم. برای این کار ابتدا به تفحص در آراء ژان پیاژه و زیگموند فروید پرداختیم و سپس احوال و آثار شاعران مذکور را بیان کردیم و اشعار آنها را از منظر زیبایی شناسی ، فکری و زبانی بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که پروین اعتصامی کودک را ابزاری می کند تا مفاهیم بزرگسالانه ی خود را بازگو کند پس کودکی در اشعار او مجموعه ای از واژگان است ، اما کودکی در اشعار فروغ فرخزاد حسی و کاملاً ملموس است و با اینکه بسامد بازگشت به کودکی نسبت به احمد رضا احمدی کمتر است اما نسبت به اوپر رنگ تر می باشد و در ادامه به این نتیجه دست یافتیم که بازگشت به کودکی در اشعار احمدرضا احمدی با ترسیم تصاویری از کودکی نمایان می شود  . -1 بیان مسئله برخی از شاعران به شعر کودک علاقه نشان داده اند و یا گاهی در اشعارشان به مسائل مربوط به کودکی پرداخته اند . نگاه ، سبک ، زبان و تخیل این شاعران با شاعرانی که صرفاً برای خواص و بزرگسالان شعر می گویند تفاوت دارد . نویسنده ی این رساله می خواهد علل این تفاوت را بررسی و تحلیل نماید . در بخش نخست رساله برخی آرای پیاژه ، فروید ، یونگ ،  لکان نقد و بررسی خواهد شد. در بخش دوم رساله با توجه به آرای روان کاوان مذکور اشعار پروین اعتصامی ( شاعر سنت گرا )، فروغ فرخزاد ( شاعر نو گرا ) و احمد رضا احمدی ( شاعر معاصر ) طبقه بندی و نقد خواهد شد . 1-2 هدف های تحقیق هدف اصلی – شناخت مؤلفه های کودکی در اشعار بزرگسال هدف فرعی: – بررسی تعدادی از مفاهیم روانشناسی کودکان در اشعار پروین اعتصامی ، فروغ فرخزاد و احمدرضا احمدی . 1-3 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن – با توجه به اینکه درباره ی روان شناسی شعر کودک کمتر تحقیق شده است نویسنده رساله می خواهد گامی هر چند کوچک در این زمینه بر دارد .     1-4 سوالات و فرضیه های تحقیق   بازتاب کودکی در شعرهای پروین اعتصامی ، فروغ فرخزاد و احمدرضا احمدی چگونه است ؟ مسائل مربوط به کودکی در اشعار پروین اعتصامی ، فروغ فرخزاد و احمدرضا احمدی چه تفاوت هایی با هم دارند ؟ فرضیه های تحقیق: – بازتاب کودکی در اشعار هر کدام از این سه شاعر کاملاً متفاوت است و فروغ فرخزاد بی پرده تر از دو شاعر دیگر کودکی اش را در اشعارش به نمایش گذاشته است . –  بازگشت به کودکی در اشعار  پروین اعتصامی واژگانی است در اشعار فروغ فرخزاد ، حسی و در اشعار احمدرضا احمدی تصویری است . 1-5تعاریف عملیاتی متغیرهاوواژه های كلیدی: مفهوم کودکی : کودکی بدایت اعمال ، رفتار و افکار انسانی است که ناخواسته پا به عرصه ی وجود گذاشته و با آگاهی هایی که از محیط و والدینش می گیرد ، می خواهد مسیر زندگی اش را طی کند . خودمیان بینی : شاعر بین من خود و محیط فرقی قائل نمی شود . تشخیص : زنده و جاندار انگاشتن عناصر طبیعت را تشخیص گویند . واژه های کلیدی: فروید ، پیاژه ، نوستالژیک ، تشخیص ، خودمیان بینی       رفتن به نوارابزار درباره وردپرس مقالات سری 24 سفارشی‌سازی 41 به‌روزرسانی افزونه, 3 به‌روزرسانی پوسته 1212 دیدگاه در انتظار مدیریت است تازه ویرایش نوشته جست‌وجو سلام edame بیرون رفتن r>