فهرست مطالب

فصل اول. 2

1ـ1ـ بیان مسئله پژوهش…. 2

1-2- هدف های پژوهش…. 3

1-3- اهمیت موضوع پژوهش وانگیزش انتخاب آن. 3

1-4- سوالات و فرضیه های پژوهش…. 4

1-4-1- سوالات پژوهش…. 4

1-4-2- فرضیات پژوهش…. 4

1-5- حدود و چهار چوب نظری پژوهش…. 5

1-6- تعاریف عملیاتی متغیرهاواصطلاحات كلیدی.. 5

1-7- روش تحقیق.. 5

1-8- قلمرو تحقیق.. 5

1-9- جامعه و حجم نمونه. 6

1-10- محدودیت ها و مشکلات تحقیق.. 6

فصل دوم. 7

2-1- بنا ها و کاربرد آن ها 7

2-1-1- مسجد. 8

2-1-2- مدرسه. 11

2-1-3- حمام. 13

2-1-4- بازار، میدان. 14

2-1-5- کاروانسرا،آب انبار. 16

2-2- تزئینات معماری.. 17

2-2-1- نقشمایه های هندسی.. 19

2-2-2- نقشمایه های گیاهی.. 20

2-2-3- نقشمایه های حیوانی.. 23

2-2-4- نقشمایه های انسانی.. 24

2-2-5- تزئینات نوشتاری.. 25

2-3- کرمان. 26

2-3-1- موقعیت جغرافیایی استان کرمان. 26

2-3-2- وجه تسمیه کرمان. 27

2-3-3- دین ومذهب در کرمان. 28

2-4- عصر صفوی.. 30

2-4-1- کرمان در عصر صفویه و قاجار. 31

2-5- پیشینه تحقیق.. 32

فصل سوم. 38

3-1- تاریخچه و ویژگیهای مجموعه گنجعلیخان. 38

3-1-1- کاروانسرای گنجعلیخان. 39

3-1-2- مسجد گنجعلیخان. 41

3-1-3- حمام گنجعلیخان. 41

3-1-4- آب انبارگنجعلیخان. 44

3-1-5- ضرابخانه گنجعلیخان. 45

3-1-6- بازار ومیدان گنجعلیخان. 45

3-2- بررسی نقوش مجموعه گنجعلیخان. 47

3-2-1- نماد های طبیعت و زندگی.. 47

3-2-1-1- درخت… 47

3-2-1-2- خورشید (شمسه) 48

3-2-1-3- شیر وخورشید. 50

3-2-1-4- آب… 52

3-2-2- نماد های موجودات افسانه ای.. 52

3-2-2-1- سیمرغ. 52

3-2-2-2- اژدها 55

 

 

3-2-2-3- دیو. 57

3-2-2-4- فرشته. 59

3-2-3- نمادهای حیوانات و پرندگان. 60

3-2-3-1- شیر. 60

3-2-3-2- اسب… 62

3-2-3-3- طاووس… 64

3-2-3-4- ماهی.. 67

3-2-3-5- درنا 67

فصل چهارم. 69

4-1-روش تحقیق.. 69

4-2- جامعه آماری.. 69

4-3- حجم نمونه و روش اندازه گیری.. 70

4-4- ابزار جمع آوری اطلاعات… 70

4-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها 70

فصل پنجم. 72

5-1- تاریخچه‌ تصویرسازی.. 72

5-2- اهداف تصویرسازی.. 75

5-3- نگاه تاریخی به افسانه های مصور. 76

5-4- تصویر سازی افسانه ها در ایران. 77

5-5- نقش عناصر ایرانی، اسلامی در تصویرسازی.. 79

فصل ششم. 90

6-1- نتیجه گیری.. 90

عنوان پروژه  عملی: تصویر سازی افسانه هفت واد. 93

پیوست ها 95

تصاویر. 96

تصاویر نتیجه گیری.. 104

تصاویر کار عملی.. 109

فهرست منابع و ماخذ  116

مقدمه:

ایران سرزمینی است با پیشینه طولانی که در جای جای آن آثار متعددی از دوره های مختلف دیده می شود.در طول تاریخ ایران همیشه پیوندی نزدیک بین هنر و محیط زندگی وجود داشته است. در فرهنگ تمدن ایرانی- اسلامی، محیط زندگی انسان، یکی از مهمترین بستر هایی است که در آن هنر با عالی ترین شکل تجسم و نمود پیدا کرده است. هنرمندان با بکارگیری انواع مصالح، رنگ ها، نقش ها، شکل ها و …، نهایت هماهنگی، تلفیق و زیبایی را در محیط زندگی ایجاد نموده و محلی دلپذیر و زیبا متناسب با نیاز های جسمی و روحی انسان بوجود آورده اند. اوج این ارتباط در معماری بناهای تاریخی تجلی پیدا می کند.

اگرچه بخش زیادی از سرزمین ایران را صحرا و دشت های کم حاصل و بدون درخت و سبزه تشکیل می دهد. در چنین محیطی دشت ها به رنگ خاکستری و قهوه ای غبار آلود نمود پیدا کرده است. خشت های گلی که با گرمای خورشید خشک شده و اجر های پخته، عمده مصالح ساختمانی این مناطق به شمار می روند. در چنین شرایطی مردم این مناطق از یک عطش فزاینده ای در استفاده از رنگ های شفاف و روشن برخوردار هستند. رنگ های مورد استفاده در اماکن بسیار دقیق و استادانه انتخاب شده اند که خود گواهی بر ارزش و جایگاه مهم رنگ در چنین محیط هایی هستند.از جهتی دیگر، بیانگر تأثیر مهم رنگ ها در ایجاد نشاط در محیط زندگی می باشد. قابل توجه است رنگ های مورد استفاده، از منابع و معادن محلی قابل استخراج بوده است.

بیش از پنج قرن، عمده ترین تزئینات قسمت های مختلف بناها، شامل انواع کتیبه ها، نقوش هندسی و گیاهی با انواع مختلف آجر انجام می پذیرفت.

 

 

ـ1ـ بیان مسئله پژوهش

در طول تاریخ ،همیشه پیوندی نزدیک میان هنر ومحیط زندگی وجود داشته است.در فرهنگ وتمدن ایرانی- اسلامی، محیط زندگی انسان ،یکی از مهمترین بستر هایی است که در آن هنر با عالی ترین شکل تجسم ونمود پیدا کرده است.بی تردید هرگز نمی توان معماری  ایران را جدا از کاربرد موثر هنر های تزئینی مورد بررسی و شناخت قرار داد.

در میان شهر های تاریخی کشورمان،کرمان شهری است که در مواجه با اقلیم گرم وخشک با تاریخی پر فراز و نشیب وهنر  مندانی که از نظر ذوق و سلیقه در روزگار خود سرامد بوده اند ونقش های زیبائی آفریده اند  که هنوز گذر ایام نتوانسته است از این زیبائی بکاهد. نگارنده سعی نموده در این پژوهش به بررسی و تجزیه وتحلیل تزئینات معماری خصوصا نقوش تصویری و موتیف های مجموعه گنجعلیخان کرمان بپردازد.

در این پژوهش با توجه به موضوعات تصویری که در مجموعه بناهای گنجعلیخان کار شده نگارنده به بررسی موضوعی نقوش پرداخته وضمن نام بردن از مهمترین نقوش مورد استفاده در این مجموعه به بررسی ارتباط بین نقش مایه ها و کار کرد مجموعه ومعانی آنها در فرهنگ های مختلف همچون ایران ،مصر و چین  اشاره می نماید.

انتخاب شهر کرمان و مجموعه گنجعلیخان جهت تحقیقات ،بدلیل آشنایی نگارنده با زاد گاه وموطن خویش است که شاید منجر به برداشتن گامی هرچند کوچک باشد برای شناسائی هنر های این شهر.از سوی دیگر متوجه این نکته شده که تنوع وزیبایی انواع ممختلف تزئینات این مجموعه در قالب آجر کاری ،تزئینات گچ بری،نقاشیهای دیواری،شکل های معماری و بخصوص نقوش تصویری به کار رفته در این مجموعه و تاثیر گذاری قابل توجهی که بر بیننده دار میتواند به عنوان الگویی مناسب برای رشته های مختلف هنری همچون تصویر سازی  وگرافیک مورد بهره برداری قرار گیرد ودر جهت جلب توریسم و رونق صنعت آن نیز بسیار موثر واقع گردد .وموجب گردد تا این بنای عظیم دگر بارچون نگینی در دل کویر بدرخشد.

1-2- هدف های پژوهش

1- بررسی پیشینه تاریخی ومفهومی نقوش

2- معرفی ،طبقه بندی و گرد آوری نقوش به کار رفته در مجموعه بنا.

3- با توجه به اینکه بسیاری از این نقوش به فراموشی سپرده شده اند. مطالعه و بازسازی نقوش ضمن احیای مجدد آنها به افزایش سطح سواد بصری وشناخت این نقوش می انجامد.

1-3- اهمیت موضوع پژوهش وانگیزش انتخاب آن

شناخت اصول و عوامل طراحی گرافیک سنتی،منجر به روشن شدن ویژگی های اصلی طراحی گرافیک دوره معاصر می شود.

مجموعه گنجعلیخان کرمان، که با کمال تأسف تاکنون به زوایای هنری وبا ارزش این اثر آنچنان که شایسته است پرداخته نشده  ودر جهت حفظ نقوش آن هم گامی برداشته نشده است به عنوان موضوع مورد مطالعه انتخاب گردید.

اما سزا وار وشایسته نیست که هنر ،ذوق وسلیقه هنر مندان این مرز و بوم که اغلب برخاسته از میان مردم کوچه وبازارند وهر یک آغاز گر تحولی آشکار در عصر خویش بودند و داستانهای مذهبی، افسانه ها ی نظم ونثر فارسی وگل ومرغ و طبیعت واستوره ها را به تصویر میکشیدند چنین مورد بی مهری و بی اعتنایی قرار گیرند .باشد که خصلت مروت و ارج نهادن به هنر هنرمندان پایدار بماند.

بدون شک مجموعه گنجعلیخان کرمان یکی از شاهکار های منحصر بفرد به شمار میرود و نگارنده سعی دارد با پژوهش خویش ابعاد گوناگون به ویژه نقوش تصویری این بنا را مورد بررسی قرار داده تا شاید بتواند گامی کوچک در حفظ آن برداشته باشد چنانچه بعید نیست  تا چند سال آینده از این بنا ها اثری باقی بماند.

1-4- سوالات و فرضیه های پژوهش

1-4-1- سوالات پژوهش

سوال1 – نقش مایه های مورد استفاده در بنا های مجموعه گنجعلیخان و ویژگی های تصویری آن ها چیست؟

سوال2 – دلایل استفاده و رابطه میان کارکرد بنا ونقوش مورد استفاده در آن ها چیست؟

سوال 3 -عمده نقش حیوانی در میان نقش مایه ها ی موجود کدام است؟

سوال 4 -این نقوش از لحاظ معنا و مفهوم چگونه اند؟

1-4-2- فرضیات پژوهش

• نقوش دارای ویژگی های واقع گرایانه، انتزاعی و… می باشند.
• نقوش ابنیه تاریخی کرمان صرفا تزیینی و کار بردی نیستند.
• نقش پرنده نسبت به بقیه نقوش از تنوع بیشتری برخوردار میباشد و بیشتر تکرار شده است.
• نقوش دارای ویژگیهای نمادین نیز هستند.
• گرافیک امروز با نقوش کهن رابطه تنگاتنگی دارد.

1-5- حدود و چهار چوب نظری پژوهش

بر اساس موضوع ونیز روند اجرایی در به نتیجه رسیدن این تحقیق میتوان از روش ها و مدل  های متنوعی در رسیدن به نتیجه نهایی بهره جست.مسائل نظری که میتواند در به نتیجه رسیدن این کار موثر باشد را میتوان در شناخت تاریخ ی اثر ،آشنا یی با سبک معماری وتزئیناتی این دوره  از تاریخ،آشنایی و بررسی تکنیک مورد استفاده در این دوره و نیز مطالعات مقایس های با موارد مشابه برای نیل به هدف اصلی جستجو کرد.

1-6- تعاریف عملیاتی متغیرهاواصطلاحات كلیدی

واژگان کلیدی: مجموعه گنجعلیخان ، کرمان ، نقوش تصویری ، صفویه

متغیر ها:

• نقوش گنجعلیخان
• نقوش هنر صفوی

1-7- روش تحقیق

فهرست مطالب

مقدمه  ………………………………………………………………………………………………………………. 1                          

فصل اول: کلیات

1-1 تعریف، بیان ضرورت و اهمیت مسئله­ پژوهشی  ……………………………………………………………………………. 3                                                 

1-2 پرسش­های پژوهش  ………………………………………………………………………………………………………… 5

1-3 فرضیه ­های پژوهش  ……………………………………………………………………………………………………. 5

1-4 اهداف و ارزش نظری پژوهش  ………………………………………………………………………………….. 5

1-5 سابقه، پیشینه و ادبیات نظری پژوهش  ……………………………………………………………………………… 6

1-6 روش و فنون اجرایی پژوهش  ………………………………………………………………………………………….. 13

1-6-1 روش  ………………………………………………………………………………………………………………………… 13

1-6-2 ابزار  …………………………………………………………………………………………………………………. 13

1-6-3 شیوه تجزیه و تحلیل  ……………………………………………………………………………………………….. 13

1-7 معرفی جامعه آماری و نمونه­ها  ……………………………………………………………………………………………… 14

1-8 محدودیت­های پژوهشی  ……………………………………………………………………………………………….. 14

 ل دوم: تعریف نشانه و انواع آن

2-1 تعریف واژه نشانه  …………………………………………………………………………………………………………. 16

2-2 بازنمایی در نشانه از چشم­انداز نشانه شناسی  ………………………………………………………………………………… 17

2-3 هویت چیست؟  ……………………………………………………………………………………………………………. 20

2-4 نشانه در گرافیک  ………………………………………………………………………………………………………. 23

2-5 انواع گوناگون نشانه  …………………………………………………………………………………………….. 25

2-5-1 نشانه نوشتاری  …………………………………………………………………………………………….. 26

2-5-2 نشانه شمایلی  …………………………………………………………………………………………….. 30

2-5-2-1 دال و مدلول  ……………………………………………………………………………………… 32

2-5-2-2 انواع رابطه دال و مدلول در نشانه­ های شمایلی  ………………………………………… 34

2-5-2-3 نشانه­ی نمایه­ای  …………………………………………………………………………………… 36

2-5-2-4 نشانه­ی شمایلی  ……………………………………………………………………………………. 38

2-5-2-5 نشانه­ی نمادین  ………………………………………………………………………………………. 39

2-5-3 نشانه تلفیقی  ……………………………………………………………………………………………. 43

2-5-3-1 رابطه­ همجواری  ………………………………………………………………………………… 43

2-5-3-2 رابطه­ تثبیت کننده  …………………………………………………………………………. 45

2-5-3-3 رابطه­ تقویت کننده  ……………………………………………………………………. 46

2-6 عناصر طراحی نشانه  ……………………………………………………………………………… 47

2-7 زیبای­شناختی گرافیکی نشانه­ها  ……………………………………………………………. 49

2-7-1 وحدت شکل  ……………………………………………………………………………… 50

2-7-2 زیبایی  ……………………………………………………………………………………………… 51

2-7-3 تعادل و توازن  ………………………………………………………………………………………. 52

2-7-4 تناسبات  …………………………………………………………………………………………………. 54

2-7-5 ضرب آهنگ  ………………………………………………………………………………… 56

فصل سوم: بررسی نقش­مایه­های ایرانی

3-1 تعریف نقش­مایه  ……………………………………………………………………………….. 58

3-2 طبقه ­بندی نقش­مایه­ها  ……………………………………………………………………………………………… 63

3-2-1 مروری بر هنر ایران قبل از اسلام  ………………………………………………………………………………………………. 66

3-2-1-1 طبقه ­بندی نقوش از لحاظ تصویری  ………………………………………………………………………………………. 67

3-2-1-1-1 نقش­مایه­های هندسی  ………………………………………………………………………………………………………. 68

3-2-1-1-2 نقش­مایه­های گیاهی  …………………………………………………………………………………………………………. 69

3-2-1-1-3 نقش­مایه­های حیوانی  ……………………………………………………………………………………………………….. 72

3-2-1-1-4 نقش­مایه­های انسانی  …………………………………………………………………………………………………………. 74

3-2-2 مروری بر هنر ایران در دوره اسلامی  ………………………………………………………………………………………… 75

3-2-2-1 طبقه ­بندی نقش­مایه­های در هنر اسلامی  …………………………………………………………………………….. 77

3-2-2-1-1 نقوش گیاهی در هنر اسلامی  …………………………………………………………………………………………… 77

 

 

3-2-2-1-2 نقوش هندسی در هنر اسلامی  …………………………………………………………………………………………. 81

3-2-2-1-3 نقوش حیوانی و انسانی  ……………………………………………………………………………………….. 87

3-3 کاربرد نقوش ایرانی در طراحی گرافیک  ………………………………………………………………………………………… 88

3-4 نشانه­ های متاثر از نقوش قبل از اسلام  ……………………………………………………………………………… 92

 3-4-1 نشانه­ های متاثر از نقش­مایه­های هندسی قبل از اسلام ……………………………………………………………. 93

3-4-2 نشانه­ های متاثر از نقش­مایه­های گیاهی قبل از اسلام  ………………………………………………………………. 94

3-4-3 نشانه­ های متاثر از نقش­مایه­های حیوانی قبل از اسلام  ……………………………………………………………… 95

3-4-4 نشانه­ های متاثر از نقش­مایه­های انسانی قبل از اسلام  ………………………………………………………………. 96

3-6 نشانه­ های متاثر از نقوش دوره ی اسلامی  ………………………………………………………………… 97

3-6-1 نشانه­ های متاثر از نقش­مایه­های گیاهی دوره ی اسلامی  …………………………………………………………. 98

3-6-2 نشانه­ های متاثر از نقش­مایه­های هندسی دوره ی اسلامی  ……………………………………………………….. 99

3-6-3 نشانه­ های متاثر از نقش­مایه­های حیوانی- انسانی دوره ی اسلام  …………………………………………… 100

فصل چهارم: بررسی نقش­مایه­های هندسی

4-1 جایگاه نقش­های هندسی در هنرهای سنتی ایران  ……………………………………….. 103

4-2 رمز هندسی مثلث  ………………………………………………………………………………………… 111

4-3 مثلث  ………………………………………………………………………………………………………. 114

4-4 رمز هندسی دایره  ……………………………………………………………………………………………. 116

4-5 دایره  ………………………………………………………………………………………………………….. 124

4-6 دایره در طراحی نشانه  ……………………………………………………………………………………. 126

4-7 كاركرد شكل دایره درطراحی نشانه  …………………………………………………………………… 128

4-8 رمز هندسی مربع  ……………………………………………………………………………………….. 130

4-9 مربع  …………………………………………………………………………………………. 131

4-10 ساختمان نشانه­ها و همانندی آن با نقوش هندسی در طراحی نشانه  ……………………………………… 133

فصل پنجم: نتایج

5-1 نتایج آماری  ……………………………………………………………………………….. 138

5-1-1 نمونه­های از تصاویر جامع­­آماری انواع نشانه  …………………………………………………  138

5-1-1-1 نشانه­ های شمایل­گون  …………………………………………………………………………. 138

5-1-1-2 نشانه­ های نوشتاری  …………………………………………………………………………………. 139

5-1-1-3 نشانه­ های تلفیقی  ………………………………………………………………………. 140

5-1-2 نمونه­های از تصاویر جامع­آماری نشانه­ های شمایل­گون دارای نقش­مایه  ……………………………….. 142

5-1-3 نمونه­های از تصاویر جامع­آماری نشانه­ های انتزاعی دارای نقش­مایه­های هندسی ……………………. 146

پیوست

نشانه های جامع آماری     ………………………………………………………………………. 152

منابع

کتاب­ها  ………………………………………………………………………………………………… 178

مقالات  ……………………………………………………………………………………………………… 183

پایان نامه   ……………………………………………………………………………………………………….. 185

لاتین  …………………………………………………………………………………………… 185

مقدمه

نقش و نقوش از بدو پیدایش انسان و ثبت تاریخ افکار و اندیشه­ های بشر همواره وجود داشته و نقش عمده ای را ایفا کرده است. شاید اولین خطوطی که انسان بر دیواره­ی غارها کشیده و یا نقوشی که بر روی ظروف سفالین باقی مانده در زمره­ی اولین تصاویر و نقوش ثبت شده از شروع تاریخ بشر می باشد.

بازشناسی تاریخ گرافیک ایران در دوره­ های گوناگون، به شناخت و رفتاری درست­تر در زمان حال می­انجامد. یک از گونه­ های بسیار پرکاربرد و دیرپای طراحی گرافیک، طراحی نشانه­ها هستند. هر چند با تأسیس مدارس گرافیک در ایران، نوع نگاه به این گونه آثار با تغییراتی اساسی همراه بود اما ردپای آن را در سال­های پیش از این رویداد نیز می­توان جست. در این پایان نامه به بررسی نقش­مایه­های هندسی در نشانه­ های انتزاعی ایران در دهه 70 و 80 پرداخته می شود. گذشته ما به لحاظ فرهنگی و هنری بسیار طولانی و غنی است و می­توان با تکیه بر ارزش­ها و فرهنگ ملی و سنتی خود دست به خلق آثاری زد که چهره و هویت ایرانی داشته باشد. امروزه با توجه به مطالعات گسترده در این زمینه اهمیت پرداختن به این میراث کهن بر همگان آشکار است به این دلیل که وجود نقش­مایه­ها در همه­ی ادوار در تاریخ ایران وجود داشته و حتی امروزه نیز از این نقش­مایه­ها در اکثر موارد استفاده می شود.

در تحقیقات مقدماتی پیش از آغاز پژوهش، جمع­آوری نشانه­ های دهه 70 و 80 با تورق صفحه به صفحه کتاب­های تصویری زمان مدیدی را به خود اختصاص داد. این جستجو در کل، گزینش 1566 نشانه را در پی داشت.

فصل دوم این پژوهش، با نگاهی به نشانه و انواع آن آغاز شد که در این فصل به تعریف نشانه از دیدگاه ­های مختلف پرداخته شده است و بعد انواع آن که شامل نشانه­ های نوشتاری، نشانه­ های شمایلی و نشانه­ های تلفیقی بودند، اختصاراً مورد بررسی قرار گرفته اند. در فصل سوم به طبقه ­بندی نقش­مایه­ها در دوره قبل از اسلام پرداخته شده است که این طبقه ­بندی شامل چهار دسته نقش­مایه­های گیاهی، نقش مایه­های هندسی، نقش­مایه­های حیوانی و نقش­مایه­های انسانی می باشد و در دوره هنر اسلامی که شامل سه دسته از نقش­مایه­های گیاهی، نقش­مایه­های هندسی و نقش­مایه­های حیوانی – انسانی است، پرداخته شده و در فصل چهارم به بررسی نقش­مایه­های هندسی که شامل دایره، مربع و مثلث است پرداخته شده و در نهایت نشانه­ها طبقه ­بندی شده است. این نشانه­ها ابتدا از نظر انواع نشانه­ها و بعد از نظر طبقه ­بندی نقش­مایه­ها مجزا شد و در پایان 244 نشانه که فقط نشانه­ های انتزاعی دهه 70 و 80 متأثر از نقش­مایه­های هندسی بودند، مورد بررسی قرار گرفتند.

 

 1-1 تعریف، بیان ضرورت و اهمیت مسئله­ پژوهشی

نقش­مایه­های هندسی با بر کنار هم قرار گرفتن نقوش یا واحد­های کوچکی که با ابزار­های ساده ترسیم می­شوند و در این میان از اشکال و زوایای خاص نیز استفاده می­گردد که همه این موارد در نهایت نقش مایه هندسی را ایجاد می­ کند. نشانه انتزاعی به نشانه­ هایی اطلاق می شود که نه به صورت مستقیم و نه غیر مستقیم با موضوع ارتباط ندارند و تصویر با موضوع از طریق جنبه­ های فرعی ارتباط پیدا می­ کند و همچنین با مخاطب از طریق مسایل فرهنگی ارتباط برقرار می­ کند.

در خصوص تعریف نقش­مایه­های انتزاعی و هندسی لازم است به تعریفی که در این خصوص توسط نویسندگان مختلف بیان شده است اشاره­ای کنیم :

محمد رضا باطنی در «کتاب فرهنگ انگیسی به فارسی پویا»  که در سال 1388 توسط نشر فرهنگ معاصر منتشر شد، چنین می­گوید: در نهایت می­توان واژه­ی نقش­مایه را این گونه معنا کرد: بنیاد نقش و یا ریشه و اصل تصویر در دایره المعارف­ها و فرهنگ اصطلاحات هنری، اصطلاح نقش­مایه را معادل واژه لاتین موتیف قرار داده­اند. موتیف به معنای انگیزه، درون مایه.

احمد دانشگر در کتاب «فرهنگ جامع فرش ایران» که در سال 1372 توسط نشر دی منتشر شد، به این مطلب می ­پردازد که نقش­مایه را موضوع بن نما و یا نقش و نگار می­داند. به عبارتی «کار مایه ویژه در ترکیب­بندی» را تعبیر نقش­مایه دانسته است. نقش­مایه یا «بن­نگار» را مجموعه­ی ریز نقش­هایی معرفی می­ کنند که مایه و تشکیل دهنده نقش­اند.

رویین پاکباز در کتاب « دایره­المعارف هنر» خاطر نشان شده است: «سرچشمه­ی بسیاری از نقش­مایه­های مورد استفاده توسط هنرمند عصر ساسانی (صور گیاهی، قوچ­های رو در روی یک درخت، گاوان بالدار سر، نبرد شیر و گاو، شاهین­های حمله ور بر جانوران، وجز اینها) در هنر باستانی آسیای غربی بود، ولی طرح­هایی چون پیچک تاک، صحنه­های انگور چینی و پیکر­های بالدار پیروزی، به تازگی از منابع رومی اقتباس شده بودند. در اواخر عصر ساسانی، تاثیرات هند و آسیای میانه افزایش یافت.

در این پایان نامه به بررسی نقش­مایه­های هندسی در نشانه­ های انتزاعی ایران دهه 70 و 80 پرداخته می­ شود. گذشته ما به لحاظ فرهنگی و هنری بسیار طولانی و غنی است و می­توان با تکیه بر ارزش­ها و فرهنگ ملی و سنتی خود دست به خلق آثاری زد که چهره و هویت ایرانی داشته باشد. امروزه با توجه به مطالعات گسترده در این زمینه اهمیت پرداختن به این میراث کهن بر همگان آشکار است به این دلیل که وجود نقش­مایه­ها در همه ی ادوار در تاریخ ایران وجود داشته و حتی امروزه نیز از این نقش مایه­ها در اکثر موارد استفاده می­ شود.

1-2 پرسش­های پژوهش

نقوش هندسی در نشانه­ های انتزاعی دهه 70 و 80 چه جایگاهی دارد؟

استفاده از کدام تک واحد نقش­مایه هندسی در نشانه­ های انتزاعی دهه 70 و 80 ایران کاربرد بیشتر داشته است؟

کدام نقوش هندسی کاربرد بیشتری در نشانه­ های انتزاعی ایران داشته اند؟

1-3 فرضیه ­های پژوهش

نقوش هندسی ایرانی در طراحی نشانه­ های انتزاعی دهه 70 و 80 کاربرد وسیعی داشته است.

استفاده از تک واحد نقش­مایه مربع در نشانه­ های انتزاعی دهه 70 و 80 بیشتر بوده است.

کاربرد نقش­مایه­هایی با الهام از یک واحد در نشانه­ های انتزاعی ایران در دهه 70 و 80 بیشتر بوده است.

1-4 اهداف و ارزش نظری پژوهش

هدف اصلی از انجام این پژوهش تجزیه و تحلیل نقش­مایه­های هندسی در نشانه­ های انتزاعی ایران در دهه 70 و 80 بوده است.

در این میان ارزش­های نظری این پژوهش به شرح ذیل می باشند: 

شناسایی نقش­مایه­های ایرانی، بررسی نقش­مایه­های هندسی ایران، شناسایی نشانه­ های انتزاعی دهه 70 و 80 ، شناسایی بیشترین کاربرد نقش­مایه­های انتزاعی در نشانه­ های ایران.

 1-5 سابقه، پیشینه و ادبیات نظری پژوهش

عصام السعید و عاشیه پارمان درکتاب « نقش هندسی در هنر اسلامی» که در سال 1377 توسط نشر سروش منتشر شد، این گونه نظری دارند، طرح ها و نقوش هندسی از امتیازات انحصاری هنر اسلامی نمی باشد بلکه هنر اسلامی است که گسترده شده و دارای ضابطه­ای مشخص و منطقی می­گردند و به کمال می­گرایند. آنچه در طرح­های هندسی به لحاظ زیبایی­شناسی مهم است همانا کیفیت است نه کمیت. در اینجا هنرمند (اسلامی) ذهن و نیروی تصور خود را با ابتکار و نوآوری به کار می­گیرد و قواعد کاملی استخراج می­ کند و همچنین بهره­ گیری از شیوه ­های هندسی هنرمند را توانا ساخت تا با فراخ دستی در میدان گسترده­ای با سهولت و روشی درست، بی­برخورد با محدودیت­های دستگاه اعداد به کار پردازد. تناسبات میان اجزاء و کل در ترکیب شکل­ها، بی­توجه به محدودیت الگو و سرمشق و شیوه، با اندازه­ های خاص جریان می­یابد. از این رو به یک کلیت پهناور در جهان اسلام دسترسی یافته شد که با ایمان اسلامی بر پایه این که همه­ی آفرینش هماهنگ و همسان هستند، سازگار است.

فریده شهبازی و مسعود تذهیبی در کتاب « نقشمایه­های ایرانی» که در سال 1382 توسط نشر سروش منتشر شد، کوشش کرده ­اند تا کتاب حاضر را با توجه به تاریخ ترسیم نقش و نگارها و رعایت تقدم و تاخر زمانی درسه بخش موضوعی کامل کنند: 1- نقش­های تزیینی با فرم بسته، 2- نقش­های ملهم از جاندارن، 3- نقش­های تزیینی گسترش­پذیر.

ابراهیم حقیقی در کتاب « نشانه­ها » که در سال 1384 توسط نشر هفت رنگ منتشر شد، این گونه می­گویند: با آن که به ظاهر شکل­ها به دو گونه هندسی و غیر­هندسی هستند اما در واقع شکل­های غیر­هندسی خود متشکل از مجموعه ­ای

فهرست مطالب

  مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….1

فصل اول : کلیات پژوهش

  1-1-  بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………..10

 1- 2-  پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………….12

  1-3-  اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………….13

 1- 4-  سئوالات کلیدی پژوهش………………………………………………………………………………………..13

1-  5-  فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………………..14

 1- 6-  روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………….15

فصل دوم : چهار چوب نظری ;  رئالیسم انتقادی

2-1- نگاهی تاریخی به ادبیات روسیه…………………………………………………………………..18

2-2-سیر مکتب ادبی رئالیسم در روسیه…………………………………………………………………25

2-3-رئالیسم در ادبیات و فلسفه…………………………………………………………………………………………27

2-4-رئالیسم در تئاتر ……………………………………………………………………………………………………..31

2-5-واژه رئالیسم انتقادی………………………………………………………………………………………………..37

2-6-ریشه ها و پیدایش رئالیسم انتقادی…………………………………………………………………………..41

2-7-رابطه ی  رئالیسم انتقادی و رئالیسم سوسیالیستی………………………………………………………….47

فصل سوم : دیدگاه کلی و نظریه های جامعه شناسی لوکاچ نسبت به هنر و ادبیات

3-1-معرفی لوکاچ……………………………………………………………………………………………………….65

3-2-زندگینا مه…………………………………………………………………………………………………………….65

 3-3-اندیشه ها ی لوکاچ……………………………………………………………………………………………….65

3-4-برخی از آثار لو کاچ ……………………………………………………………………………………………..66

 3-5-رئالیسم انتقادی…………………………………………………………………………………………………….68

 3-6-رئالیسم در برابر ادبیات بورژوازی عصر حا ضر(مدرنیسم)…………………………………………….72

فصل چهارم: نیکلای گوگول

4-1-زندگی نامه ی ،نیکلای گوگول……………………………………………………………………..79

4-2-نگرش و اندیشه های گوگول بر اساس نمودهای اجتماعی رئالیسم انتقادی……………..82

4-3-گوگول پلی بین ادبیات رمانتیک و رئالیستی روسیه…………………………………………….84

4-4-تکنیک داستان نویسی گوگول……………………………………………………………………….87

4-5-نمایشنامه ها و داستان های گوگول………………………………………………………………….95

      4-5-1-نقد و بررسی نمایشنامه(عروسی)……………………………………………………………96

      4-5-2-بازرس بزرگترین کمدی تاریخ ادبیات روسیه………………………………………..106

      4-5-3-خلاصه ای از داستان( دماغ) ………………………………………………………………116

4-6-مروری بر جهان بینی نیکلای گوگول …………………………………………………………..121

      4-6-1-خلاصه ای کو تاه از داستان مردگان زر خر ید………………………………………129

      4-6-2-بررسی شنل،شاهکار جاویدان گوگول…………………………………………………130

 

 

4-7-ارزیابی آثار گوگول از منظر زبان شناسان،و منتقدین………………………………………..133

فصل پنجم: میرزا فتحعلی آخوندزاده

5-1-زندگی نامه ی میرزا فتحعلی آخوندزاده ……………………………………………………..138

5-2-خلاصه ی کوتاه از آثار نمایشی آخوندزاده …………………………………………………..143

         5-2-1-حکایت های ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر ……………………………………………143

         5-2-2-حکایت موسیو ژوردان حکیم نباتات و مستعلی شاه مشهور به جادوگر……143

        5-2-3-حکایت خرس قولدور باسان یا (دزدافکن) ……………………………………….144

        5-2-4-حکایت وکلای مرافعه تبریز……………………………………………………………144

        5-2-5-حکایت وزیر خان لنکران یا (سراب) ……………………………………………….145

5-3-انعکاس رئالیسم انتقادی روسیه در ادبیات نمایشی ایران ………………………………….147

5-4-اندیشه های آخوندزاده……………………………………………………………………………..156

5-5-رئالیسم روسیه  پدید آورنده اندیشه ی مدرنیته  اجتماعی در آثار آخوندزاده ………163

5-6-آخوندزاده نماینده اندیشه  انتقادی در ایران…………………………………………………..169

5-7-آخوند زاده پیشرو در نمایشنامه نویسی………………………………………………………….178

5-8-آخوند زاده بنیانگذار نقد تئاتر،تاریخ و ادبیات در ایران……………………………………181

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………185

 منابع……………………………………………………………………………………………………………187

 پایا نامه عملی : دکل کل………………………………………………………………………………190

چکیده

 نیکلای گوگول, رمان نویس و نمایشنامه نویس روسی بود که در آثارش با نگاهی احساسی و طنز آمیز به واقعیات اجتماعی می پرداخت.

 در فصل اول کلیات پژوهش ارائه می شود. در فصل دوم دیدگاه لوکاچ در این زمینه نیز تشریح می گردد.در فصل سوم رویکرد گوگول نسبت به نقد اجتماعی بررسی شده و همچنین به لحاظ قرابت این رویکرد با ملاحظات لوکاچ تحلیل جامعه شناختی در این زمینه انجام شده است..در فصل چهارم ریشه ها و آغاز رئالیسم انتقادی تعریف وادامه روند آن در ادبیات روسیه بررسی شده است.در فصل پنجم اندیشه های آخوندزاده از منظر جامعه شناختی ارزیابی شده و در ادامه  به بازتاب رئالیسم انتقادی در ادبیات فارسی ،خصوصادرآثار نمایشی آخوند زاده، پرداخته شده است.

در انتها با توجه به اینکه که , نمایشنامه های آخوندزاده بخصوص،  نمایشنامه ی ((وکلای مرافعه تبریز )) همخوانی نزدیکی با نمایشنامه ی(( بازرس)) گوگول دارد فر صت مناسبی پیش آمد تا  یک بررسی تطبیقی نیز انجام شود..

                    کلید واژگان : نیکلای گوگول , لوکاچ, رئالیسم انتقادی, جامعه شناسی ادبیات ,آخوندزاده.

 مقدمه

بررسی مسا ئل اجتماعی و بازتاب انتقادی آن در قالب نمایشنامه در آثار نیکلای گوگول و در نمونه ایرانی آن یعنی آثار آخوند زاده از دوره تحصیلی کارشناسی یکی از مباحث مورد علاقه من در حوزه ادبیات نمایشی بوده،  به همین دلیل ،در این باب ،پژوهشی نیز برای پایان نامه دوره یاد شده ارائه دادم.

در دوره حاضر برای ادامه این تحقیق و  با مشا وره ی استاد راهنمای بخش نظری ام پژوهش ام را آغاز نمودم،همزمان در بخش عملی  هم شروع به نگارش نمایشنامه((دکل کل)) پرداختم.

با تو جه به پژو هش دوره ی کا رشناسی ام که منحصرا به رویکرد گوگول در باب رئالیسم انتقادی پرداخته  شده بود ،بر آن شدم که نمایشنامه ها و داستان های گوگول را از منظر یک جامعه شناس مورد تحلیل قرار دهم،بنا براین از تفکرات لو کاچ در این زمینه نیز بهره جستم،چون مفهوم رئالیسم انتقادی از منظر لوکاچ، با اندیشه های درام نویسا نی مانند گوگول ارتباط جامعه شناختی نزدیکی داشت.

در بخش دوم این پژوهش لازم دیدم به  رئالیسم انتقا دی درادبیات فارسی نیز بپردازم. از آنجا که بین ادبیّات روسی و ادبیّات فارسی قرابت معنایی و صنعتی (صنایع ادبی) وجود دارد. گذشته از آنکه نظم و نثر روسی را با کمال آسانی می‌توان به زبان فارسی درآورد و تطبیق داد، صنایع ادبی ـ مثل تلفیق‌ها و کنایه‌ها و استعاره‌های زبان روسی ـ و گهگاهی مَثَل‌های این زبان با معادل آن در زبان فارسی تطبیق می‌کند به همین علت  بازتاب رئالیسم انتقادی روسیه را در ادبیات فارسی ، بخصوص در نمایشنامه ها ی آخوند زاده مورد بررسی قرار دادم.

 

البته در حوزه ها ی دیگر، تحقیقاتی در مورد آثار آخوند زاده انجام شده است، تفاوت اساسی پژوهش حاضر در حوزه ی تطبیقی صورت پذیرفته ، بطوری که برای مثال: نمایشنامه(وکلای مرافعه تبریز)با نمایشنا مه (بازرس)گوگول مورد تطبیق قرار گرفته است.

در مجموع برای قالب اولیه این پژوهش از دیدگاه جامعه شناختی لوکاچ استفاده شده است. به همین علت  در گام اول، نگرش و اندیشه های گوگول در باب انتقادی شرح داده شده ، ودر مر حله ی بعدی انعکاس آن در آثار آخو ند زاده  مورد بررسی قرار گرفته است.

 لازم به یاد آوری می دانم  در این مسیر، با پاره ای  مشکلات نیز موا جه بودم،که تا حدود زیادی روند پژوهشی ام را به تا خیر اندا خت،در نهایت با راهنمایی ها ی اساتید بز رگو ارم راه را هموار تر یافتم.

 

 بیان مسئله

 

فلاسفه اولین کسانی بودند که بین رئالیسم اروپایی و رئالیسم انتقادی فرق گذاشتند. اصطلاح رئالیسم انتقادی را برای اولین بار لوکاچ برای قلمرو وسیع تر ی از ادبیات پیشنهاد کرد.

منظور او از مفهوم رئالیسم انتقادی تحلیل آثار رمان نویسان و نمایشنامه نویسانی مانند(نیکلای گوگول،بالزاک،زولا…)بود.و ارجاع زیبایی شناختی و ایدئولوژیک به آثار ادبی کشور های سوسیالیستی به گفته او “از نمایش واقعیت موجود، برای تخیل وضع یک گروه اجتماعی و قدرت ها و امکانات آن در  آیند ه بهره می جستند.

درامهای اجتماعی گوگول در ظاهر کاراکتر های جامعه را به ما نشان میدهند که می خواهند کاستی های  موجود را نمایان سازند،  واین همان چیزی است که لوکاچ  شناخت جامعه می خواند، بطوری که جامعه به مثابه یک کل باشدو شناخت اجزای مختلف آن …این همان دیالکتیک کلیت است که لو کاچ به آن اشاره دارد. به این ترتیب ما می توانیم این تضاد را بین فرد و جامعه در آثار ادبی نویسندگان رئالیسم انتقادی ،خصوصا گوگول ببینیم، وقتی شخصیتها ی گوگول را در چهار چوب این نظریه قرارمی دهیم در می یا بیم که آنها در اجتماع مورد استهزاء مقامات دولتی و مالکان بوده اند و چاره ای جز مبارزه نداشتند،0مبارزه با سر مایه داری و شروع رئالیسم سوسیالیستی ) .

لو کاچ در این باب اشاره دارد به طبقه پرولتاریا، که در می یابد انسان مر کزیت جامعه است و نهایتا خود می تواند آنچه را می خواهد خلق کند.

حال این سوال پیش می آید که اهمیت رئالیسم انتقادی نزد لوکاچ ناشی از چه بود؟ از آنجا که اهمیت آثار رئالیسم انتقادی ،دربازتاب و انعکاس انگاره های متناقض پنهان شده در یک نظام اجتماعی است این نوع پردازش هنری اولویت می یابد. بر اساس اصطلاح بازتاب به نظر صر فا ارائه ی پوسته ی سطحی واقعییت نیست بلکه بازتابی حقیقی تر و پو یاتر ازواقعییت است.نهایتا با طر ح سوال فوق  در یچه ای باز میشود تا به جنبه های مختلف رئالیسم انتقادی و چگونگی شکل گیری آن  در عمق آثار نمایشی گوگول  که بر دور نمای کلی یک جامعه و باز تابی واقع گرانه  همراه است بپردازیم.

 همچنین از منظر زیبایی شناختی لوکاچ که سعی در کشف روند تغییر انسان از طریق واقعیات جامعه را داشت بتوانیم با نگاهی تحلیلی تغییر کاراکترها در درام های اجتماعی گوگول  بصورت ملموس تر مشاهده کنیم .

در مقاله حاضر به ویژگی های مکتب ادبی رئالیسم انتقادی پرداخته شده است . از جمله اینکه رئالیسم انتقادی پدیده ای مختص ادبیات عصر طلایی روسیه است و نویسندگانی ایرانی مانند میرزا فتحعلی آخوندزاده تحت تاثیر این مکتب آثار جاودانی، به مقتضای زمان خود خلق کرده اند. در ادامه به بررسی نمودهای مکتب رئالیسم مکتب انتقادی در آثار آخوند زاده  پرداخته شده است.

آخوند زاده در نمایشنامه های کمدی خود انتقاد تند وتیز خود را متوجه دستگاه قضایی دور انش کرده و با بهره گیری از ویژگیهای رئالیسم انتقادی مسائل مختلف اجتماعی دوران خویش را بیان کرده است.

 

1-2-پیشینه تحقیق

 تحقیق وبررسی مستقیمی در این مورد انجام نشده است . با مراجعه به کتابخانه های ملی ، دانشگاه تهران ، دانشگاه هنر تهران ، فرهنگستان ، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، دانشگاه تربیت مدرس  و پایان نامه هایی که در پایگاه های اینترنتی ایران داگ و نور مگز که در راستای این موضوع است به شرح ذیل می باشد :

 

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………..1

فصل1)کلیات پژوهش

1-1) بیان مساله …………………………………………………………………………………………………2

1-2)پیشینه ……………………………………………………………………………………………2

1-3) پرسش­های پژوهش ………………………………………………………………………………………………4

1-4) فرضیه …………………………………………………………………………………………….4

1-5) اهداف تحقیق …………………………………………………………………………….5

1-6) روش پژوهش ……………………………………………………………………………….

فصل2) مبانی نظری پژوهش

2-1) زمینه ­های ظهور و شکل­ گیری حکومت قاجار ……………………………………..6

2-2) پادشاهان دوره قاجار …………………………………………………………………………..10

2-3) دوره نخستین قاجار و ارتباط آن با سنتهای پیشین …………………………..12

2-4) هنر ایران در دوران قاجار ……………………………………………………………………………..14

2-4-1) دوره زند،پیشینه سبک هنری قاجار در سده هیجدهم ……………………………………………………….15

2-4-2) نخستین مقطع سبک هنری قاجار،سلطنت فتحعلی شاه ……………………………………………………17

2-4-3) دومین مقطع سبک هنری قاجار،سلطنت محمدشاه و ناصرالدین شاه ……………………………….18

2-5) زمینه ­های فرهنگی هنر قاجار ………………………………………………………..19

2-6) نقاشی دوره قاجار ………………………………………………………………22

2-7) مکتب قاجار ……………………………………………………………………….33

2-8) ویژگی­های نقوش تزیینی هنر و معماری دوره قاجار …………………………………………………………….37

2-9) مضامین رایج در نقاشی دوره قاجار ………………………………………………………………………………..42

2-10) تجزیه و تحلیل آثار نقاشی در دوره قاجار …………………………………………………………………………….46

2-11) دیوارنگاری در دوره قاجار …………………………………………………………………………………………………47

2-12) موقعیت طبیعی شیراز …………………………………………………………………………..48

2-13) تاریخچه مختصر شیراز ……………………………………………………………………53

2-14) محلات شیراز در عهد قاجار …………………………………………………….54

فصل سوم) یافته­های پژوهش

3-1) خانه عطروش …………………………………………………………………………………………56

 

 

3-2) نماهای مختلف خانه عطروش ……………………………………………………………..57

3-3) موقعیت مکانی ……………………………………………………………………………………58

3-4) ساختمان اصلی شمالی خانه عطروش ……………………………………………………59

3-5) بررسی آثار هنری قسمتهای مختلف بنا (کاشیکاری حیاط) ………………………………………………….61

3-6) حوض­خانه ……………………………………………………………………………………………97

3-7) ساختمان شمالی ………………………………………………………………………………..129

3-8) بررسی تحلیلی داده های پژوهش ……………………………………………134

فصل چهارم) نتیجه­پژوهش

نتیجه ­گیری ……………………………………………………………………………………135

فهرست منابع

منابع ………………………………………………………………………….139

مقدمه

     شهر شیراز یکی از کانون­های اصلی هنر نقاشی ایران در دوران زند و قاجار بود که با مطالعه آثار باقی­مانده از آن دوران می­توان به شکل کامل­تری از شناخت نقاشی ایرانی در آن دوران رسید. در میان آثار نقاشی باقی­مانده از این دوران می­توان به خانه­های تاریخی متعددی اشاره کرد که هر یک به فراخور خود ویژگی­های سبک­شناختی و زیبایی­شناختی نقاشی دوران زند و قاجار را بازتاب می­دهند. یکی از این خانه­ها، معروف به خانه عطروش است.

خانه قدیمی آقای حاج محمود عطروش معروف به منزل حاج میرزا محمدعلی فیروز­آبادی از جالب­ترین و زیباترین خانه­های قدیمی دوره قاجاریه از نظر کاشیکاری و نقاشی محسوب می­گردد. محل آن در بازار حاجی انتهای کوچه زنجیرخانه قرار­دارد که نمونه­های نفیسی از کاشیکاری مربوط به دوره قاجاریه در خانه عطروش نصب گردیده و از بهترین نمونه کاشیکاری هفت رنگ دوره قاجاریه محسوب می­گردد.خانه عطروش از نظر شکل و فرم کاشیکاری جالب و منحصر به فرد محسوب می­ شود، منزل مذکور از نظر نقاشی و رنگ و روغن بر روی چوب، گچ، تابلوهای کاشیکاری، آجرکاری باید از نمونه­های جالب هنری دوره قاجاریه محسوب داشت. ساختمان شمالی شامل یک تالار اصلی در وسط و دو­گوشواره در طرفین آن در طبقه فوقانی و یک حوض­خانه و دو­گوشواره در­طرفین آن در طبقه زیر می­گردد که آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

در این پایان نامه به کلیات پژوهش،مطالبی درباره دوره قاجار،شیراز در زمان قاجار، بررسی آثار هنری قسمتهای مختلف بنا شامل کاشیکاری دیوارهای حیاط و تابلوهای نقاشی و در انتها به نتیجه پژوهش و اینکه تصاویر خانه مذکور با چه مضامینی کار شده است و اینکه گونه­ های مختلف انسانی،حیوانی و گیاهی در چه جایگاهی قرار­دارند پرداخته می­ شود.

1-1) بیان مسئله

     در دوره قاجار ایران شدیداً تحت تاثیر پیشرفت­های صنعتی و دیگر جاذبه­های اروپایی قرار­گرفت و از ورود افکار و محصولات آنها استقبال شد.این روند بر هنر ایران کم­کم تأثیر گذاشت، اما بعضی از سنتهای پایدار بویژه در نقاشی به­جا ماند. مکتب نقاشی قاجار از دوره زند شروع شد و تا دوره قاجار و کمی پس از آن امتداد یافت. این شیوه به عنوان سبکی منسجم و مکتبی متشکل در نقاشی ایران از­جایگاه ویژه­ای برخوردار است که همه ویژگی­های موضوعی و کاربردی یک مکتب نقاشی را دارد. این شیوه بیشتر از تلفیق ویژگی­های هنر نقاشی سنتی ایرانی با عناصر و شیوه ­های نقاشی اروپایی شکل گرفت. هر­چند آثاری نزدیک به این شیوه از دوره صفوی در ایران تا­حدی مرسوم بود و فرنگی­سازی نامیده می­شد، اما ابتدا در دوره زند و در ادامه آن در دوره قاجار شکل مشخص خود را یافت.

خانه آقای حاج محمود عطروش معروف به منزل محمد­علی فیروزآبادی از زیباترین خانه­های قدیمی دوره قاجاریه در شهر شیراز می­باشد.در ورودی آن در دالان قرار­دارد و به مغرب باز می­ شود.این خانه قدیمی شامل یک رشته ساختمان در سمت شمال و یک رشته ساختمان در سمت مغرب می­باشد. دیوار جنوبی و شرقی و نمای ساختمان شمالی کاشیکاری است و تابلوهای نفیس کاشیکاری مربوط به دوره قاجاریه در دیوار جنوبی و شرقی و حوض­خانه آن نصب گردیده که از بهترین نمونه کاشیکاری هفت رنگ دوره قاجاریه محسوب می­گردد.

ساختمان شمالی دو­طبقه است و در­گوشه شمال شرقی آن ده پله سنگی یکپارچه نصب شده که حیاط را به ساختمان مربوط می­سازد،در­گوشه شمال غربی نیز راهرویی تعبیه شده که به وسیله پلکان به کفشکن غربی ساختمان مربوط می­ شود.در زیر ساختمان شمالی حوض­خانه­ای تعبیه و در­طرفین حوض­خانه دو­گوشواره دیده می­ شود. حوض­خانه کاشیکاری است و کاشیکاری آن نوع مخصوصی است که به کاشی خاتم­سازی معروف است.ازاره گوشه­های طرفین حوض­خانه نیز کاشیکاری زیبای خاصی را دارد،ازاره سنگی بنا در سمت شمال و مغرب با ارتفاع 5/2 متر از قطعات سنگ یکپارچه تهیه و نصب گردیده است.

خانه عطروش از­نظر شکل و فرم کاشیکاری جالب و منحصر به فردی محسوب می­ شود، منزل مذکور از نظر نقاشی و رنگ و روغن بر روی چوب، گچ، تابلوهای کاشیکاری، آجرکاری باید از نمونه­های جالب هنری دوره قاجاریه محسوب داشت. ساختمان شمالی شامل یک تالار اصلی در وسط و دو­گوشواره در طرفین آن در طبقه فوقانی و یک حوض­خانه و دو­گوشواره در طرفین آن در طبقه زیر می­گردد که آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

در این پایان نامه با توجه به مبانی زیبایی شناختی هنر قاجار به بررسی آثار هنری قسمتهای مختلف بنا شامل کاشیکاری دیوارهای حیاط و تابلوهای نقاشی پرداخته می­ شود.

1-2) پیشینه پژوهش

پایان نامه­ای در مورد خانه عطروش کار­نشده است ولیکن چون مربوط به دوره قاجار می­باشد درباره قاجار مطالبی موجود می­باشد، مثلا در زمینه نقد زیبایی­شناسی دوره قاجار توسط بهنام جلالی جعفری و درباره تاریخ و تمدن فرهنگ ایران احمد تاج بخش و یا سید­محسن جوادی درباره هنر دوره قاجار و همچنین شاهرخ مسکوب درباره هنر­نقاشی­ایران مطالبی را به ثبت رسانده­اند. همچنین یعقوب آژند بر­روی نقاشان قاجار کار­کرده است.جیان روبرتو اسکارچیا درباره هنر زند و قاجار،شیلا کن­بای درباره نقاشی ایران کتاب دارند ولی درباره خانه عطروش هیچ نوشته مکتوبی در­دسترس نمی ­باشد.

1-3)پرسش­های پژوهش

1-با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی خانه عطروش در زمان قاجار، نقاشی­های آن از چه ساختار و ماهیت فرهنگی و زیبایی شناختی برخوردارند؟

2-عناصر­تصویری نظیر نقش انسان در­نقاشی­های خانه عطروش به چه شکل است وچه­جایگاهی دارند؟

1-4) فرضیه

1- آثار تصویری خانه عطروش بنا به ماهیت و کارکرد فرهنگی و اجتماعی خود در­انواع متعدد با­ مضامین مختلفی کار­شده ­اند که همه آنها از نوعی ساختار زیبایی­شناختی مشابه و در­عین­حال هر­کدام از­آنها مطابق با­هدفی که دنبال می­ کنند از ویژگی­های خاص سبک­شناختی مختص به خود برخوردارند.

2- در نقاشی­های خانه عطروش گونه­ های متعدد انسانی،گیاهی­و حیوانی دیده می­ شود که در این میان انسان ازجایگاه برجسته­ای برخوردار ­است به ­ویژه تصویر­زن جایگاه خاصی را در­نقاشی ­ها  به ­خود اختصاص می­دهد.

1-5) اهداف تحقیق

 

 

چکیده

از آن­جا که زمان زیادی از کشف تمدن نویافته هلیل­رود(جیرفت) نمی­گذرد، پژوهش­های بنیادین و همه جانبه­ی زیادی در این باب صورت نگرفته است. مسأله­ تحقیق بر روی افسانه­ها و باورهای اساطیری منطقه تازگی دارد. و به تبع آن، ریشه­یابی نقش­مایه­های روی آثار یافت شده از این حوزه در باورها و آیین­ها و افسانه­ های بومی، موضوعی است که تاکنون مورد پژوهش قرار نگرفته است.

هدف از تحقیق در این زمینه، علاوه بر کشف ارتباط بین دو مقوله­ی ثابت(تصاویر نقش شده روی آثار) و سیال(یادمان­های زبانی و کلامی)، معرفی بیشتر این تمدن و آثار آن به دانشجویان هنر و همچنین  استفاده از نقوش آن­ها در جهت تصویر­سازی داستان­های رایج بومی است.

به نظر می­رسد باورهایی که موجد این تصاویر بوده از راه­های گوناگون از جمله ادبیات محلی و آیین­ها و باورها، به حیات خود ادامه داده است. و همچنین به نظر می­رسد تصاویر مکشوفه از این ناحیه، هویت خود را از منظر جغرافیای زیستیِ بومی به­دست آورده و این منظر تغییر چندانی نکرده است.

گردآوری داده ­های این پژوهش از دو طریق؛ تحقیق میدانی در منطقه مورد پژوهش برای گردآوری و ثبت افسانه­ها و رسومات کهن جاری، و همچنین مطالعات موزه­ای و کتابخانه­ای صورت گرفته است.

آن­چه که از این تحقیق حاصل آمده، به چند بخش موضوعی تقسیم می­ شود؛ نخست، از آن­جا که کهن­ترین متون ثبت شده­ی موجود مربوط به آیین زرتشتی است، بررسی ریشه­ باورها و افسانه­ های شفاهی، بیشتر با استناد به این­گونه متون صورت گرفته است. دوم اینکه تعداد آثار در دسترس از این تمدن محدود بوده و اثبات فرضیه­ انطباق دو مقوله­ی مذکور، نیازمند وجود تمام تصاویر و نقوش می­باشد که با توجه به کمیت حاضر، به نتایجی قابل توجه دست یافته­ایم. سپس به­ طور مسلّم، افسانه­ های کهن و عقاید اسطوره­ای گذشته در مسیر تاریخ چند هزار ساله دچار تغییرات زیاد شده و اکنون در قالب رسوم و داستان­هایی پراکنده و ادغام­شده به دست ما رسیده ­اند.

کلیدواژگان

هلیل­رود. جیرفت. نقشمایه. اسطوره. عامیانه. تصویرسازی.

فهرست مطالب

فصل اول: مسائل و فرضیات پژوهش…………………………………………………………………………….7

1-1. بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………8

2-1. پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………..11

3-1. اهداف کلی و تفصیلی……………………………………………………………………………………..14

4-1. فرضیه یا سؤالات کلیدی تحقیق…………………………………………………………………………………………….16

5-1. روش تحقیق و شیوه ­های مورد استفاده………………………………………………………………………………….16

فصل دوم: عوامل استقرار جمعیت در حوزه­ باستانی هلیل­رود و معرفی، توصیف و تحلیل آثار آن……………………………………………………………………………………………………………………………………17

1-2. ردیابی علمی حوزه­ باستانی هلیل­رود و عوامل پدید آمدن این تمدن……………………………….18

1-1-2. محدوددیت­ها و جذابیت­های حوزه هلیل برای استقرار انسانها…………………………………………..26

 

 

فصل سوم: مفهوم اسطوره و نسبت آن با آثار هلیل­رود……………………………………………………………….32

1-3. معرفی و توصیف آثار حوزه­ هلیل­رود………………………………………………………………………………..33

2-3. مفهوم اسطوره با دو رویکرد طبیعت­گرایانه و فولکوریک…………………………………………………….37

3-3. تحلیلی بر عناصر موجود در افسانه­ها و عقاید اسطوره­ای جاریِ ساکنان هلیل­رود……………..41

1-3-3. مَردوزما……………………………………………………………………………………………..42

2-3-3. آل…………………………………………………………………………………………….42

3-3-3. دُرونْج……………………………………………………………………………………….43

4-3-3.پَری………………………………………………………………………………………………………46

5-3-3. اسامی آبادی­ها و مکان­های زیارتی……………………………………………………………………………………….47

6-3-3. جشن سَده در میان بومیان حوزه­ هلیل­رود…………………………………………………………………………..49

7-3-3. ­توصیف و تحلیل نقش­مایه­های مار و عقرب………………………………………………………………………….51

فصل چهارم:  دو داستان انتخابی «پهلوان جوسر» و «درونج»، و تحلیلی بر آن­ها………………………….59

1-4. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………..60

2-4. افسانه «پهلوان جوسر»…………………………………………………………………………………………….62

1-2-4. تطبیقی بر تحلیل داستان «پهلوان جوسر» با نمونه­های تصویری نقش­مایه­های آثار هلیل­رود………………………………65

3-4. افسانه «درونج»……………………………………………………………………………………………………………………….74

1-3-4. تطبیقی بر تحلیل داستان «درونج» با نمونه­های تصویری نقش­مایه­های آثار هلیل­رود ………………………………………78

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………..84

مآخذ………………………………………………………………………………………………..87

گزارش کار عملی و روایت تصویری افسانه­ی پهلوان جوسر………………………………………………….. 91

 

فصل اول:

 مسائل و فرضیات پژوهش

بیان مسأله:

آثار نویافته تمدن جیرفت (حاشیه هلیل­رود) که موجب شگفتی جهانیان شده است از جنبه­ های گوناگونی حائز اهمیت است. به استناد برخی منابع نوشتاری و باستان­شناختی، این آثار از تاریخ بسیار طولانی برخوردار است و مطالعات صورت گرفته بر روی این آثار موجب شده که محققین، تاریخ شکل­ گیری این آثار را قدیمی­تر از اولین تمدن جهان یعنی «بین­النهرین» بدانند و حتی این فرضیه را ارائه دهند که شکل­ گیری اولین تمدن جهان نیز در این منطقه بوده است. بدون شک قومی با چنین درجه­ای از تمدن و هنر بایستی صاحب خط و آثار مکتوب نیز باشد. ولی تا کنون جز دو سطر از نوشته­های آنان به دست ما نرسیده است. این دو سطر نیز تاکنون بازخوانی نشده ­اند و در صورت بازخوانی شدن نیز به هیچ وجه برای درک فرهنگ و اساطیر تمدن این حوزه که در جاهایی به تمدن «اَرَتا» از آن یاد می­ شود، کافی نیستند. بنابراین تصاویر بازمانده در حال حاضر با ارزش­ترین مدارک هستند. این تصاویر که شالوده­ی دانسته ­های فعلی ما بر آن استوار است، اهمیتی فراوان دارند و با تحلیل آن­ها شاید بتوان برای نفوذ در عمق این تمدن عظیم و اعجاب­آور راهی پیدا کرد. به هر اندیشه، آثار موجود و تصاویر نقش شده بر روی آن­ها، گواه و شاهدی متضمن بر وجود اجتماعی با فرهنگِ غنی و خط مشی مدوّن هستند. این جامعه در بطن خود، هنری را پرورش داده که به هیچ وجه قابل اغماض نیست. فرایند تکامل این هنر، قطع به یقین مسیری بس طولانی را پیموده تا به چنین ارائه­ای رسیده است. ردیابی این سیر تاریخی و جستجوی نقطه­ آغاز پیدایش چنین تمدن­هایی به عهده­ علم باستان­شناسی است و در این مجال نمی­گنجد. چنان­ که بررسی ریشه و بُنیه­ی فرهنگی یک جامعه باستانی، نیازمند پژوهش گسترده و مطالعات عمیق در راستای تاریخ است، تمدن هلیل­رود به دلیل نویافته بودنش، تا به اکنون، بهره­مند از چنین کنکاشی همه جانبه نشده است. آنچه که دربرگیرنده­ی مطالعاتِ حول محور این تمدن است تعداد بسیار محدودی کتاب و بیشتر گزارشات و مقاله­ هایی است که در مجلات مختلف چاپ شده است. در بعضی از این مقالات به بررسی ارتباط بین این تمدن و تمدن بین­النهرین پرداخته شده است، و جستجویی در باب این ارتباط با تمدن هند که به نظر می ­آید به دلیل نزدیکی جغرافیایی و نژادی و نیز فرهنگی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است، صورت نگرفته است. اما آنچه که حل نشده به نظر می­رسد، مسئله­ وجود تداوم هویت فرهنگی بین ساکنان قدیم حوزه­ هلیل­رود (هزاره­ی سوم قبل از میلاد) و ساکنان کنونی این منطقه است که جستجوی این ارتباط، ما را به سمت ادبیات (افسانه­ها و داستان­ها) و دیگر علایم فرهنگی موجود در بین مردم بومی منطقه و تصاویر نقش­شده بر آثار به جا مانده از ساکنان قدیم منطقه، هدایت کرده است.

برای اینکه بتوانیم ارتباط و انطباقِ نقوش به کار رفته در آثار تمدن حوزه­ هلیل­رود را با داستان­ها و افسانه­ها و نیز باورهای اسطوره­ای و آیینی و حتی تمهیدات اخلاقی و عقاید مذهبی رایج در بین ساکنان بومی، ثابت کنیم، نخست باید اصالت این آثار و نیز تعلق آن­ها به انسان­های هزاره­های دور که در این ناحیه ساکن بوده ­اند را به اثبات برسانیم. و نیز دلایل ثبت صحنه ­ها و شمایل موجودات به یاری نقش و تصویر، توسط هنرمند برخاسته از آن جامعه را جویا شویم. و همچنین به دنبال ریشه­ ذهنیت خالق یا خالقانِ این آثار، در افسانه­ها و باورهای موجود در بین مردمان بومی حاضر بگردیم. در این راه نیاز به تجسس مبتنی بر ریشه­یابی در زمینه ­های تخصصی گوناگون، از جمله؛ تاریخ، جغرافیای تاریخی، باستان­شناسی، تاریخ ادبیات و تاریخ اسطوره غیر قابل انکار است و بر حسب کنکاشی قابل اعتنا می­توان گمانه ­زنی­ هایی در مسیر یافتن ریشه­ باورها و اسطوره­ها انجام داد. لذا آنچه مسلّم است در گام اول باید در پی اثبات اصالت مذکور باشیم و تمام مدارکی که می ­تواند یاری رسان تحقق ماهیت آثار و نقوش روی آن­ها و همچنین مدلول نمودن ذهنیّت هنرمند یا نگارنده­ی نقوش باشد را گِرد آوریم. در این راستا تکیه بر دانش جغرافیایی و تاریخ جغرافیا و نیز یاری گرفتن از علم باستان­شناسی اصل است. از آنجا که علم باستان­شناسی متعلق به مکان و زمان است، ما نیازمند تجزیه و تحلیل مکان و خاستگاه فرهنگی یک جامعه در زمان معین می­شویم. همچنین شناخت فرهنگ یک اجتماع در دوره­ای معین، نیازمند تجاوز به حریم ادبیات و در بطن آن، معنای اسطوره در آن اجتماع می­باشد. بنابراین، ردیابی رسوم، باورها، داستان­ها و افسانه­ها به ماهیت اسطوره و ذهنیّت اسطوره­پردازی ختم می­ شود.

به همین خاطر بخش عمده‌ای از رساله‌ به بررسی و تبیین فلسفه‌ اغراق و نقش آن در عکاسی و کاربرد آن در گرافیک اختصاص یافته است.

از این جنبش هنری، همواره به عنوان یکی از پر مخاطب‌ترین سبک‌های هنری یاد می‌شود. لذا بررسی دقیق فضای حاکم بر دنیای هنر در دوران معاصر و بخش‌هایی از گفتمان‌هایی در ارتباط با بیان عکاسانه و روایت در عکاسی ضروری می‌نمود که در این پژوهش سعی شده است، حتی المقدور مطالب پراکنده‌ی موجود در کتاب‌ها، مقاله‌‌ها، مجلات، نشریات و نقطه نظرات اساتید متخصص در این زمینه را، در ارتباط با مقوله عکس و قابلیت‌های عکاسی و فتوگرافیک جمع‌بندی شود و در ادامه نیز معرفی طراحان و عکاسان سورئال به همراه نمونه‌‌هایی از آثار ایشان در چهارچوب این پژوهش قرار گیرد.

با توجه به کارکرد زیاد تصاویر عکاسانه در خلق آثار گرافیکی، تاریخچه و تعاریفی در ارتباط با سبک‌‌های هنری‌ای که در خلق و پیشرفت فتومونتاژ، فتوگرافیک و فتوکلاژ نقش داشته‌اند ارائه شده و از آنجا كه در بیشتر كتب، جنبش دادا و سوررئال در نقاشی مطرح گردیده و چندان از ارتباط آن با گرافیک صحبتی به میان نیامده، باعث شد این پژوهش، بررسی این جنبش‌‌ها و تأثیرات آن‌ ها را در حوزه گرافیک مطرح نماید كه در فصل دوم بدان‌ها پرداخته شده است.

 واژگان کلیدی:   گرافیک، عکاسی، فتوگرافیک، سوررئالیسم، فتومونتاژ.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

چکیده………………………………………………………………………….. د

کلید واژه………………………………………………………………………………………. د

فهرست مطالب……………………………………………………………………………… ذ

فهرست تصاویر……………………………………………………………………………………… ش

پیشگفتار……………………………………………………………………………………….. ن

مقدمه………………………………………………………………………………………1

1 –  فصل اول‌…………………………………………………………………………….8

1 –  1 – بخش اول‌: طرح تحقیق………………………………………………………………………………….9

1 –  1 – 1 –  بیان مسأله………………………………………………………………………………………9

1 –  1 – 2 –  پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………..10

1 –  1 – 3 –  اهداف تحقیق……………………………………………………………………………….11

1 –  1 – 4 –  روش تحقیق…………………………………………………………………………………11

1 –  1 – 5 –  سابقه و ضرورت انجام تحقیق………………………………………………………..12

1 –  2 – بخش دوم‌: گفتمان عکاسانه…………………………………………………………………………..13

1 –  2 – 1 –  بیان عکاسانه…………………………………………………………………………………13

1 –  2 – 2 –  ورود عکاسی به دنیای هنر……………………………………………………………..23

1 –  2 – 2 – 1 –  عکاسی با مفاهیم اجتماعی……………………………………………….32

1 –  2 – 3 –  مبانی نظری سوررئالیسم………………………………………………………………..36

1 –  2 – 4 –  اصول سوررئالیسم………………………………………………………………………..37

1 –  2 – 4 – 1 –  طنز……………………………………………………………………………….37

1 –  2 – 4 – 2 –  شگفت و جادو……………………………………………………………….37

1 –  2 – 4 – 3 –  نگارش خودکار………………………………………………………………37

1 –  2 – 4 – 4 –  رویا………………………………………………………………………………37

1 –  2 – 4 – 5 –  دیوانگی…………………………………………………………………………38

1 –  2 – 4 – 6 –  تصادف عینی………………………………………………………………….38

1 –  2 – 4 – 7 –  اشیاء سوررئالیستی………………………………………………………….38

1 –  2 –  5 –  عکاسی با بیان سوررئالیسم……………………………………………………40

2 –  فصل دوم‌: بررسی دیدگاه سوررئالیسم و تأثیرات آن بر گرافیک، عکاسی و برخی از هنرهای

 دیگر…………………………………………………………………………………………42

2 –  1 –  بخش اول: دادا و روند شکل‌گیری سوررئا‌لیسم………………………………………………43

2 –  1 –  1 –  دادائیسم و گرافیک………………………………………………………………………50

2 –  1 –  2 –  هنرمندان دادا………………………………………………………………………………52

2 –  1 –  3 –  رویکردهای دادائیسم در عکاسی……………………………………………………52

2 –  1 –  4 –  سرانجام دادائیسم…………………………………………………………………………53

2 –  2 –  بخش دوم: سوررئا‌لیسم یا فراواقع‌گرایی یا وهمگری………………………………………54

2 –  2 –  1 –  نگرش نمادین……………………………………………………………………………..61

2 –  2 –  1 –  نگرش واقع‌گرا……………………………………………………………………………62

2 –  3 –  آندره برتون و جنبش سوررئالیسم………………………………………………………………..63

2 –  4 –  رویکردهای سوررئالیسم در ادبیات………………………………………………………………67

2 –  4 –  1 –  استعاره در ادبیات………………………………………………………………………..68

 

 

2 –  4 –  2 –  جناس در ادبیات…………………………………………………………………………69

2 –  4 –  3 –  ایهام در ادبیات……………………………………………………………………………69

2 –  4 –  4 –  بازشناسی آرایه‌های ادبی در تصویر……………………………………………….72

2 –  4 –  4 –  1 –  استعاره در تصویر…………………………………………………………73

2 –  4 –  4 –  2 –  جناس در تصویر…………………………………………………………..76

2 –  4 –  4 –  3 –  ایهام و نماد در تصویر…………………………………………………..78

2 –  5 –  رویکردهای سوررئا‌لیسم بر نقاشی و مجسمه‌سازی…………………………………………80

2 –   5 –  1 –  رنه ماگریت………………………………………………………………………..80

2 –   5 –  2 –  سالوادور فلیب دالی…………………………………………………………….81

2 –  6 –  رویکردهای سورئالیسم در سینما و عکاسی……………………………………………………82

2 –  6 – 1 –  اعتقاد سوررئالیست‌ها در مورد سینما و عکاسی………………………………..82

2 –  7 –  رویکرد‌های سوررئالیستی در عکاسی……………………………………………………………87

2 –  7 –  1 –  گرایشات سورئالیستی در عکاسی…………………………………………………..93

2 –  7 –  2 –  رئالیسم سحرآمیز در عکاسی……………………………………………………….101

2 –  8 –  رویکرد‌های عکاسی سوررئالیستی در گرافیک………………………………………………105

2 –  9 –  سرانجام سوررئالیسم…………………………………………………………………………………112

3 –  فصل سوم‌: معرفی برخی از طراحان و عکاسان سوررئالیست………………………………………..113

3 –  11 –  معرفی برخی از طراحان با توجه به رویکرد‌ عکاسانه‌‌ی سوررئالیستی در آثار

گرافیک آنها……………………………………………………………………………………….114

3 –  11 –  1 –  میشل باتوری…………………………………………………………………………..114

3 –  11 –  3 –  چاز ماویان دیویس…………………………………………………………………..122

3 –  11 –  2 –  آلن لو کرنک……………………………………………………………………………127

3 –  11 –  4 –  پی یر برنارد…………………………………………………………………………….129

3 –  11 –  5 –  ویسلاو والکوسکی…………………………………………………………………..131

3 –  11 –  6 –  ایسیدرو فرر…………………………………………………………………………….133

3 –  11 –  7 –  اپکس لین……………………………………………………………………………….136

3 –  11 –  8 –  محسن سلیمانی……………………………………………………………………….138

3 –  11 –  9 –  فرزاد ادیبی……………………………………………………………………………..140

3 –  11 –  10 –  سید حسن موسی‏زاده……………………………………………………………..143

3 –  11 –  11 –  محمدرضا دوست‏محمدی……………………………………………………….148

3 –  12 –  معرفی برخی از عکاسان  با توجه به رویکرد سوررئالیستی در آثار آنها…………..162

3 –  12 –  1 –  چما مادوز……………………………………………………………………………….162

3 –  12 –  2 –  مَن رِی……………………………………………………………………………………167

3 –  12 –  3 –  دیوید هاکنی……………………………………………………………………………173

3 –  12 –  4 –  جولیا مارگاریت کامرون……………………………………………………………177

3 –  12 –  5 –  ادوارد وستون………………………………………………………………………….183

3 –  12 –  6 –  فرانسیس جاکوبتی……………………………………………………………………190

3 –  12 –  7 –  سیدمهدی مقیم‌نژاد…………………………………………………………………..195

4 –  فصل چهارم‌: بررسی فتوگرافیک…………………………………………………………….197

4 –  1 –  رویکردهای عکاسی در گرافیک………………………………………………………………….198

4 –  2 –  روند شکل‌گیری فتومونتاژ…………………………………………………………………………203

4 –  2 –  1 –  فتومونتاژ…………………………………………………………………………………..218

4 –  2 –  2 –  نقش جان هارتفیلد در شکل‌گیری فتومونتاژ………………………………….228

4 –  3 –  رویکرد فتومونتاژ در آثار گرافیکی………………………………………………………………233

نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………..240

گزارش بخش عملی و تصاویر آن……………………………………………………………243

فهرست منابع………………………………………………………………………………..248

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………257

کلید واژه انگلیسی…………………………………………………………………………………257

مقدمه

«بشر از روزگار پیش تاریخی به دنبال روش‌هایی بوده که بتواند ایده‌ها و مفاهیم خویش را به صورت بصری نشان دهد و دانش را در قالب گرافیک محفوظ بدارد و به اطلاعات نظم و روشنی بخشد. افراد مختلفی چون کاتبان، چاپ‌گران و هنرمندان این نیازها را در طول تاریخ برآورده کرده‌اند. ویلیام ادیسن دوی گینز (William Addison Gynz)، کتاب‌آرای برجسته، به عنوان کسی که به پیام‌های چاپی، نظم ساختاری و صورت بصری می‌داد در سال 1922 در توضیح فعالیت خویش اصطلاح طراح گرافیک (Graphic Designer) را به کار برد و از آن زمان همین نام برای این حرفه‌ی نو، برگزیده شد. اما امروزه طراح گرافیک، وارث نیاکان برجسته‌ای است. کاتبان سومری که مخترع خط بودند، صنعت‌گران مصری که روی برگ‌های پاپیروس کلمات و تصاویر را در هم آمیختند، باسمه‌سازان چینی و تذهیب‌کاران قرون وسطی، چاپ‌گران و حروف‌چینان سده‌ی پانزدهم که نخستین کتاب‌های چاپی اروپایی را طراحی کردند، جملگی بخشی از میراث غنی و تاریخ طراحی گرافیک هستند. ولی به طور کلی بنیان‌گذاران اصلی این سنت گم نامند؛ زیرا ارزش اجتماعی و دستآوردهای زیبایی‌شناختی طراحان گرافیک که بسیاری از آنان، هنرمندانی مبتکر و با قدرت تخیل و هوش بالا بوده‌اند، به حد کفایت شناخته نشده‌اند.» (بی. مگز؛ فراست؛ نوری؛ 1384؛ ص 4)

«کلمه‌ی دیزاین به زبان فارسی، طراحی ترجمه شده و به کار می‌رود. در صورتی‌که دیزاین دارای مفهوم متفاوت و وسیع‌تری است. دیزاین به معنی ساختار دادن و یا سازمان دادن است. معنی و یا منظوری را با در نظر گرفتن امکانات، با درک اولویت اجزاء آن با کمک عقل، منطق و خلاقیت برای درک و یا مصرف مخاطب و یا جماعتی خاص سازمان‌دهی کردن و سامان دادن است؛ که از معنی طراحی بسیار فاصله دارد. طراحی، آخرین مرحله‌ی شکل گرفتن دیزاین است که برای نشان دادن فکر و ایده، روی کاغذ به کار می‌رود.» (مثقالی، «دیزاین»، حرفه هنرمند، شماره 19، ص 2)

«گرافیک دیزاین امروز دیگر از چنان عمر دیرپایی برخوردار است که می‌توان نقش آن را در جامعه به آسانی مورد بررسی و شناخت قرار دهد. هر چند، گرافیک دیزاین بر خلاف معماری، ادبیات یا هنرهای زیبا، بدون اتکا به تفکر نظری چندانی بسط و تکامل یافته است. گرافیک دیزاین در روندی تدریجی در قالب تلاش‌هایی پراکنده در بسط و توسعه‌ی گونه‌های فرعی خود چون پوستر یا کتاب، لیکن بدون پی‌ریزی دستگاه نظری موجود در حوزه‌ی ادبیات یا دیالوگ جاری در حوزه‌ی معماری، به کنشی آگاهانه بدل شده است.» (فراسکارا، «گرافیک دیزاین: هنر زیبا یا علم اجتماعی؟»، حرفه هنرمند، شماره 19، ص 14)

«از زمانی که انسان تصمیم به ارائه‌ یک پیامِ تصویری گرفت و به زعم خویش از مواد و متریالی که برای هم‌نوعانش مفاهیم مشخص و تا حدودی ثابت داشت، استفاده کرد؛ هنر گرافیک آغاز شد و تاکنون نیز با همه ی پیشرفت‌ها و تغییراتی که داشته است باز هم با همان شیوه به حرکت خود ادامه می‌دهد. صدها نگاره در غار شووه (Chauvet)، در جنوب فرانسه که در حدود سی هزار سال پیش از میلاد مسیح، طراحی شده‌اند، نگاره‌های غار لاسکو (Lascaux)، حدوداً چهارده هزار سال پیش از میلاد مسیح و بسی دیگر از این غار نگارها در دیگر نقاط جهان که با پیدایش خط به زبان نیز تجهیز شده‌اند، در سه یا چهار هزار سال پیش از میلاد، همه نشانه‌هایی بارز از تاریخ گرافیک و رشته‌های وابسته به آن هستند.» (ویکی پدیا؛‌‌ 30 مه ۲۰۱۲؛ ساعت ۱۹:۵۵)

«ارتباطات تصویری، تاریخی طولانی دارد. از همان زمانی که انسان اولیه، برای غذا شكار می‌كرد و جای پنجه‌های حیوانی را در گل می‌دید، در حقیقت به یک شكل گرافیكی نگاه می‌كرد؛ او در فكرش، حیوان را می‌دید. گرافیک حتی می‌تواند مجموعه‌ای از علائم باشد.» (سایت حوزه هنری استان کرمان؛ 9 بهمن 1390)

«دیزاین به معنی امروزی آن در طی 400 سال اخیر در غرب شکل گرفته است. ما کمتر از 100 سال است که با این پدیده برخورد کرده‌ایم (در قدیم دیزاینر و هنرمند و صنعت‌گر یکی بودند و این تفکیک مشاغل در قرون اخیر به آرامی شکل گرفته) و در نتیجه برایمان بیگانه است.» (مثقالی، «دیزاین»، حرفه هنرمند، شماره 19، ص 4)

«پوستر در طراحی گرافیك، از جمله نمادهای توسعه محسوب می‌شود، بدین‌ترتیب كه موضوعی با محتوای اقتصادی به یاری تصویر و نوشته، تبدیل به مطلبی به یادماندنی می‌شود. در شهرهای بزرگِ رو به رشد قرن نوزدهم، پوسترها نشانه‌های زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌رفتند و همیشه رقابت برای جلب مشتری، فروش بیشتر، جلب توجه مردم و هدایت آن‌ ها به سوی امور فرهنگی (انواع سرگرمی‌ها و …) در جریان بود. با گسترش لیتوگرافی و چاپ و استفاده از رنگ، میزان توجه مردم به پوستر افزایش یافت. تصویرسازی، مفهومِ كاملی از نوشته پیدا كرد كه مد هنری روز را منعكس می‌كرد، تصاویری كه با ظرافت ساده شده و مفاهیم اقتصادی ، هنری و … را به خوبی منعكس می‌نمود. قبل از لیتوگرافی، پوسترها همانند كتاب‌ها با حروف چاپی و با جوهر سیاه و گاهی همراه با تصاویری كه روی چوب كنده‌كاری می‌شد، چاپ می‌شدند و این چاپگر بود كه حروف را انتخاب و مرتب می‌كرد و در صفحه قرار می‌داد.» (سایت حوزه هنری استان کرمان؛ 9 بهمن 1390)

«تولوز لوترک (Henri de Toulouse-Lautrec) که یکی از شاخص‌ترین استادان هنر پوستر، در قرن نوزدهم بود، دگرگونی‌های ارزنده‌ای چه در محتوا و چه در سبک هنری پوستر به وجود آورده است. بیش از هر چیز می‌توان گفت که هنرِ مدرنِ گرافیک در پوسترهای او به اوجی درخور رسید و به عبارتی دیگر، آثار لوترک به تولد هنرگرافیک در پوستر انجامید. لوترک، شیوه‌ی شاعرانه و امپرسیونیزم را که در کارهای دیگر پوسترسازان به چشم می‌خورد، کنار گذاشت و به جای آن، تکنیک چاپ‌های ژاپنی را با سطح‌های رنگی بی‌عمق و صاف برای ارائه‌ کارهای خویش به کار گرفت.» (ویکی پدیا؛‌‌ 30 مه ۲۰۱۲؛ ساعت ۱۹:۵۵)

«همچنین آغاز هزاره‌ى سوم میلادى و پشت سر گذاشتن عصر صنعتى و ورود به عصر فرا‌صنعتى (اطلاعاتى)، باعث شد، حرفه‌ى دیزاین كه قرن بسیار پربارى را پشت سر گذاشته بود به مرحله‌ى كاملاً جدیدى از فرایندِ تكاملی‌اش گام نهد. در این مرحله‌ى جدید، برخلاف باور سنتى حاكم در طى قرن بیستم كه در آن نتیجه‌ى كار و اثر نهایى دیزاینر، همه‌ى توجه‌ها را به خود جلب می‌نمود، اكنون فرایند و روند رسیدن به آن خروجى اهمیتِ ویژه‌اى پیدا می‌كند. بدین ترتیب، دیگر تعریف دیزاین صرفاً در محدوده‌ى خروجی‌هاى بصرى آن خلاصه نمی‌شود و گام به عرصه‌ا‌ى فراتر گذاشته است. تفكرِ دیزاین، اصطلاحى است كه در دهه‌ى اخیر و براى بیان روش فكرى فرد دیزاینر در مواجهه با صورت مسئله‌هاى گوناگون و ارائه‌ى راه ‌حل ‌هاى نو براى آن‌ ها به كار می‌رود؛ روش تفكر و منشى كه به اعتقاد بسیارى از صاحب‌نظران مطرح دنیاى امروز قادر است براى بسیارى از مشكلات پیچیده‌ى اجتماعى، فرهنگى، اقتصادى، محیط زیستى و تجارى موجود راه ‌حل ‌هایى كارآمد ارائه نماید. اهمیت تفكر دیزاین به جایگاهى ارتقاء پیدا كرده است كه امروزه مطرح‌ترین مدارس بیزنس دنیا، به روش‌هاى گوناگون، درصدد هستند دانشجویان خود (متخصصان آینده‌ى عرصه‌ى بیزنس) را با مبانى فكرى دیزاینرها آشنا نمایند.» (انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران؛ سه شنبه ۱۸ آبان‌ماه ۱۳۸۹، ساعت ۱۷:۳۰)

«پس از مدتی عكاسی شروع به تأثیرگذاری در گرافیک كرد. چرا كه تا آن موقع امكاناتِ تكنیكی و چاپ بسیار ابتدایی بود. معمولاً عكاسان در زمینه‌های دیگری كار می‌كردند و به تبلیغات گرافیک علاقه‌ای نشان نمی‌دادند، هر چند بعضی كارهای تبلیغاتی را نیز انجام دادند ولی از این كه پای كار خود را امضاء كنند، امتناع می‌كردند. به هر حال، از یک طرف توجه بسیاری از گرافیست‌ها به عكاسی معطوف شد و از طرف دیگر انقلاب در تكنیك‌های چاپ، عكاسان را به طرف تبلیغات هدایت كرد. در اولین تبلیغاتی كه به وسیله‌ی عكاسی انجام شد، عكس‌ها از كیفیت خوبی برخوردار  بودند ولی چندان توجهی به نحوه‌ی ارائه‌ محصولات نشد. آژانس‌های تبلیغاتی و طراحان پی بردند كه یک عكس، بیشتر از تصویرسازی حقیقی، تأثیرگذار است. بنابراین تا آن‌جا كه تكنیك‌های عكاسی اجازه می‌داد، از عكاسی استفاده می‌كردند. در موردِ اینكه چه كسی اولین عكس تبلیغاتی در ایران را گرفت، نمی‌توان از یک عكاس به خصوص نام برد ولی هادی شفایی، سیروس امامی، احمد عالی، منصور پاكزاد، اسد بهروزان و بعداً مسعود معصومی خود را وقف تبلیغات با عكاسی كردند. علی خادم، رضا نوربختیار، بیژن بنی‌احمد، زرافشان و كلانتری با مجلات همكاری كرده و گاهی برای روزنامه عكس‌های تبلیغاتی تهیه می‌كردند.» (حوزه هنری استان کرمان؛ 9 بهمن 1390)

«در کارِ هنرمندان گرافیک، عکاسی آن‌چنان مؤثر واقع شده که آنان ترجیح می‌دهند همواره موضوعات خود را از طریق عکاسی بیآفرینند، از این رو، رفته رفته عکاسی جای طراحی و نقاشی را در پوسترها و آگهی‌ها و غیره اشغال کرده و همچنین گرایش‌هایی بسوی عکاسی تجریدی ظاهر گشته، بنابراین دست‌آوردهای حاصل از این تجربیات، زمینه‌ی استفاده از عکاسی در هنر گرافیک را غنی‌تر کردند.» (خانه‌ی گرافیک- گروه گرافیک استان اردبیل؛ سه شنبه 26 مهر1390، ساعت 23:26)

در سال‌های اخیر، گرایش به سمت فتومونتاژ، فتوگرافیک و یا فتوکُلاژ به عنوان یکی از پرطرفدارترین ابراز خلق آثار گرافیکی، رشد شایان توجهی داشته است که این امر ناشی از عوامل مختلفی چون فراگیر شدن استفاده از نرم‌افزار‌های مونتاژِ عکس همچون فتوشاپ از یک سو، و از سوی دیگر ارتقاء سواد رسانه‌ای عموم و همچنین افزایش میزان برقراری ارتباط با هنر و گرافیک امروز ایران می‌باشد. بنابراین رشدِ درکِ هنری جامعه، خلق تصاویر فراواقعی را طلب می‌کند.

«تحول طراحی گرافیک، ارتباطِ نزدیکی با تحول تصویرسازی، عکاسی و فنآوری چاپ دارد. با این وجود ارائه‌ بحثی جامع از همه‌ی این شیوه‌های مرتبط با هم در قالب یک کتاب، ناممکن است. در عین حال که مبادله‌های تأثیرگذاری بین

 

چکیده

     صندلی یکی از وسایل کاربردی می باشد که انسان در طول روز با توجه به نوع کاربردش دائماً با آن سر و کار دارد و همواره مورد توجه صنعتگران و طراحان بوده است. لذا نقوش و نمادهایی که ریشه در گنجینه ی ارزشمند هنرهای سنتی ما دارند، قابلیت بهره مندی در تزئینات صندلی و مبل، در دوره ی معاصر را دارا می باشند، به ویژه نقوش دوره صفویه خصوصاً آن دسته از نقوش که در مسجد جامع عباسی اجراء شده اند، بسیار غنی و ارزشمند می باشند از این رو همواره مورد توجه هنرمندان هنرهای سنتی در دوره ی معاصر و دوره های بعد خواهند بود. حال یکی از پرسش هایی که در این زمینه مطرح   می شود این است که چگونه می توان ویژگی های بصری نقوش مسجد جامع عباسی را در تزئینات مبل و صندلی به کار برد؟ پژوهش انجام شده از نظر هدف در دسته کاربردی و توسعه ای قرار می گیرد، زیرا حاصل آن منجر به تولید وسیع محصول می گردد. همچنین تحقیق مذکور از نظر روش؛ تاریخی، توصیفی و تجربی می باشد. زیرا به بررسی تزئینات مسجد جامع عباسی و توصیف آن می پردازد. از جمله نتایج حاصل از مطالعات انجام شده بر روی نقوش مسجد جامع عباسی    دست یابی به این مهم می باشد که نقش مایه ها و ترکیب بندی های به کار  رفته در این مسجد نسبت به سایر بناهای هم عصر خود در اصفهان از لحاظ تنوع، اندازه و فرم، ضمن حفظ اصالت نقش مایه ها، قابلیت بیشتری جهت استفاده در مبلمان  و صندلی را دارا می باشند.

کلید واژه ها: ویژگی بصری، طراحی سنتی، صندلی، تزئینات معماری، مسجد جامع عباسی

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                صفحه

چکیده

فهرست

پیشگفتار

فصل اول : کلیات

1 – 1           بیان مسئله                                                                                                  2            

1 – 2           اهمیت و ضرورت پژوهش                                                                                3      

1 – 3           اهداف پژوهش                                                                                                3

1 – 4           روش پژوهش                                                                                               4  

1 – 4 – 1    روش تحقیق از نظر هدف                                                                          4 

1 – 4 – 2     روش تحقیق از نظر روش                                                                             4 

1 – 4- 3       قلمرو مکانی پژوهش                                                                            4   

1 – 5           قلمرو زمانی پژوهش                                                                                           4

1 – 6           روش نمونه گیری و تعیین حجم ها                                                                   4

1 – 7           ابزار های گرد آوری                                                                                   5

1 – 8          روش تجزیه و تحلیل                                                                                   5

1  -9         محدودیت های پژوهش                                                                                5    

1 – 10         پیشینه پژوهش                                                                                      5

1 -11 – 1   دسته ای که موضوع آن ها در باب دوره تاریخی صفویه است                      5

1 – 10 – 2 گروهی به که آثار معماری، تزئینات معماری دوره صفوی و معرفی نقوش اسلیمی و ختایی پرداخته اند             6

 1- 10 – 3  دسته ای که در ارتباط با آشنایی با چوب و هنرهای مرتبط به آن و بررسی اثاث منازل در گذشته دارد              8

 

فصل دوم : زمینه های تحقیق

2 –  1             تاریخچه ی دوره صفوی                                          11

2 – 2              مسجد جامع عباسی                                                                                19                                                                             

2 – 3              ویژگی های بصری شاخص تزئینات مسجد جامع عباسی                              31         

2 – 4              عناصر و شاخصه های کاشی کاری در مسجد جامع عباسی                             31  

2 – 4- 1        رعایت فضای مثبت و منفی بین نقوش                                                               31 

2 – 4- 2         تناسبات و ترکیب نقوش گیاهی و اسلیمی در کاشی کاری                                32

2 – 4- 3        کاربرد صحیح به جا از قرینه سازی در نقوش گیاهی و رنگ ها                                         32

2 – 4- 4       کاربرد خط ثلث و نسخ در کتیبه های کاشی کاری                                           32

2- 4- 5       سکون و آرامش                                                                                               32

2 – 4 – 6       ویژگی حرکت دورانی مارپیچی اسلیمی ها                                       33

 2 – 4- 7       مفاهیم نمادین بین اسلیمی ها و ختایی ها                                             33

2 – 4- 8         استفاده وسیع از بندهای اسلیمی، سر اسلیمی، اسلیمی های دهنه اژدری و اسلیمی های ماری                      33

2 – 4 – 9        کاربرد گسترده ی نقش گل شاه عباسی، برگ مو، گل پنج پر، بادامچه و جوانه                                        34                    

2 – 5              تزئینات معماری در دوره ی صفوی و در مسجد جامع عباسی                                      34

2 – 5- 1         فنون و روش ها                                                                  34

2 – 5 – 2       کاشی کاری                                                              35

2 – 5 – 3         کاشی یک رنگ                                                                      36

2 – 5 – 4         کاشی معرق                                                                              36

2 – 5 – 5        کاشی هفت رنگ                                                                     37

2 – 5 – 6         مقرنس کاری                                                               39

2 – 6                طرح و نقش در دوره ی صفوی                                      40

2 – 6 – 1          کتیبه نگاری                                                          41

2 – 6 – 2           نقوش حیوانی                                                     42

2 – 6 – 3           نقوش انسانی                                           43

 

 

2 – 6 – 4           نقوش گیاهی                                                   43

2 – 6 – 4 – 1     اسلیمی                                                           44

2 – 6 – 4 – 2     گل شاه عباسی                                                  46

2 – 6 – 4 – 3     ختایی                                                                 47

2 – 6 – 4- 4      نگاره های ابری                                                               47

2 – 6 – 5          نقوش هندسی                                                         48

2 – 6 – 6           نقوش خطی                                                   48

2 – 7                جمع بندی                                      55

فصل سوم : پیشینه استفاده از چوب در مبلمان

3 – 1                 مروری بر تاریخچه ی استفاده از چوب در ایران                                                                                  60                                             

3 – 1 – 1           پیش از اسلام                                              60

3 – 1 – 2           دوره اسلامی                                               60

3 – 2                پیشینه ی مبل سازی در ایران                                     61 

3 – 2 – 1          پیش از اسلام                                                         62

3 – 2 – 1 – 1    دوره عیلامی                                                62 

3  -2 – 1 – 2    دوره هخامنشی                                             63

3 – 2 – 1 – 3    دوره سلوکی و اشکانی                                      64

3  -2 – 1 – 4     دوره ساسانی                                        65

3 – 2 – 2           اوایل دوره اسلامی، دوره سلجوقی                     66

3 – 2 – 2 – 1     دوره ایلخانی                                                      66

3 – 2 – 2 – 2    دوره تیموری                                                                67

3 – 2 – 2 – 3    دوره صفوی                                                                   68

3 – 2 – 2 – 4    دوره قاجار                                                          70

3 – 2 – 2 – 5    دوره معاصر                                             72

3 – 3               ویژگی چوب                                                73

3 – 4               ویژگی الوار مناسب مورد استفاده در حرف ی مبلمان سازی                74

3 – 5               اصول و طراحی مبلمان                              74

فصل چهارم : پروژه عملی

4 – 1                پروژه ی شماره ی 1 نیم ست مبلمان                                     77

4 – 1 – 1          طراحی نقوش در تاج مبل، صندلی و کاناپه                           77

4 – 1 – 2         طراحی فرم در تاج مبل، صندلی و کاناپه                                                 82

4 – 1 – 3        آماده سازی مواد مورد نیاز برای ساخت تاج صندلی و مبل                     84

4 – 1 – 4         پیاده کردن طرح ها و شبکه بُری قسمت های مورد نظر برای منبت کاری                85

4 – 1 – 5         آماده سازی وسایل مورد نیاز برای ساخت تکیه گاه مبل                           87

4 – 1 – 6        پیاده کردن طرح ها و قسمت های مورد نظر در منبت کاری                       87

4 – 1 – 7       طراحی نقش و فرم در پایه                                                        89

4 – 1 – 8        پیاده کردن طرح ها و قسمت های مورد نظر در منبت کاری                                 90

4 – 1 – 9        طراحی نقوش برای زیر دسته و رو دسته در مُبل و کاناپه                          91                      

4 – 1 – 10      مراحل نجاری و منبت زیر دسته و رو دسته                                 92

4 – 1 – 11    ماشین کاری و تمیز کاری                                                 93

4 – 1 – 12     اتصال تکیه گاه به تاج مبل                                      94      

4 – 1 – 13    ایجاد دوبل بر روی پایه ها و قیدها                                 95

4 – 1 – 14     کلاف بندی صندلی و مبل                                 96

4 – 1 – 15    کلاف بندی کاناپه                                     98

4 – 1 – 16     نصب و جاسازی زیر دسته و رو دسته                               98

4 – 1 – 17     مراحل پوشش نهایی پروژه شماره 1                         100    

4 – 2 – 1       طراحی فرم و نقش در پروژه ی شماره 2                               101

4 – 2 – 2      طراحی فرم ر تکیه گاه و پایه                                                    102

4 – 2 – 3       آماده سازی مواد مورد نیاز                                                           103

4 – 2 – 4      بستن چهارچوب پشت صندلی                              104

4 – 2 – 5 پیاده کردن گره هشت و صابونک در تکیه گاه                            105

4 – 2 – 6       پیاده کردن نقوش اسلیمی در دو طرف تکیه گاه                          105

4 – 2 – 7        ساخت و نصب شاسی برای صندلی                                            106

4 – 2 – 8      اتصال قطعات به یکدیگر                                                             106

فصل پنجم : نتیجه گیری

5 – 1            نتیجه گیری                                                                                                112

5 – 2           منابع و مأخذ                                                                                                   113

5 – 3           چکیده انگلیسی                                                                                          118

پیشگفتار

     نقوش تزئینی از جمله اسلیمی ها، ختایی ها و هندسی بر روی آثار به جای مانده چه معماری و چه صنایع دستی از گذشته تا کنون تأثیر بسیار زیادی گذاشته است. اسلیمی و ختایی هر دو نمایانگر نقوش گیاهی و طبیعت می باشند که به صورت انتزاعی در آمده اند. تکرار این نقوش در آثار بیانگر زمینه ی نعمت و برکت می باشد و در واقع گل و بوته ها تأکیدی بر علاقه ی ایرانیان به دوام زندگی می باشد. این نقوش گیاهی در واقع شکل تکامل یافته ی همان نقوش تزئینی قبل از اسلام   می باشد، که اسلام به آن ظرافتی روحانی بخشیده است. هنرمند ایرانی در نقوش گیاهی به کمال رسیده و این نقوش در دستانش بیش از سبک های هنری دیگر به اوج خود رسیده است.

     نقوش تزیینی مسجد جامع عباسی که از آثار دوره صفوی است، دارای ویژگی هایی از جمله تناسبات، ترکیب، کاربرد صحیح و به جا از قرینه سازی و رعایت فضای مثبت و منفی بین نقوش می باشد به همین دلیل برای این پروژه مناسب دیده شد. تحقیق پیش رو به دو بخش نظری و عملی تقسیم می شود در بخش نظری پژوهش سعی بر شناخت ویژگی ها و مفاهیم نقوش مورد استفاده در مسجد جامع عباسی شده است. بخش عملی پروژه نیز سعی بر بیان صحیح کلاف بندی و اصول ساخت صندلی داشته است  و همچنین تلاش به رسیدن برای طرح های تازه ای جهت ساخت صندلی و مبلمان معاصر داشته است. بر همین اساس تحقیق مذکور در چهار فصل تنظیم شده است.

     فصل اول به کلیات تحقیق می پردازد که به شرح بیان مسأله، اهداف، ضرورت و پیشینه ی تحقیق می پردازد. فصل دوم با عنوان زمینه ی تحقیق، مطالب تاریخی و فرهنگی عصر صفویه را ارائه می کند و پس از آن تأکید بر مسجد جامع عباسی و نقوش تزئینی به کار رفته در این بنا دارد.

     فصل سوم با عنوان مروری بر تاریخچه ی استفاده از چوب در ایران، به پیشینه ی مبل سازی در ایران، ویژگی چوب و اصول طراحی مبلمان پرداخته است. فصل چهارم به بخش عملی پژوهش اختصاص یافته است. در این فصل نقوش تزئینی مسجد جامع عباسی تحلیل شده، سپس بر اساس طراحی های انجام شده بر اساس این نقوش، پروژه ی عملی به انجام رسیده است.

 

 

1 – 1 . بیان مسئله

     صندلی یکی از وسایل کاربردی می باشد که انسان در طول روز با توجه به نوع کاربردش دائماً با آن سر و کار دارد و از دیر باز تا کنون نقش بسیار مهمی را در زندگی انسان بر عهده داشته است و همواره مورد توجه صنعتگران و طراحان بوده است. از همین رو اکثر صندلی هایی طراحی و ساخته می شده که به نظر می رسد طراحی موجود در آن فاقد طراحی نمادین ایرانی بوده و هیچ گونه اصالت ایرانی نداشته است. همچنین تا حدودی دارای ریشه های غربی، شرقی و بیگانه می باشد.

     به همین دلیل ضرورت انجام پژوهش هایی در این راستا پر رنگ و با اهمیت جلوه می کند. در واقع با شناخت         ویژگی های نمادین طراحی سنتی ایران می توان به بررسی این پرسش پرداخت که چگونه می توان به صندلی هویت بخشی کرد؟ آثار طراحی و ساخته شده در حوزه صندلی تا چه حدی کاربردشان می تواند با نقوش به کار رفته در اثر ارتباط داشته باشد. از این رو محقق سعی بر آن دارد تا با شناخت ویژگی های بصری موجود در عناصر تزئینی مسجد جامع عباسی اصفهان، به خصوص با نگاهی پر رنگ تر به تزئینات کاشی کاری انجام شده در این بنا، به شناختی اجمالی از نقوش تزئینی مکتب اصفهان دست یابد و هدف غایی در این پژوهش استفاده صحیح و شایسته این نقوش در طراحی و ساخت صندلی چوبی می باشد.

     ” با ظهور شاه عباس اول (1589 – 1627 ) عصر زرین معماری صفوی آغاز شد. به خاطر بلند پروازی های پی گیر، استعداد چشم گیر، ذوق هنری او و با کمک ثروتی که حکومت شایسته اش پدید آورده بود، دوران تازه ای را در معماری ایران آغاز کرد. گرچه مسلماً در خشان ترین عصر معماری ایران نبوده، ولی عصر اعتلا و آخرین نمایش معماری اسلامی ایران است. در دوران پادشاهی شاه عباس اول، نقشه کشی و طرح یک پارچه هم چنان اهمیت خود را حفظ کرد و اجزاء چنان در خود جذب می کرد که تزئینات در داخل ساختمان حل می شد” (پوپ، 1390 : 207 ).

     ” مسجد جامع عباسی در بهار سال 1611 م . شروع شد و در سال 1630 م . در زمان جانشینن شاه عباس به نام صفی           ( 1629 – 1642 ) کامل شد. هشتی ورودی مسجد شاه هماهنگ با میدان است، امّا بقیه ساختمان، مانند مسجد شیخ لطف الله حدوداً 45 درجه چرخیده است تا رو به مکه باشد ” ( گرابر و دیگران ، 1389 : 478 ).  

     “تقریباً سراسر سطح بنا با کاشی های لعاب دار پوشیده شده پر از نقش و نگارهای گل و بوته به صورتی مجرد و تخیلی است. از آفتاب بزرگ زرین نوک گنبد، که زندگی بخشی اش از طریق توده ی عظیم گل و بوته ها منتشر می شود، تا     طاق های بلند و قاب های آراسته به هزاران شکوفه و گل ستاره مانند، همه ی این آرایش ها تأکیدی است بر علاقه ی ایرانیان به رویش و عشق شاعرانه شان به گل – هم چنان که خواهشی است بر دوام زندگی ” ( پوپ ، 1390 : 211 ) .

پرسش اصلی :

چگونه می توان ویژگی های بصری نقوش مسجد جامع عباسی را برای ساخت صندلی به کار برد ؟    

پرسش های فرعی :

نقوش به کار رفته در صندلی باید دارای چه ویژگی هایی باشد ؟

چگونه می توان نقوش مسجد جامع عباسی را در زندگی معاصر گسترش داد ؟

چگونه می توان نقوش صندلی را در راستای نوع کاربرد صندلی استفاده کرد ؟

1 – 2 . اهمیت و ضرورت پژوهش

     نقوش موجود در هنرهای سنتی گنجینه ای ارزشمند، برای کاربرد صحیح این نقوش در صنایع دستی چوبی مخصوصاً صندلی و مبلمان می باشد. به ویژه دوران صفوی که تنها عصر طلایی هنر ایران خوانده می شود خصوصاً مسجد جامع عباسی که شاهکار معماری عصر حکومت شاه عباس است.

     این ویژگی هنری همراه با مفاهیم، تنوع و نوآوری در زمینه ی ساخت صندلی ایجاد می کند. با به کار بردن این نقوش در صندلی و مبلمان معاصر، به نوعی می توان جلوی استفاده نا به جا از نقوشی که هیچ هویتی در فرهنگ ما را ندارند گرفت و در واقع یکی از ضرورت های مهم این پژوهش طراحی و تولید محصولی با ویژگی های کاملاً ایرانی و اصیل می باشد تا بدین وسیله جایگاه اهمیت این نقوش ارزشمند را به مردم نشان داده شود. در صورت عدم توجه به این موضوع ممکن است به مرور زمان اهمیت و کاربرد نقوش به فراموشی سپرده شود و در عوض نقوشی در این راستا به کار برده شود که تا حدودی مغایر با فرهنگ غنی ایران می باشد.

 

1 – 3 . اهداف پژوهش

اهداف اصلی :

شناخت ویژگی بصری نقوش مسجد جامع عباسی اصفهان ( تناسبات، ترکیب بندی ها و نقشمایه ها ).

اهداف فرعی :

طراحی و ساخت صندلی چوبی با بهره گیری از نقوش مسجد جامع عباسی.

استفاده از نقش و نمادهایی که ریشه در گنجینه ارزشمند هنرهای سنتی ما دارند.