کلیات…………………………………………………………………………….. 1

(مفاهیم) و متغیّرها…………………………………………………………….. 3

پیش‌فرض‌های پژوهش………………………………………………………….. 3

اهداف پژوهش…………………………………………………………………… 3

سؤالات پژوهش…………………………………………………………………. 3

الف) سؤالات اصلی…………………………………………………………….. 3

ب) سؤالات فرعی………………………………………………………………. 4

ضرورت تحقیق……………………………………………………………………. 4

پیشینه تحقیق…………………………………………………………………… 5

بخش اول: ادراک و شناخت……………………………………………………. 8

فصل اول: مفهوم شناسی ادراک……………………………………………. 9

«معنای لغوی»………………………………………………………………….. 10

تعریف شناخت و معرفت……………………………………………………….. 12

(ادراك) علم و معرفت از منظر قرآن و روایت…………………………………… 13

اختلاف شناخت‌ها زمینه‌ساز تفاوت ایدئولوژی­ها ……………………………….14

امكان شناخت…………………………………………………………………… 15

فصل دوّم: اهمیّت و لزوم ادراك از منظر قرآن و روایات……………………….. 17

الف) قرآن مجید………………………………………………………………….. 18

ب) روایات معصومین……………………………………………………………. 21

فصل سوّم: مبادی ادراك (معرفت یا شناخت)………………………………… 24

راه‌های شناخت…………………………………………………………………..26

الف) راه حسّ (معرفت حسّی)……………………………………………….. 26

محدودیت‌ها و ویژگی‌های چهارگانه شناخت حسّی………………………… 27

برخی آیات و روایات مربوط به ابزار شناخت حسّی…………………………. 28

آیات……………………………………………………………………………….. 28

روایات…………………………………………………………………………….. 28

ب) راه عقل و خرد (معرفت عقلانی) ………………………………………….29

مشخصات شناخت عقلی……………………………………………………… 29

برخی از آیات و روایات مربوط به شناخت عقلی……………………………. 30

آیات………………………………………………………………………………. 30

روایات……………………………………………………………………………. 30

حقیقت عقل……………………………………………………………………. 32

ج) راه دل و قلب (معرفت شهودی و اشراقی)……………………………….. 32

زمینه شناخت اشراقی………………………………………………………… 36

مكانیزم شناخت عرفانی یا همان ادراك و معرفت از راه دل……………….. 37

د) راه وحی (معرفت و ادراك وحیانی)……………………………………….. 42

بخش دوّم: فضائل و رذایل در قرآن و روایات معصومینE…………………….

فصل اوّل: مفهوم‌شناسی فضایل و رذایل………………………………….. 46

الف) لغت………………………………………………………………………. 47

واژة فضائل…………………………………………………………………….. 47

واژة رذایل……………………………………………………………………… 47

ب) در اصطلاح………………………………………………………………… 47

ملاك و معیار تشخیص فضائل و رذایل اخلاقی……………………………… 48

«سودگرایی»………………………………………………………………….. 48

«قصد انجام وظیفه»………………………………………………………….. 49

«نوع دوستی»………………………………………………………………… 49

«تبیین دیدگاه اسلام دربارة معیار فضایل و رذایل»………………………… 50

فصل دوّم: بررسی مسئلة «فضیلت و رذیلت» در قرآن و روایات……………54

دورنمایی از «فضایل و رذایل اخلاقی» در قرآن و روایات……………………. 55

فضائل…………………………………………………………………………… 55

الف) فضائل اخلاقی عام……………………………………………………… 56

ب) فضایل اخلاقی ایمانی……………………………………………………..56

ج) فضایل اخلاقی اجتماعی……………………………………………………56

رذایل…………………………………………………………………………….. 57

«ارتباط بین عمل و حوادث عالم»……………………………………………. 58

روش قرآن در بیان فضایل و رذایل……………………………………………… 58

«هشدارهای قرآن»……………………………………………………………. 59

راه‌های تحصیل فضائل و دفع رذائل……………………………………………. 59

بخش سوّم: نقش فضائل و رذائل در ادراك………………………………….. 61

فصل اوّل: كلیات……………………………………………………………….. 62

«علّت حجاب دل» ………………………………………………………………64

شكوفایی عقول هدف اصلی انبیاء‌ از تهذیب نفوس بشر…………………. 65

تأكید قرآن و روایات بر بُعد شناختی انسان…………………………………. 66

كاركرد فضائل و رذایل بر قوة ادراك…………………………………………….. 67

الف) کارکرد رذایل……………………………………………………………… 67

ب) کاركرد فضائل………………………………………………………………… 67

«علوم اشراقی و شهودات عرفانی» …………………………………………68

حكمت، نوعی از شناخت و بصیرت قدسی…………………………………. 70

عدم اختصاص علوم اشراقی به انبیاء فقط…………………………………… 72

«اندكی سالكان طریق در عین امكان برای همه»…………………………… 74

فصل دوّم: رذایلی كه بر ادراك تأثیر می‌گذارند……………………………….. 78

عدم وصول به مقصد با مركب گناه و نافرمانی حقّ ………………………….79

قلب مریض………………………………………………………………………. 80

رذایلی كه بر ادراك تأثیر می‌گذارند (از دیدگاه قرآن و روایت)……………….. 81

1- كفر حجاب قلب……………………………………………………………… 81

2- تكبّر حجاب نفس…………………………………………………………….. 82

3- گناه «اعمال سیئه» زنگار دل………………………………………………. 84

تیره شدن روح به وسیله گناه ………………………………………………….85

گناه باعث محرومیّت آدمی از رزق…………………………………………….. 87

4- اثر اعراض از ذكر خدا ………………………………………………………….87

5- هواپرستی مانع حكمت ……………………………………………………..89

6- نادیده گرفتن حقّ اهل‌بیت7 باعث نقص علم……………………………… 91

7- طول امل و ذهاب عقل………………………………………………………. 91

 

 

8- حرص و آز و دنیازدگی مانع حضور ملائكه در قلب…………………………. 92

9- محبّت دنیا مانع بزرگ معرفت……………………………………………….. 93

10- شرك باعث پیدا نكردن راه راست…………………………………………. 94

11- نفاق سبب عدم فهم………………………………………………………. 94

12- تكذیب آیات الهی و جدل در آیات الهی مانع گشایش درهای آسمان…95

13- ظلم علّت محرومیّت از هدایت الهی…………………………………….. 95

13- دروغگویی…………………………………………………………………… 96

14- عشق و نفرت سدّ معرفت و ادراك …………………………………………97

15- پرخوری و حرام‌خواری مانع فطانت و زیركی در ادراك……………………. 98

16- اغواء شیطان مانع فهم صحیح و القاء شیطان باعث سهو و نسیان……99

17- میل به باطل………………………………………………………………… 100

18- لجاجت و تعصّب بی‌جا مانع تفكّر، استدلال و حقّ‌بینی………………. 101

19- بهانه‌جویی باعث قساوت قلب…………………………………………… 101

20- غفلت، گمراهی جان………………………………………………………. 102

21- شقاوت و محرومیّت از علم………………………………………………… 103

22- فسق موجب گمراهی ومانع شناخت حقایق………………………….. 103

23- ترك عمل موجب از دست دادن علم ………………………………………104

24- تن‌پروری و راحت‌‌طلبی موجب محرومیّت از معرفت ……………………..105

25- فضائل اخلاقی پائین حجاب از امّ‌الفضائل………………………………… 105

26- منع دیگران از علم، باعث سلب علم از خود عالم ……………………..105

27- حسّ‌گرایی افراطی مانع رسیدن به علوم غیبی………………………… 106

28- تقلید كوركورانه مانع تفكّر و اندیشه………………………………………..106

29- غضب موجب تباهی عقل…………………………………………………. 107

30- دون همّتی مانع پیگیری اهداف بلند……………………………………… 107

31- فرار از جنگ موجب مهر بر قلب و عدم فهم………………………………. 108

32- زیاده‌گویی و پرحرفی و پریشانی و آشفتگی قلوب مانع از دیدن حقایق..108

فصل سوم: فضائلی كه بر ادراك اثر مثبت می‌گذارند………………………… 110

فضایل……………………………………………………………………………… 111

«فضائلی كه بر ادراك تأثیر دارند.»………………………………………………. 111

مقصود از رزق در قرآن مجید……………………………………………………… 113

1- ایمان و تقوا شكوفاگر فطرت………………………………………………….. 114

2- عمل فضیلت‌مندانه كلید شناخت…………………………………………… 117

4- زهد و بی‌رغبتی به دنیا مایة حكمت……………………………………….. 119

5- اخلاص مایة جوشش حكمت………………………………………………… 121

6- ذكر مدام الهی باعث بینایی چشم دل……………………………………… 123

7- استغفار و توبه سبب بارش رزق الهی……………………………………… 124

مقصود از رزق در روایات معصومین……………………………………………….124

8- القای ملك باعث فزونی فهم …………………………………………………125

9- پند پذیری و عبرت گیری موجب بینایی…………………………………….. 125

10- استمداد از خداوند باعث بصیرت……………………………………………. 125

11- نوافل سبب قرب الهی و دیدن و شنیدن از نوعی دیگر…………………… 126

12- طهارت قلب راه نیل به مراحل برتر قرآن……………………………………. 127

13- خوف الهی سبب نوعی علم………………………………………………. 128

14- خلوت كردن یا شاغل زدایی زمینة كسب فیض الهی……………………. 129

15- دعا كلید رحمت……………………………………………………………… 130

16- صبر زمینة نور و صفای باطن…………………………………………………130

17- حسن خلق سبب زیادی در رزق………………………………………….. 131

18- شكر نعمت باعث زیادت در علم و معرفت…………………………………. 131

19- حسن نیّت …………………………………………………………………….131

20- شرح صدر سبب هدایت…………………………………………………….. 132

21- پیروی از صاحب وحی شهود آور و موجب عقلانیّت………………………. 132

22- همّت بلند شرط رسیدن به كمالات بالا…………………………………… 132

23- مشورت و مشاوره باعث فزونی عقل………………………………………. 133

24- تواضع مزرعة حكمت ………………………………………………………….133

25- دعوت به حق راهی برای وصول به حقیقت علم و بصیرت ……………….134

26- حدیث اهل‌بیت صیقل قلوب، زمینه ساز معرفت برتر ………………………134

27- مجاهده در راه خدا، راه رسیدن به مسیر حق…………………………….. 135

28- اتباع حقّ، سبب كمال عقل………………………………………………….. 135

29- غلبه بر هوا و هوس، سبب ظهور نیروی عقل…………………………….. 135

30- خودشناسی و معرفت نفس باعث علم به دیگران……………………….. 136

31- لقمة حلال سبب نور قلب…………………………………………………….. 136

32- گرسنگی و كم‌خوری علّت تابش نور حكمت بر قلب……………………… 137

33- حفظ زبان كلید حكمت………………………………………………………… 137

34- عبودیت حق سبب رسیدن به مقام یقین…………………………………. 138

35- حركت بسوی خدا و توجه به دوستی خداوند باعث رفع حجوب……….. 138

36- تفكّر باعث نورانیت……………………………………………………………. 139

جمع­بندی……………………………………………………………………………. 140

فهرست منابع……………………………………………………………………… 157

چکیده:

از آنجایی كه دغدغة بشر در طول اعصار دستیابی به اصیل‌ترین و ناب‌ترین معارف بوده است تا بتواند تیشه بر ریشة همة جهالت­ها بزند و خود را از بند اسارت جهالت برهاند. این پایان نامه بر آن است تا بتواند راهی را برای دستیابی بشر به ادراكاتی مصون از خطا معرفی نماید. از آنجایی كه در روایات معصومین: و آیات قرآن كریم در مورد تأثیر فضایل و رذایل اخلاقی بر شناخت و ادراك، اشاراتی به صورت مستقیم و  غیر مستقیم وارد شده است این تحقیق بر آن است كه این نقش و تأثیرگذاری را در این پژوهش بررسی نماید.

برخی قائلند كه گناه حجابی بر دیدگان انسان ایجاد می‌كند كه مانع از دید صحیح می‌شود و یا  اصلاً دیده را كور كرده و آدمی را از دیدن بسیاری از حقایق بازمی‌دارد. آیا این ادّعا صحیح می‌باشد؟

آیا گناه می‌تواند در نوع نگاه و نگرش انسان و بالطبع ادراك آدمی اثر بگذارد؟

آیا آدمی می‌تواند با رعایت تقوا به مدارجی دست یابد كه دیگران از آن محرومند؟

بر فرض جواب مثبت به این تأثیرگذاری، آیا می‌توان دیگران را هم نسبت به این تأثیرگذاری متقاعد نمود؟ یا دست كم به تأمّلی جدی در این مسئله وادار كرد؟

آیا در بررسی علل و عوامل اُفت تحصیلی دانشجویان و طلاب و محصّلین می‌توان عواملی همچون، گناه و یا رذایل اخلاقی را به عنوان یكی از فاكتوری‌های تأثیرگذار در این امر به حساب آورد؟

آنچه كه از آیات و روایات استفاده می‌شود این است كه نافرمانی از خداوند و گناه كه حركت در خلاف مسیر كلّ نظام هستی می‌باشد باعث دگرگونی در عقل و خرد و حسّ تشخیص آدمی می‌گردد. در حقیقت دگرگونی و ناموزونی حسّ تشخیص و ادراك آدمی، معلول بیماری خاصّی است كه همانند بیماری‌های جسمی بر مزاج و یا روح انسان مسلّط می‌گردد.

گرایش به گناه، نوعی بیماری روانی محسوب می‌شود كه در روح آدمی اثر منفی گذاشته و باعث دگرگونی در نحوة اندیشة او و اعوجاج در دستگاه ادراك می‌گردد. از منظر قرآن و روایات در اثر تكرار گناه آدمی به حالت خاصی می‌رسد كه دیگر زشتی‌ها را نمی‌بیند و آن را امری طبیعی قلمداد می‌كند و آرام و آرام فاعل گناه خود به شكل گناه درمی‌آید. و بر اثر آن بر قلب و گوش او مهر می‌خورد و پرده‌ای در برابر دیدگانش آویخته می‌گردد و از فهمیدن حقایق و شنیدن نصایح، محروم می‌ماند. ﴿خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ…﴾[1].

با انجام رذایل، زمینة سقوط آدمی فراهم گشته و در اندیشه او شبهه و زمینه كج‌فهمی و اعوجاج در بینش ایجاد می‌شود. و بر عكس؛ با فضیلت‌مندی زمینة ارتقاء فهم و ایجاد بصیرت فراهم گشته و وسعت دید او زیاد می‌گردد.

کلیات:

در یک تقسیم‌بندی كلّی می‌توان عوامل مهم تأثیرگذار بر ادراك را به دو عامل درونی و بیرونی تقسیم كرد:

عوامل بیرونی می‌تواند مصادیقی همچون شیطان، دوستان گمراه یا خوب، اجتماعات صالح یا ناصالح، دسترسی یا عدم دسترسی به امكانات آموزشی و معلم داشته باشد.

امّا عوامل درونی نیز مثل ملكات و فضایل اخلاقی و رذایل اخلاقی، در نوع شناخت تأثیرگذارند.

البته تأثیرگذاری عمل بر شناخت و ادراك و همچنین اثرگذاری ادراك و شناخت بر عمل یک تأثیرگذاری دوسویه و متقابل است، امّا ما در این تحقیق فقط یک سوی این تأثیرگذاری كه همان نقش عمل[1] بر شناخت است را در قالب تأثیرگذاری اعمال خوب یا بد بر شناخت و معرفت مورد مطالعه و دقت نظر بیشتر قرار می‌دهیم.

این تأثیرگذاری‌ها را می‌توان از منظر فلسفی، دینی، روان‌شناختی و یا علوم اجتماعی مورد بحث و پژوهش قرار داد امّا از آنجایی كه ما در اینجا از منظر قرآن و روایات معصومین: آن را مطرح می‌نمائیم امكان ورود به همة این رویكردها را به طور مفصّل نداریم و غالب بحث جنبة دینی و از نگاه و منظر قرآن و روایات می‌باشد.

(مفاهیم) و متغیّرها

معرفت و ادراك عنوان متغیّری است كه در پرتو رفع و دفع رذایل اخلاقی توسعه پیدا می‌كند و همچنین كسب فضائل اخلاقی باعث تسهیل كسب معارف می‌شود.

پیش‌فرض‌های پژوهش

در این بحث ما پیش‌فرض‌های زیر را مفروض می‌دانیم:

1- انسان موجودی اخلاقی است.

2- انسان تربیت‌پذیر می‌باشد.

3- ظواهر كتاب و سنّت حجّت می‌باشد.

4- شیوه اكتساب از منابعِ دینی شیوة اجتهادی است.

اهداف پژوهش:

تأثیرات علمی این پژوهش در علم اخلاق نظری، بسیار وسیع و گسترده می‌باشد و همچنین در حیطة اخلاق عملی و كاربردی تأثیرات زیادی را به دنبال خواهد داشت.

از دستاوردهای این پژوهش می‌توان به كاربرد این بحث و نتایج آن در محیط‌های – علمی حوزه و دانشگاه – اشاره نمود. و این گونه نتیجه‌گیری نمود كه: تزكیه مقدّم بر تعلیم بوده و عدم التزام به اخلاق دینی یكی از آفات و دلایل اُفت تحصیلی در محیط‌های علمی می‌باشد. و با تهذیب اخلاقی می‌توان سطح علمی مراكز علمی را بالا برد.

سؤالات پژوهش:

سؤالاتی كه در این پژوهش به آن پاسخ خواهیم داد به دو گروه سؤالات اصلی و فرعی تقسیم می‌گردند:

الف) سؤالات اصلی:

آیا فضایل و رذایل در ادراك آدمی نقش دارند؟

نظر قرآن و روایات معصومین: در این باره چیست؟

ب) سؤالات فرعی:

آیا برای فهم بهتر و بیشتر مسائل و ارتباط دقیق‌تر با عالم هستی، «تقوا» كارساز است؟

آیا می‌توان گناه را به عنوان یكی از دلایل اُفت تحصیلی در مراكز علمی قلمداد نمود؟

و آیا می‌شود چنین ادعایی را طرح نمود كه هر كس كه در راه شناخت و معرفت گام برمی‌دارد گریز و گزیری از پاك‌سازی درونِ خویش به عنوان ظرف معلومات ندارد و برای بهتر دیدن باید فضای ذهن و جان را از آلودگی‌ها و غبارهای غفلت و گناه زدود؟

ضرورت تحقیق:

از آنجایی كه همة جهان‌بینی‌ها، از نوعِ شناختِ انسان‌ها از جهان هستی نشأت می‌گیرند و شناخت‌های صحیح و سقیم هستند كه جهان‌بینی‌ها را شكل می‌دهند و از طرفی هم متون دینی همه ادیان الهی و سخنان بزرگان هر دینی بر كسب شناخت و ادراكی بی‌پیرایه تأكید فراوان دارند لذا برای رسیدن به ایدئولوژی صحیح، باید، نوع شناخت و ادراك خود را از كجی و اعوجاج مصون بداریم.

از دیرباز بشر به دنبال دستیابی به معرفتی ناب و ادراكی دقیق بوده است تا خود و دیگران را از تاریكی‌های جهل و گمراهی برهاند. و به نور ادراك و معرفت دست یابد و در شأن و منزلت به قلة رفیع جایگاه عالمان و عارفان حقیقی برسد. چرا كه قرآن مجید شأن عالمان را رفیع دانسته و آنان را از جاهلان ممتاز نموده است: ﴿هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ﴾[2].

و در رفعت مقام عالمان می‌فرماید: ﴿یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ﴾[3].

امّا رسیدن به ادراكِ ناب و بی‌پیرایه و بدور از خطاء، موانعی بر سر راه خود دارد.

در آیات شریف قرآن مرتبه علم و یقین به عنوان برترین هدف آفرینش ذكر گردیده است. به گونه‌ای كه «عبادت» كه خود در آیاتی از كلام الله به عنوان هدف خلقت نام برده شده است[4] خود، زمینه و مقدّمه‌ای برای رسیدن به مقام رفیع و شامخ یقین می‌باشد: ﴿وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّى یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ﴾.[5]

ترغیب آیات و روایات به كسب علم و دستیابی به آن، مستلزم شناسایی و بررسی موانع ادراك و شناخت است و به نوعی به آن الزام می‌كند.

امّا از پس این همه تأكید كه به علم‌اندوزی و رسیدن به معرفت در آیات و روایات است سئوال اساسی این است كه برای رسیدن به این معرفت ناب چه موانعی را باید از سر راه كنار زد و آن موانع كدامند؟

ما در این پژوهش می‌خواهیم رذایل را به عنوان یكی از موانع ادراك و معرفت معرفی نموده و به تشریح این مطلب بپردازیم كه گناه به عنوان مانع بزرگی در راه رسیدنِ به ادراك صحیح می‌باشد و همچنین این نكته را بازگو نمائیم كه فضیلت‌مندی می‌تواند ما را در دستیابی به علوم و شناختی برتر و بالاتر مدد رساند.

پیشینه تحقیق:

برای تحقیق حاضر، دو گونه پیشینه می‌توان ذكر نمود:

الف) پیشینة بحث كه منظور از آن، ریشه‌دار بودن این بحث در آیات قرآن مجید و روایات معصومین: به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم می‌باشد. كه در تفاسیر و كتب روایی ما انعكاس یافته است.

واژه‌هایی نظیر «ختم»، «طبع»، «رین»، «قفل»، «غلاف»، «كنان»، «عمی»، «ضیق»، «غشاوة» و نظایر آن و همچنین واژه‌هایی مثل «علم»، «نور»، «فتح»، «شرح»، و غیره در قرآن مجید اشاره به این مطلب در قرآن دارند كه ما در بحث‌های آینده در بارة آنها سخن خواهیم گفت.

همچنین در آثار فلاسفة اسلامی و علمای علوم اجتماعی و روان‌شناسان نیز مطالب مفیدی در این باب مطرح شده است. كه نشان‌دهندة حضور این بحث‌ها در نزد گذشتگان می‌باشد.

ب) پیشینة تحقیق و پژوهش كه مقصود از آن بررسی‌های محقّقان و پژوهشگران در این زمینه است كه در سال‌های گذشته به صورت رساله‌های علمی و پایان‌نامه انجام پذیرفته است.

با توجّه به اهمیّت موضوع، تعداد پژوهش‌های انجام شده در این زمینه بسیار محدود بوده و در عین حال هر كدام از آنها نیز با رویكردی خاص طرح شده است كه همین امر سبب می‌شود كه فضا برای كارهای جدید در این زمینه بسیار گسترده باشد.

در این مجال اشاره‌ای كوتاه به پژوهش‌های انجام شده می‌نمائیم.

1- رساله‌ی دكترای با عنوانِ «تأثیر گناه بر معرفت» با تأكید بر آراء آگوستین قدّیس كه توسط خانم میترا «زهرا» پورسینا در سال 1382 ارائه گردید و بعدها با همین عنوان به صورت كتابی به چاپ رسیده است. این رساله با راهنمایی آقای دكتر شهرام پازوكی و مشاورة آقایان دكتر محمّد لگنهاوسن و مصطفی ملكیان – در مركز تربیت مدرّس دانشگاه قم در مقطع دكتری در رشتة فلسفه تطبیقی دفاع گردیده است.

در این پژوهش، امكان تأثیرگذاری گناه به منزلة مقوله‌ای دینی – اخلاقی بر تحصیل معرفت، از دیدگاه یكی از متفكران مسیحی بررسی شده است.

2- پایان‌نامه كارشناسی ارشد با عنوان «گناه مانع معرفت» كه توسّط خانم فرانك بهمنی در سال 1379 ارائه گردیده است. در این پژوهش نیز گناه به عنوان یكی از امور مهم تأثیرگذار بر خلاّقیت انسان مورد پژوهش قرار گرفته است. این پایان‌نامه با راهنمایی آقای مهدوی راد و مشاورة آقای دكتر قاسم كاكایی، در مركز تربیت مدرّس دانشگاه قم، مقطع كارشناسی ارشد در رشته الهیّات و معارف اسلامی دفاع گردیده است.

3- پایان‌نامة كارشناسی ارشد با عنوان «تأثیر گناه بر شناخت» با تأكید بر دیدگاه علاّمه طباطبایی; توسط آقای مهدی شكری در سال 1386 ارائه گردید. این پایان‌نامه با راهنمایی استاد محمّد حسین‌زاده و مشاورة آقای دكتر محمّد لگنهاوسن در مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی; قم در رشتة دین‌شناسی دفاع گردیده است.

4- پایان‌نامة كارشناسی ارشد با عنوان «موانع شناخت از منظر آیات و روایات» توسط آقای قربان ابراهیمی ارائه گردیده كه تا لحظه تدوین این پایان‌نامه متأسفانه نتوانستم آن را تهیه نمایم.

همان گونه كه ذكر گردید در پایان‌نامه اوّل كه محصول زحمات سركار خانم پورسینا می‌باشد رویكرد بحث، نظرات و آراء یک كشیش و متفكّر مسیحی می‌باشد. و پایان‌نامه دوّم كه خانم فرانك بهمنی آن را تهیه و ارائه داده‌اند جنبه مانعیّت گناه فقط مطرح شده و به نقش فضائل اشاره‌ای نشده است و پایان‌نامة سوّم كه به زحمت آقای شكری حاصل شده است تأثیر گناه بر شناخت از منظر یكی از مفسّران بزرگ قرآن مطرح شده است.

امّا حقیر در این پژوهش هر چند ناقص این موضوع را از دیدگاه قرآن و روایات معصومین: طرح نموده و جنبة «مانعیّت رذایل و مُعِدّ بودن فضائل» را برای فهم و ادراك صحیح بررسی می‌نمایم.

و در عین اعتراف به نقاط قوّت در پژوهش‌های انجام شده توسط پژوهشگران بزرگواری كه نامشان را ذكر نموده‌ام، قائلم كه به خاطر اهمیّت موضوع و ثمرات فراوانی كه می‌تواند در حوزه اندیشه داشته باشد و تأثیرات شگرف این بحث در امر آموزش و پرورش، كه می‌توان آن را در علل رشد یا اُفت تحصیلی دانش‌آموزان، دانشجویان و طلاّب جای داد، تعداد پژوهش‌های انجام شده بسیار ناچیز می‌باشد و باید در این زمینه كارهای بسیاری را انجام داد.

[1] – مقصود از عمل در اینجا شامل نیّت عمل نیز می­ شود. چرا که فضایل رذایل گاهی بصورت عمل و گاهی به صورت نیّت و قصد خیر یا شرّ ظهور پیدا می­ کند. مثلاً خیرخواهی برای بندگان خدا، از فضایلی است که گاهی به صورت عمل و گاهی به صورت نیّت درونی در انسان فضیلتمند وجود دارد.

چکیده:…………………………………………………………………………………………..1

فصل اول: طرح مسئله………………………………………………………………………….2

1-1. بیان مسئله………………………………………………………………………………..3

1-2. مروری بر سابقه تحقییق…………………………………………………………………5

1-3. اهداف تحقیق………………………………………………………………………………8

1-3-1. هدف کلی ……………………………………………………………………………..8 

1-3-2. اهداف جزئی……………………………………………………………………………..8

1-4. سؤالات و فرضیه ­های تحقیق……………………………………………………………..9

فصل دوم: کلیات ……………………………………………………………………………….11

2-1. تعریف بیهوشی…………………………………………………………………………….12

2-2. بیهوشی عمومی………………………………………………………………………….13

2-3. بی­دردی و بی­حسی موضعی……………………………………………………………….14

2-3-1. اصول عمومی بی­حسی یا بی­دردی موضعی ………………………………………….15

2-3-2. تاریخچه بی­حسی موضعی……………………………………………………………16

2-3-3. بی­حس کننده های موضعی…………………………………………………………….17

2-3-3-1. مکانیسم بی­حس کنندگی این دارو­ها……………………………………………..18

2-3-3-2. خاصیت ضد میکروبی……………………………………………………………….20

2-3-3-3. لیدوکائین هیدروکلراید ……………………………………………………………….20

2-3-3-4. مسمومیت ناشی ازداروهای بی­حسی موضعی………………………………..21

2-3-3-5. درمان مسمومیت با دارو­های بی­حسی موضعی………………………………….22

2-4. روش­های ایجاد شلی عضلانی………………………………………………………….23

2-5. روش­های بی­دردی و بی­حسی ناحیه­ای و موضعی در سگ……………………………..24

2-5-1. بی­حسی و بی­دردی در اندام حرکتی……………………………………………………24

2-5-1-1. بی­حسی اپیدورال خاجی – کمری………………………………………………….25

2-5-1-2. بی­حسی شبکه اعصاب بازویی………………………………………………………25

2-5-1-3. بی­حسی ناحیه­ای وریدی………………………………………………………………26

2-6. روش تزریق داخل استخوانی……………………………………………………………..26

2-6-1. فیزیولوژی تجویز داخل استخوانی………………………………………………………28

2-6-2. مکان­های تزریق داخل استخوانی………………………………………………………28

2-6-3. ابزار­های مورد استفاده برای تزریق داخل استخوانی……………………………….29

2-6-4. عوارض جانبی تزریق داخل استخوانی………………………………………………..30

2-7. روش بی­حسی ناحیه­ای داخل استخوانی………………………………………………..31

2-8. درد و ارزیابی آن………………………………………………………………………………32

2-9. رادیوگرافی استخوان……………………………………………………………………….33

2-9-1. تخریب استخوان یا استئولیز………………………………………………………….33

2-9-2. تشکیل استخوان…………………………………………………………………………34

 

 

2-9-3. استئومیلیت………………………………………………………………………………35

2-9-3-1. استئومیلیت حاد……………………………………………………………………….36

2-9-3-2. استئومیلیت مزمن…………………………………………………………………37

2-9-4. عوامل ایجادکننده استئومیلیت………………………………………………………….37

2-10. دارو­های آرامبخش و ضد­انعقاد……………………………………………………………….38

2-10-1. آسپرومازین …………………………………………………………………………………38

2-10-2. میدازولام…………………………………………………………………………………….39

2-10-3. هپارین سدیم……………………………………………………………………………..40

فصل سوم: روش تحقیق و پژوهش……………………………………………………………….41

3-1. مواد و لوازم مورد استفاده…………………………………………………………………….42

3-2. داروهای مورد استفاده………………………………………………………………………..42

3-3. روش كار…………………………………………………………………………………………42

فصل چهارم: نتایج…………………………………………………………………………………..49

فصل پنجم: بحث و پیشنهادات………………………………………………………………….60

5-1. بحث………………………………………………………………………………………………61

5-2. پیشنهادات……………………………………………………………………………………..63

منابع…………………………………………………………………………………………………64

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………….67

چکیده:

مقدمه: بی­حسی ناحیه­ای داخل استخوانی دارای سه خصوصیت بیهوشی عمومی شامل بی­دردی، شلی عضلانی و بی­حرکتی بوده، خطرات بیهوشی عمومی را نداشته و در مواقع اورژانس و عدم دسترسی به عروق نیز استفاده می­ شود.

هدف: بررسی بی­دردی حاصل از این روش، ارزیابی درصد موفقیت اجرایی روش و ارزیابی عوارض جانبی موضعی و سیستمیک این روش بود.

روش­کار: بیست قلاده سگ نر سالم از نژاد مخلوط با محدوده سنی 6 ماهه تا 3 ساله به شکل تصادفی انتخاب شدند. به صورت تصادفی ده قلاده از آنها در گروه تیمار و 10 قلاده نیز در گروه شاهد قرار گرفته و کاری روی گروه شاهد انجام نشد. ابتدا گروه تیمار تحت القاء آرامبخشی توسط داروهای آسپرومازین مالئات و میدازولام هیدروکلراید قرار گرفتند. بی­حسی موضعی در پوست و ضریع استخوان صورت گرفته و با بهره گرفتن از مته سوراخی جهت تزریق در یک کورتکس متافیز استخوان­های زند­زبرین و یا درشت­نی ایجاد شده و 4 میلی­لیتر لیدوکائین هیدروکلراید 1% در مغز استخوان تزریق شد. تورنیکت در بالای مفصل بالایی استخوان بسته شده و لیدوکائین 25/0% یا 5/0% با دوز 5 میلی­گرم بر کیلوگرم وزن بدن داخل مغز استخوان تزریق شد. آزمایش بی­دردی با ایجاد سوراخی به عرض 5 میلی­متر در دیافیز استخوان صورت گرفت. ارزیابی بی­دردی توسط نظارت چشمی رفتار حیوان به روش Numerical rating scale صورت گرفته و همزمان تعداد ضربان قلب اندازه ­گیری شد. ارزیابی مسمومیت با لیدوکائین تا 30 دقیقه پس از باز کردن تورنیکت صورت گرفته و ارزیابی وقوع استئومیلیت توسط رادیوگرافی 14 روز بعد انجام شد.

نتیجه: در مقایسه ضربان قلب گروه شاهد با گروه تیمار در مراحل اجرای آزمایش اختلاف معنی داری مشاهده شد که به شکل افزایش در گروه تیمار به دلیل اثر داروی آرامبخش بود (P<0.05). مقایسه ضربان قلب گروه تیمار در زمان آرامبخشی با مراحل مختلف اجرای روش در همین گروه، تنها بیانگر افزایش معنی دار در زمان ایجاد سوراخ تزریق است (P<0.05). درصد درد گزارش شده توسط ناظر در هنگام ایجاد سوراخ تزریق، تزریق بی­حسی اولیه، تزریق بی­حسی اصلی و تست بی­دردی با مته در حیواناتی که نمره درد بیشتر از صفر داشتند به ترتیب 80، 40، 30 و صفر درصد بوده و باز کردن تورنیکت تا 30 دقیقه بعد آن در هیچ یک از موارد، مسمومیتی را نشان نداد. درصد موفقیت اجرای روش 90% و درصد وقوع استئومیلیت تا 2 هفته بعد از اجرای روش 6% بود. این روش راحت، سریع و با عوارض جانبی کمی بوده، بی­دردی 100% در اندام حرکتی ایجاد کرده و با وجود اینکه مته پنجره­ای به قطر 5 میلی­متر در کورتکس استخوان ایجاد می­ کند، حیوان دردی احساس نمی­ کند.

فصل اول: طرح مسئله

1-1- بیان مسئله

 پدیده­ای که توسط وندل هولمز درسال 1846 به نام واژه ی بیهوشی[1] بیان شد، ایجاد برگشت پذیر بی­دردی را در بیمار توصیف می­ کند. بیهوشی پدیده­ای تجربی است و بر اساس پیشرفت علم و تکنولوژی گسترش پیدا کرده است و علاوه بر این خصوصیات یک هنر را داراست (Clarke and Trim 2013). امروزه دستیابی به روش­های جدید بیهوشی برای تأمین نیاز­های مختلف و جدید بیماران و متخصصان و همچنین رفع مشکلاتی که در انجام بیهوشی وجود داشته، چالشی دائمی برای محققان محسوب می­ شود. در حال حاضر به علت خطر­های بیهوشی عمومی و مسائلی که قبل و بعد از آن (مثل پرهیز غذایی) باید رعایت شود، استفاده از روش­های جایگزین به جای بیهوشی عمومی امری بدیهی است (Clarke and Trim 2013). بیهوشی عمومی به دو دسته تزریقی و استنشاقی تقسیم شده که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارا می­باشند. بیهوشی تزریقی دارای مزایای تجویز آسان و القاء سریع بوده و دارای معایب تجمع در بدن و عدم کنترل عمق بیهوشی پس از تجویز دارو می­باشد. بیهوشی استنشاقی دارای مزایای کنترل عمق بیهوشی و باز بودن مسیر هوایی ودارای معایب وسایل و داروهای پیچیده و گران قیمت است (Tranquilli, Thurmon et al. 2013). جراحی بر روی اندام حرکتی حیوانات کوچک جزء جدایی ناپذیر از جراحی­های حیوانات کوچک است که مراجعات زیادی از کل موارد ارجاعی به بیمارستان­ها را شامل می­شوند و یکی از موارد اصلی آن تصادفات است. بدیهی است که اجرای این اعمال جراحی نیاز به روش­های مناسب القاء بیهوشی و بی­دردی دارد (Slatter 2003).

القاء بیهوشی ناحیه­ای در اندام حرکتی حیوان با بهره گرفتن از روش تزریق داخل استخوانی ماده­ی بی­حسی موضعی با کمک مسدود کردن جریان خون در ناحیه­ی ابتدایی اندام حرکتی به وسیله­ تورنیکت را روش بیهوشی ناحیه­ای داخل استخوانی گویند (Waisman, Roffman et al. 1995). بیهوشی ناحیه­ای اندام حرکتی یکی از روش­های بیهوشی است که فقط اعصاب محیطی را تحت تأثیر قرار می­دهد و تأثیری بر هوشیاری بیمار ندارد، ولی دارای سه خصوصیت بیهوشی عمومی شامل بی­دردی، شلی عضلانی و بی­حرکتی در موضع بیهوشی است (Tranquilli, Thurmon et al. 2013). بیهوشی ناحیه­ای داخل استخوانی روش پذیرفته شده و مفید برای بیهوشی در جراحی­های اندام حرکتی انسان، به خصوص جراحی­های ارتوپدی است.این روش به خصوص در مورد جراحی­های اورژانسی و جراحی­های انتخابی اندام حرکتی، بیمارانی که پرهیز غذایی داده نشده ­اند و در موارد دیگر جراحی اندام حرکتی که القاء بیهوشی عمومی ممکن نیست یا خطرناک است دارای اهمیت ویژه است وتوصیه می­ شود. همچنین بیهوشی ناحیه­ای ایجاد شده در روش داخل استخوانی در انسان 100% بوده است (Waisman, Roffman et al. 1995).

در بیماران اورژانسی مبتلا به شوک و تشنج و جراحی­های اضطراری مانند بیماران تصادفی و موارد سوختگی که بر اثر کلاپس عروق، کوچک بودن بیش از حد عروق، ترومبوز و موارد دیگر که دسترسی به عروق آنها امکان پذیر نبوده یا نیاز به اتلاف زمان زیادی دارد، روش تزریق داخل استخوانی می ­تواند کمک کننده باشد (Orlowski, Porembka et al. 1990; Boucek and El Magd 2006). در بحث اطفال وکودکان در موارد طبیعی و اورژانس به دلیل کوچک بودن عروق، سختی یا عدم دسترسی به عروق یکی از روش­های اصلی القاء بیهوشی در آنها روش داخل استخوانی می­باشد و این روش به طور کامل جایگزین روش بیرون آوردن عروق به روش جراحی[2] دراطفال و حیوانات شده است (Stewart and Kain 1992; Haas 2004; Engle 2006; Neuhaus, Weiss et al. 2010).

 روش تزریق داخل استخوانی اولین بار توسط دکتر درینکر در سال 1922 در دانشگاه هاروارد کشف شد (Stewart and Kain 1992; Tobias and Ross 2010). روش تزریق داخل استخوانی یک روش مناسب است که با بهره گرفتن از وارد کردن سر­سوزن به فضای مغز استخوان، مایعات و دارو­ها به وسیله سینوزوئید­ها به ورید مرکزی استخوان داخل شده و با سرعتی برابر با روش تزریقی داخل رگی به گردش خون عمومی جذب می شوند (Orlowski, Porembka et al. 1990; Piermattei, Flo et al. 2006; Sarrafzadeh-Rezaei, Dalir-Naghadeh et al. 2008). بر خلاف تصور روش تزریق داخل استخوانی مطمئن و مشکلات و عوارض جانبی آن با درصد وقوع پایین­تر درمقایسه با روش داخل رگی است (Stewart and Kain 1992; Waisman, Roffman et al. 1995; Tobias and Ross 2010). علاوه بر این بیهوشی ناحیه­ای داخل استخوانی در انسان کمترین اثر را بر سیستم قلب و عروق و تنفس داشته است و اجرای این روش در بعضی موارد سریع­تر از روش داخل رگی صورت می گیرد (Waisman, Roffman et al. 1995; Sarrafzadeh-Rezaei, Dalir-Naghadeh et al. 2008).

2-1- مروری بر سابقه تحقیق

با توجه به جستجوهای بعمل آمده تا­کنون تحقیق قابل ذکری در این زمینه در دامپزشکی انجام نشده است.

– صدیقی و همکاران در سال 1380 با مقایسه القای بیهوشی به دو روش وریدی و داخل استخوانی توسط ترکیب دیازپام-استیل پرومازین-کتامین در 16 قلاده سگ نشان دادند تفاوت معنی داری بین ضربان قلب و تعداد تنفس دو گروه مشاهده نشد. میزان تضعیف رفلکس­های بیهوشی و شروع اثر داروهای بیهوشی نیز در هر دو گروه مشابه بود. تعداد نوتروفیلها 3روز پس از آزمایش بیشتر از گروه وریدی بود. همچنین براساس رادیوگرافهای تهیه شده در روز 14 پس از تزریق در 3 مورد اسکلروز و افزایش دانسیته در محل تزریق مشاهده شد که تغییرات فوق را میتوان حاصل از آماس مختصر و تحریک بافت استخوانی نسبت به روش وریدی دانست. در مجموع روش مایع درمانی و بیهوشی به طریق داخل استخوانی با استفاده ترکیبات دارویی به کار رفته در این تحقیق، روشی مطمئن و مناسب بوده و در مقایسه با روش داخل وریدی دارای اثرات سوء و جانبی نمی ­باشد (Sedighi 2001).

– روزتی و همکاران درسال 1985 با مطالعه بر روی تجویز داخل استخوانی به عنوان روش جایگزین برای تجویز داخل رگی در اطفال از سال 1942 تا 1977 بر روی بیش از 4000 مورد گزارش دادند تنها 27 مورد استئومیلیت رخ داده که 6/0% موارد را شامل شده است. این درصد در مقایسه با آمار 7/3% عفونت موضعی ناشی از تزریق داخل رگی بسیار قابل قبول و مورد توجه می­باشد و نشان دهنده مزیت این روش در اطفال می باشد (Rosetti, Thompson et al. 1985).

– استوارت وهمکاران در سال 1992 با بررسی روش تزریق داخل استخوانی به عنوان روش انتخابی برای بیهوشی اطفال نشان دادند یکی از مصادیق استفاده از بیهوشی داخل استخوانی افزایش تعداد نوزادانی است که تحت اعمال

فصل اول

مقدمه:

بیشترگونه های آكارین نه تنها برای انسان تاثیر زیان آوری ندارند، بلكه بسیاری از آنها به عنوان شكارچی و تجزیه كننده به مدیریت اكوسیستم كمك می كنند. به هر حال هنوز گونه های زیادی از آكارین ها هستند كه هم به صورت مستقیم و هم از طریق آسیب زدن به محصولات كشاورزی و دام ها تاثیر منفی برای انسان دارند. برخی از آنها از دیدگاه پزشكی، دامپزشكی و كشاورزی به عنوان آفت مطرح می باشند[5].

در گروه بند پایان، کنه ها مهم ترین ناقل اجرام بیماری زا محسوب می شوند.  دارای دوره زندگی طولانی بوده و مقدار زیادی از میزبان خون خواری نموده و قادرند با شرایط محیطی خود را  وفق دهند. از طریق نقل و انتقال دام به مسافت های طولانی انتشار می یابند. پاره ای از اجرام بیماری زا قادرند از طریق تخم کنه به نسل بعدی انتقال یابند.  از طرفی استراتژی های کنترل کنه ها تا حد زیادی بر اساس استفاده مکرر از سموم شیمیایی مثل سموم ارگانوفسفره و کاربامات ها است. مشكلات كنترل بند پایان انگلی حیوانات از طریق سموم شیمیائی شامل مقاومت در برابر سموم،  بقایای سموم در تولیدات دام و خطرات بهداشتی آن برای انسان و هم چنین اثرات مخرب زیست محیطی سموم شیمیائی و تداخل آنها با سموم گیاهی و صرف هزینه های ریالی و ارزی برای واردات سموم و تهیه مواد اولیه سموم می باشد كه روش كنترل زیستی را دارای جایگاهی خاص و ممتاز نموده است[1]. در سالهای اخیر كنترل زیستی انگها از جمله بند پایان به عنوان یكی از روش های جایگزین استفاده از سموم مورد استقبال تعداد كثیری از محققان انگل شناسی قرار گرفته است. مرور تحقیقات انجام شده از شروع قرن بیستم تا سال 1999 در مورد مقایسه اثر باكتری ها، قارچ ها، عنكبوت ها،  مورچه ها، سوسك ها، جوندگان ، پرندگان و سایر عوامل كنترل بیولوژیک بر كاهش جمعیت كنه ها نشان می دهد كه مهم ترین این عوامل کنترل کننده،  برخی از قارچ ها از جمله جنس Metarhizium  می باشند[12،6]. در این راستا دسته ای از موجودات حائز اهمیت در كنترل زیستی بندپایان،  قارچ ها هستند و استفاده از قارچ ها در کنترل کنه ها در دهه های اخیر شدت بیشتری گرفته است. تا كنون در سطح جهان اثرات انتوموپاتوژنیک قارچ ها

 ازجمله متاریزیوم آنیزوپلیه بررسی گردیده است و تاثیر برخی از سویه های آنها بر مراحل سیر تكاملی از جمله تخم، نوزاد و بالغ برخی کنه ها تائید گردیده است] 12[.

کنترل بیولوژیک دارای برخی مزایا نسبت به دیگر روش های کنترل آفات به ویژه آفت کش های شیمیائی است. این روش  برای کاربر و محیط ایمن است، پس ماند ندارد و به مراتب مقرون به صرفه تر است.  معمولا پایدار است، نیاز به اقدام مجدد و مداوم مثل چیزی که در مورد استفاده از آفت کش ها لازم است ندارد و در بسیاری موارد به راحتی اجرا می شود. مزیت دیگر این که عوامل بیولوژیکی اغلب میزبان بسیار اختصاصی دارند[14].

 بزرگترین عیب کنترل بیولوژیک این است که اغلب کند است. اگر جمعیت یک آفت در حال حاضر در سطح ضرر اقتصادی باشد، آفت کش های شیمیائی پاسخ خیلی بهتری می دهند و برنامه دقیق برای موفقیت کنترل بیولوژیک ضروری است. عیب دیگر این که عوامل کنترل بیولوژیکی انگل را کاملا ریشه کن نمی کنند زیرا حیات خودشان به میزبان وابسته است. به هر حال کنترل بیولوژیکی ممکن است با دیگر روش های کنترل آفات همراه شود. عیب دیگر این که ممکن است تداخل با سموم  به وجود آید. یعنی این که عامل کنترل بیولوژیک روی گیاه یا حشره مطلوب تغذیه کند. دقت در انتخاب عامل کنترل می تواند این مشکل را به حداقل برساند[14].

قارچ های پاتوژن بندپایان به طور کلی در یک گروه بزرگ به نام قارچ های انتوموپاتوژن طبقه بندی می شوند. 750 گونه قارچ در 56 جنس شناخته شده اند که برای بندپایان پاتوژن یا انگل هستند[15]. برخی از قارچ های انتوموپاتوژن  و نیز برخی ویروسهای انتوموپاتوژن به دلیل ایجاد مرگ و میر بالا، به عنوان تنظیم کننده های طبیعی در جمعیت میزبان عمل می کنند.[16].

قارچ های انتوموپاتوژن معمولا میزبان خود را از طریق اسپورهای اختصاصی آلوده می کنند. به کوتیکول حمله کرده، تکثیر شده و با ترشح آنزیم هایی نظیر پروتئاز و لیپاز، در آن نفوذ می کنند. نفوذ قارچ در هموسل و بافت های نرم میزبان توسعه می یابد و معمولا مرگ در سه تا ده روز بعد از آلودگی به دلیل دهیدراسیون، محرومیت غذائی، آسیب های مکانیکی و عمل سموم رخ می دهد. در شرایط مطلوب اسپورزائی قارچ روی لاشه توسعه می یابد و عفونت را در جمعیت میزبان تسهیل می کند و سیکل بیماری ادامه می یابد[17].

قارچ های انتوموفتورال (Entomophthoral) سازگاری بیشتری به سیکل زندگی میزبان نشان می دهند، در حالی که قارچ های میتوسپوریک (Mitosporic) بیشتر تمایل دارند به صورت فرصت طلب عمل کنند[18]. اعضای قارچ های انتوموفتورال و میتوسپوریک می توانند برای کنترل حشرات و جرب های آفت از طریق تلقیح در محیط استفاده شوند[19]. قارچ های میتوسپوریک برای استفاده به عنوان آفت کش مناسب ترند زیرا تولید انبوه آنها راحت تر از قارچ های انتوموفتورال است[20].

 كنه های هیالوما (Hyalomma) در مناطق گرمسیری، مرطوب و آب و هوای خشك در ناحیه گرمسیری آفریقا و نواحی جغرافیائی مناطق قطبی دنیای قدیم و نواحی شرقی یافت می شوند. این كنه ها به محیط های خشك و نواحی دارای رویش گیاهی كم، عادت دارند. در اطراف آشیانه PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران یا جایگاه دامها زندگی می كنند. بر روی طیف وسیعی از PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران شامل گاو، شتر، گوسفند و بز  خون خواری می كنند[2]. مراحل نابالغ بر روی جوندگان كوچك مثل موشهای ژربیل و خرگوش های صحرائی خون خواری می نمایند. كنه های هیالوما سیر تكاملی، دو و سه میزبانه دارند و بعضی از گونه های آنها بسته به نوع میزبان بین حالت دو و سه میزبانی متغیر هستند، طول مراحل سیر تكاملی ، به ویژه پوست انداز ی نوچه ها آن قدر به طول می انجامد كه كنه بتواند در طول زمستان های خشك و سرد زنده بماند. در انسان چندین گونه از این كنه ها ویروس تب خونریزی دهنده كریمه –  كنگو را منتقل می كنند و چندین گونه آنها عامل تیفوس كنه ای یعنی ریكتزیا كونوری (Rickettsia conorii ) را انتقال می دهند. عامل تب كیو یعنی كوكسیلا برونتی (Coxiella burneti) نیز ممكن است به وسیله كنه های هیالوما منتقل شود. در دام های اهلی خون خواری این كنه ها بر روی پا یا نواحی اطراف مقعدی میزبان به ناتوانی دام منجر می شود. ریكتزیا ارلیشیا بویس (Rickettsia ehrlichia bovis) كه عامل ارلیشیوز گاو می باشد به وسیله كنه هیالوما منتقل می شود. چندین گونه هیالوما، گونه های مختلف بابزیا را كه بیماری بابزیوز را در سگ ها و اسب ها ایجاد می نماید، منتقل می كنند. بسیاری از گونه های هیالوما قادرند گونه هائی از انگل تیلریا (Theileria) را منتقل كنند. برای مثال انگل تیلریا آنولاتا (Theileria annulata) كه عامل تیلریوز گرمسیری گاوان می باشد توسط این كنه منتقل می شود [2]. بررسی حاضر می تواند برای اولین بار در كشور اثرات استفاده از سویه های بومی قارچ های فوق را بر روی كنه بالغ هیالوما مارجیناتوم كه معضل بزرگی در آلودگی دام است و  باعث انتقال بیماری های تك یاخته ای، باکتریائی و ریكتزیائی در مناطق زیادی از كشور است را مورد ارزیابی قرار دهد.

فصل اول:   مقدمه و مروری بر مقالات

مقدمه……………………………………………………………………………………………………. 4

کامپازیت رزین ها………………………………………………………………………………………… 6

ویژگی های فیزیکی رزین کامپازیت ها…………………………………………………………………. 7

ویژگی های کاربردی کامپازیت رزین ها………………………………………………………………… 9

ویژگی های نوری کامپازیت رزین ها……………………………………………………………………. 10

کامپازیت های معمولی…………………………………………………………………………………. 12

کامپازیت‌های میکروفیل………………………………………………………………………………….. 13

کامپازیت‌های هایبرید……………………………………………………………………………………. 14

کامپازیت‌های قابل سیلان………………………………………………………………………………. 14

کامپازیت‌های متراکم شدنی…………………………………………………………………………… 15

کامپازیت‌های نانوفیل……………………………………………………………………………………. 16

چسبندگی به مینا و عاج……………………………………………………………………………….. 17

چالش‌های موجود در چسبندگی به عاج……………………………………………………………… 19

طبقه بندی ادهزیوها…………………………………………………………………………………….. 22

ادهزیوهای Etch & Rinse یا توتال اچ………………………………………………………………….. 22

ادهزیوهای etch & rinse  سه مرحله‌ای در مقابل دو مرحله‌ای……………………………………… 25

ادهزیوهای سلف اچ……………………………………………………………………………………… 26

نسل اول مواد اتصال یابنده………………………………………………………………………………. 31

نسل دوم مواد اتصال یابنده………………………………………………………………………………. 33

نسل سوم مواد اتصال یابنده……………………………………………………………………………. 34

نسل چهارم مواد اتصال یابنده……………………………………………………………………………. 36

نسل پنجم مواد اتصال یابنده…………………………………………………………………………….. 37

نسل ششم مواد اتصال یابنده…………………………………………………………………………… 38

نسل هفتم مواد اتصال یابنده…………………………………………………………………………….. 39

کاربرد ادهزیو رزین…………………………………………………………………………………………. 40

ریزنشت……………………………………………………………………………………………………… 41

انواع روش‌های آزمایشگاهی بررسی ریزنشت………………………………………………………….. 44

مروری بر مقالات…………………………………………………………………………………………….. 48

بیان مسئله ………………………………………………………………………………………………….. 56

هدف کلی………………………………………………………………………………………………….. 56

اهداف اختصاصی……………………………………………………………………………………………. 56

فصل دوم: مواد و روش ها

مواد و روش ها………………………………………………………………………………………………. 58

انتخاب و آماده سازی نمونه ها…………………………………………………………………………… 60

انجام روش های ارزیابی ریزنشت………………………………………………………………………….. 63

 

 

متغیرها……………………………………………………………………………………………………… 71

روش تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………. 72

فصل سوم: یافته ها

یافته ها………………………………………………………………………………………………………. 73

قسمت اول…………………………………………………………………………………………………… 73

قسمت دوم : تحلیل داده ها………………………………………………………………………………. 75

فصل چهارم: بحث

بحث……………………………………………………………………………………………………………81

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

نتیجه گیری و پیشنهادات …………………………………………………………………………………. 87

منابع……………………………………………………………………………………………………………88

Abstract…………………………………………………………………………………………………….

چکیده:

هدف

هدف از این مطالعه مقایسه ریزنشت ادهزیو توتال اچ و سلف اچ به سه روش Fluid filtration،  Dye penetration و Dye extraction ، همچنین تعیین ارتباط اماری این سه روش با یکدیگر بود.

مواد و روشها

در این مطالعه آزمایشگاهی برروی سطوح باکال در 3/1 سرویکال تعداد 72 دندان پره مولر کشیده شده انسانی، حفرات کلاس پنج، تا mm1 زیر CEJ تراشیده شد. در نیمی از حفرات ادهزیو توتال اچ Opti bond solo plus و نیمی دیگر ادهزیو سلف اچ All in one بکار برده شد، سپس تمام حفرات با کامپازیت لایت کیور به نام Herculite XRV ترمیم شدند و  براساس روش اندازه گیری ریزنشت نمونه ها به سه گروه اصلی 24 تایی و هر گروه براساس نوع ادهزیو مصرفی به دو زیر گروه 12 تایی تقسیم شدند: در گروه اول آزمایش جهت ارزیابی ریزنشت نمونه‌ها از روش  Dye extraction، در گروه دوم از روش Dye penetration و در گروه سوم از روش
 Fluid filtration استفاده شد. در زیر گروه اول هر گروه ادهزیو توتال اچ Opti Bond Solo Plus و در زیر گروه دوم ادهزیو سلف اچ Opti Bond All in One بکار رفت. جهت آنالیز داده ها از ازمونهای t زوجی و من ویتنی و ضریب همبستگی با سطح معناداری 05/0 =α استفاده شد.

یافته ها

در مورد مقایسه ریزنشت دو نوع ادهزیو مصرفی، برای روش dye extraction بین ریزنشت این ادهزیوها تفاوت معنی‌داری وجود نداشت(657/0=P). برای روش dye penetration نیز تفاوت در ریزنشت ادهزیوها معنی‌دار نبود(755/0=P) ولی در مورد روش Fluid filtration ریزنشت ادهزیو سلف اچ به طور معنی داری بیشتر از ادهزیو توتال اچ بود(012/0=P).

همچنین ارتباط معنی داری بین روش های مختلف ارزیابی ریزنشت برای ادهزیوهای متفاوت بدست نیامد( 05/0P>).

نتیجه گیری

با توجه به داده های این مطالعه می توان نتیجه گرفت که با کاربرد روش Fluid filtration جهت ارزیابی ریزنشت، ادهزیو سلف اچ Opti Bond All In One ریزنشت بیشتری را از ادهزیو توتال اچ Opti Bond Solo Plus دارا می‌باشد.

مقدمه:

یکی از مواد زیبایی جهت ترمیم ضایعات و پوسیدگی‌های کلاس پنج، کامپازیت‌های لایت کیور همراه با ادهزیوهای عاجی مختلف سلف اچ یا توتال اچ می‌باشد که باعث چسباندن ماده کامپازیت به عاج دندان می‌شوند(1). چسبندگی به عاج هنوز هم نسبت به چسبندگی به مینا چالش برانگیز بوده و ترمیمی چسبنده ممکن است به شکل باکفایت به سطح عاج اچ شده متصل نگردیده و باعث شکل گیری درز لبه‌ای و ریزنشت گردد(2).

مطالعات آزمایشگاهی گوناگونی بر روی ریزنشت ادهزیوهای سلف اچ و توتال اچ که عموماً دربرگیرنده ترمیم‌های کلاس پنج کامپازیتی است، انجام شده است. در این مطالعات جهت اندازه‌گیری ریزنشت، نمونه‌ها در محلولهای رنگی مختلفی مثل متیلن بلو، نیترات نقره یا فوشین بازی مغروق گردیده و عمق نفوذ رنگ در هر نمونه در حد فاصل رزین-عاج تعیین می‌گردد(3). جهت ارزیابی دقیقتر ریزنشت ترمیم‌های کامپازیتی علاوه بر روش های قدیمی‌تر fluid filtration و Dye penetration لازم است که از روش های جدید ارزیابی ریزنشت مثل Dye extraction استفاده گردد. در این روش جهت تعیین ریزنشت، میزان حل شدن محلول رنگی متلین بلو در اسیدنیتریک، توسط دستگاه اسپکتروفوتومتر با طول موج 550 نانومتر، اندازه‌گیری می‌گردد. بنابراین در این تحقیق نیز جهت ارزیابی دقیق‌تر ریزنشت ترمیم‌های کامپازیتی با ادهزیوهای توتال اچ و سلف اچ، علاوه بر روش های متداول fluid filtration و  dye penetration  از روش جدیدتر dye extraction استفاده شد و با در نظر گرفتن روش fluid filtration بعنوان کنترل روش هایی را که با هم ارتباط معنی‌دار دارند، مشخص نمودیم. همچنین میانگین ریزنشت ادهزیوهای توتال اچ و سلف اچ مطالعه با توجه به سه روش مختلف ارزیابی ریزنشت، مورد بررسی قرار گرفت.

کامپازیت رزین ها:

یکی از مواد زیبایی جهت ترمیم ضایعات و پوسیدگی‌های کلاس پنج که در ناحیه‌ی طوق دندانی ایجاد می‌شوند کامپازیت رزین‌های لایت کیور همراه با ادهزیوهای عاجی است. از لحاظ مشخصات هر کامپازیت دارای چهار جزء ساختمانی است: ماتریس پلیمری، ذرات پرکننده، عامل اتصال دهنده دو جزء فوق الذکر و نوعی آغازگر. ماتریس جزء متداوم است که سایر اجزاء بدان افزوده می‌شود. غالب ماتریس‌های کامپازیتها دارای اساس رزین Bis-GMA (بیسفنول A- گلیسیدیل متاکریلات) می‌باشند. برخی کامپازیتها به جای Bis-GMA از یورتان دای متاکریلات (UDMA) استفاده می‌کنند، حال آن که گروهی دیگر ترکیب دو ماده را به کار می‌برند. اخیراً برخی از سازندگان به عنوان جزیی از ماده TEG-DMA را اضافه می‌کنند (تری‌اتیلن گلیکول دای متاکریلات)، که نوعی رزین دارای گرانروی اندک است که به عنوان رقیق کننده به کار می‌رود.

فرمول ماده‌ای که از Bis-EMA استفاده می‌کند(بیسفنول A، پلی اتیلن گلیکول دی اتر دای متاکریلات) ممکن است خواص کاربردی  بهتری یافته و انقباض حجمی کمتری بیابد(4). ذرات پرکننده معمولاً نوعی شیشه (مثل شیشه باریوم) یا دی‌اکسید سیلیکون هستند که به ماتریس افزوده می‌شوند تا خواص فیزیکی آن را بهبود بخشند. پرکننده‌ها شفافیت را بهتر نموده، از ضریب انبساط حرارت کاسته، انقباض پلیمریزاسیون را کم کرده، ماده را سخت‌تر، متراکم تر و مقاوم‌تر در برابر سایش می‌نمایند. عموماً هرچه درصد پرکننده افزوده شده بیشتر باشد(چه از نظر حجمی و چه از نظر وزنی)، خواص فیزیکی کامپازیت بهتر خواهد شد، افزودن پرکننده یک حداکثر مشخص دارد، که پس از آن، ماده برای کاربرد بالینی گرانروی بیش از حد پیدا می‌کند.

سطح ذرات پرکننده به سایلن آغشته شده است. این ماده نوعی عامل اتصال دهنده است که هدف از کاربرد آن ارتقای چسبندگی به ماتریس است. بدون این عامل اتصال دهنده، کامپازیت به قدر کافی قوی نبوده و ذرات پرکننده به مجرد رسیدن به سطح، به دلیل سایش انتقالی تمایل به کنده شدن از ماتریس دارند(5). آغازگر واکنش پلیمریزاسیون کامپازیتها را فعال می کند. ایجاد فعالیت ممکن است با واکنش شیمیایی یا قرارگیری در معرض نور با طول موج صحیح، آغاز گردد. غالب مواد ترمیمی کامپازیتی رایج امروزین متکی برآغاز پلیمریزه شدن با قرارگیری در معرض نور مرئی در دامنه 460 تا 480 نانومتر (نورآبی) می‌باشند.

ویژگی های فیزیکی کامپازیت رزین ها:

کامپازیتها در سالهای اخیر دائماً در حال پیشرفت بوده‌اند و این پیشرفت به حدی رسیده که آنها را با دوام، زیبا و قابل اعتماد نموده است. در استفاده توام با یکی از سیستم های اتصال دهنده، کامپازیتها پیوندی قابل اعتماد و بادوام به مینا پیدا می‌کنند. با وجود این که اتصال به عاج هنوز در حد اتصال به مینا قابل اعتماد نیست، ولی سیستم های اتصال یابنده به عاج نیز طی سالهای گذشته متداواماً بهبود یافته است. کامپازیتها ویژگی‌های نامطلوب متعددی دارند که برای حصول موفقیت بالینی دراز مدت باید برآنها غلبه کرد. انقباض حجمی حین پلیمریزاسیون این مواد می‌تواند به بزرگی 7 درصد بوده و ایجاد نیروی انقباضی 4 تا 7 مگاپاسکالی نماید که منجر به شکست و ترک برداشتن لبه‌های مینایی می‌گردد(6و7).

تنش‌های ناشی از انقباض که در مرحله قبل از حالت ژل مانند پلیمریزاسیون روی می‌دهند به شکل موثر توسط خمش و سیلان مواد مرتفع می‌گردند و تنش‌های باقیمانده در طول زمان می‌توانند منجر به خستگی داخلی ماده و یا  خستگی در حد فاصل رزین کامپازیت با دندان گردند. این تنش ها ممکن است موجب شکل‌گیری درز بین رزین ترمیمی و دیواره حفره بخصوص در نواحی دارای ضعیف ترین پیوند گردند(معمولاً عاج یا سمان). درزهای لبه‌ای ممکن است منجر به ریزنشت، حساسیت، تغییر رنگ لبه‌ای ترمیم و عود پوسیدگی گردد(8). روش‌های سخت کردن لایه‌لایه، کاربرد لاینرهای رزینی انعطاف پذیر و لاینرهای گلاس یونومر تقویت شده با رزین دیر سخت شونده، همگی برای کمک بر خنثی سازی اثرات تنش‌های پلیمریزاسیون و انقباض پیشنهاد شده‌اند(9). کامپازیتها ضریب انبساط حرارتی دو تا شش برابر بالاتر از نسج دندان دارند(10). این بدان معناست که کامپازیت در پاسخ به تغییرات درجه حرارت مثل زمان مصرف قهوه داغ یا بستنی به میزان بیش از نسوج دندان منبسط یا منقبض می‌شود. این عدم تطابق موجب از دست رفتن اتصال و ریزنشت بیشتری می‌گردد(8).

بهینه سازی مداوم سیستم های اتصال یابنده، به خنثی سازی برخی مشکلات ذاتی همراه با کامپازیتها کمک نموده است. کامپازیتهای بدون انقباض، روش های نوردهی خزنده یا نوردهی با آغاز ملایم و قوس پرانرژی پلاسما و یا کاربرد نور

فصل اول: کلیات

1- 1  مقدمه (بیان مسئله)………………………………………………………………………………2

1-  2 اهداف پژوهش (هدف کلی و اهداف ویژه)………………………………………………………10

1- 3 سوالات پژوهش …………………………………………………………………………………….11

1-4 تعاریف علمی واژه ها……………………………………………………………………………13و12

1-5 تعاریف عملی واژه ها……………………………………………………………………………13و12

1-6 محدودیت های پژوهش……………………………………………………………………………….13

1-7پیش فرض ها…………………………………………………………………………………………..14

فصل دوم: زمینه و پیشینه تحقیق

2-1 چهارچوب پژوهش…………………………………………………………………………………….16

2-2 مروری بر مطالعات انجام شده ……………………………………………………………………38

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1روش پژوهش………………………………………………………………………………………….61

3-2نوع پژوهش……………………………………………………………………………………………..61

3-3 جامعه پژوهش………………………………………………………………………………………..61

3-4 مشخصات واحدهای مورد پژوهش………………………………………………………………….61

3-5 تعیین حجم نمونه……………………………………………………………………………………..62

3-6 محیط پژوهش…………………………………………………………………………………………62

3-7 ابزار گرد آوری داده ها………………………………………………………………………………62

3-8 اعتبار واعتماد  علمی ابزار…………………………………………………………………………64

3-9 روش گردآوری داده ها………………………………………………………………………………..66

3-10 روش های تجزیه وتحلیل آماری داده ها…………………………………………………………..66

3-11 ملاحظات اخلاقی…………………………………………………………………………………..68

فصل چهارم:نتایج پژوهش:

4-1 یافته های پژوهش…………………………………………………………………………………….70

4-2جداول و نمودارها………………………………………………………………………………………71

فصل پنجم: بحث وبررسی یافته ها

5-1 تجزیه وتحلیل یافته ها……………………………………………………………………………..106

5-2 نتیجه گیری نهایی…………………………………………………………………………………127

5-3 کاربرد یافته ها……………………………………………………………………………………….131

5-4 پیشنهادات برای پژوهش های بعدی………………………………………………………………132

5-6فهرست منابع………………………………………………………………………………………..133

چکیده:

مقدمه:  محیط کاری  پرستاران شاغل در بخش های مراقبت ویژه ، می تواند تاثیرات اساسی روی نتایج مرتبط با پرستار و همچنین روی ایمنی بیمار بگدارد.  مطالعه در مورد عوامل موجود در محیط کاری  پرستاران ، می تواند اطلاعات مفید و اختصاصی را جهت طراحی مجدد  کار فراهم نموده و در نتیجه باعث  بهبود کار پرستار و افزایش ایمنی بیمار گردد. موانع عملکردی ، عوامل مرتبط با محیط کاری می باشند که مانع از ارائه مراقبت توسط پرستاران مراقبت ویژه و انجام وظایفشان می شوند .

هدف: مطالعه حاضر با هدف تعیین و بررسی موانع عملکردی در بخش های مراقبت از دیدگاه پرستاران ، که همه قسمت های مدل سیستم کار را پوشش می دهد، تعیین ارتباط بین انواع مختلف موانع عملکردی و تعیین ارتباط بین مشخصات فردی – شغلی و موانع عملکردی انجام گرفته است.

مواد و روش ها: این مطالعه از نوع توصیفی بود. نمونه های مورد مطالعه شامل کلیه پرستاران در دسترس بودند(130 نفر). این مطالعه در 10 بخش ویژه واقع در بیمارستانهای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان انجام شد. اطلاعات حاصل ز مطالعه با بهره گرفتن از آزمونهای اماری چند متغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار داده شد. موانع عملکردی گزارش شده توسط پرستاران و همچنین ارتباط بین آنها محاسبه گردید.

نتایج : نتایج حاصل از مطالعه نشان می دهد که پرستاران شاغل در بخش های مراقبت ویژه ، طیف وسیعی از موانع عملکردی را تجربه می کنند، که همه قسمت های مدل سیستم کار را پوشش می دهد. شایع ترین موانع عملکردی تجربه شده شامل: كمبود وسایل و تجهیزات در بخش(50%)، اجبار در استفاده از وسایل و تجهیزات فرسوده (6/49%)، عدم ارائه اطلاعات کافی در مورد بیماران از پزشک(5/41%)، یاسخگویی به تلفن های  بیش از حد خانواده بیمار(7/37%)، تجهیزنا مناسب تخت ها یااطاقهای واگذار شده به پرستار(8/33%)، صرف زمان بیش از حد برای هماهنگی بین بخشی در بیمارستان(3/32%)، اختلال در عملكرد به علت حضور بیش از حد خانواده بیمار(4/25%)، بی نظمی در محل قرار گرفتن وسایل در بخش(6/24%)، طولانی شدن تحویل نوبت کاری به علت ارائه  اطلاعات با جزییات غیر ضروری( 8/20%)، صرف زمان قابل توجهی جهت اموزش به بیماران و خانواده شان (20%) و كمبود داروهای مورد نیاز بیماردر بخش(2/19%) بودند.  

نتیجه گیری :موانع عملکردی همه قسمتهـای مـدل سیستـم کار (محیـطی، سازمانـدهی، تکنولـوژی و تجهیزات و وظایف )را پوشش می دهد.  پرستاران شاغل در بخش های مراقبت ویژه ، طیف وسیعی از موانع عملکردی را تجربه می کنند. تحقیقات آتی می بایست بر روی تاثیر این موانع روی بار کاری پرستاران، کیفیت زندگی کاری آنان، کیفیت و ایمنی مراقبت ارائه شده و همچنین بر روی سیستم بخش های ویژه جهت برطرف کردن این موانع انجام گردد.

فصل اول

بیان مسأله:

واژه مراقبت ویژه در بر گیرنده سلسله فعالیت­هایی است که در قالب ارائه مراقبت­های مداوم، دقیق و اختصاصی توسط تیم ماهر مراقبت و با بهره گرفتن از تجهیزات و امکانات پیشرفته انجام می­ شود(1). مطالعات نشان داده است که ارائه مراقبت به بیماران بستری در بخش­های ویژه  که در وضعیت­های خطیر حیاتی قراردارند، توانسته است پیامدهای جبران­ناپذیر  یا مرگ ومیر را تا 60 درصد کاهش دهد(2). مهارت و تجربه پرستاران ویژه که حاصل تجربه کاری آنان در بخش مراقبت ویژه و انجام بسیاری از فرایندها و مداخلات پیچیده درمانی می­باشد و توانمندی آنان در پاسخ به مسائل و مشکلات بالقوه بیماران  بدحال و دارای مشکلات پیچیده در هنگام پذیرش و یا در زمان بستری بیماران، به کیفیت مراقبت در این بخش­ها می­افزاید(3). که این امر خود گویای اهمیت نقش کلیدی پرستاران شاغل در این بخش­ها در راستای تامین و حفظ بهبودی بیماران بدحال بستری در بخش ویژه می­باشد(4 ). لذا در بسیاری از موارد در دسترس نبودن فوری آنان بر بالین بیماران و یا کمبود تعداد این پرستاران که یک منبع اطلاعاتی و حمایتی برای پرستاران و پزشکان کم سابقه نیز به شمار می­آیند، موجب افزایش خطرات و مرگ و میر ناشی از عوارض بالقوه و جبران ناپذیر در آنان می­ شود(3).

ابی[1] طی مطالعه­ ای که  در خصوص تضمین کیفیت مراقبت  در بخش ویژه انجام داد اظهار می­دارد که  پرستاران بخش ویژه تقریباً دو سوم از زمان خود را صرف مراقبت مستقیم و بقیه آن را صرف مراقبت غیرمستقیم از بیمار می­نمایند(5). گلیس[2] مراقبت­های مستقیم پرستاری را مراقبت­هایی می­داند که بر بالین بیمار انجام می­ شود مانند: تغذیه، تغییر پوزیشن، ماساژ، ورزش وغیره. هم­چنین مراقبت­های غیر مستقیم به اموری مانند: آماده کردن دارو،  ثبت اطلاعات ، برقراری ارتباطات کاری، همراهی با بازدید کنندگان و غیره اطلاق می­ شود که این اقدامات دور از بالین بیمار صورت می­گیرد (6). از آنجایی­که روش تقسیم کار در بخش­های ویژه روش موردی[3] می­باشد و در روش موردی، هر پرستار مسئول ارائه کلیه مراقبت های پرستاری

 (مستقیم وغیرمستقیم) است، لـذا در پاره­ای از مـوارد، پیامـدهای جبـران ناپذیر می ­تواند حاصل اختلال در عملکرد پرستاران به دلیل هم­زمانی ارائه مراقبتهای مستقیم و غیرمستقیم  باشد (7،6).نکته حائز اهمیت دیگر اینکه مراقبت مستقیمی که پرستاران بخش ویژه به بیماران ارائه می­ دهند جهت پیش بینی اختصاص نیروی کار مورد استفاده قرار می­گیرد.بر همین اساس بوچن[4] پیشنهاد می­ کند که توجه به نیروی کار پرستاری، یک روش تضمین کننده کیفیت مراقبت سیستم بهداشتی می­باشد. لذا بهتر است کیفیت مراقبت با پیامدهای مرتبط با بیمار در بخش­های مراقبت حاد مورد بررسی قرار گیرد(5).

 

  با رویکرد به ماهیـت بخش ویژه و بیمـاران بستری در آن، می­تـوان گفت که در بخش ویژه موقعیت­های متعددی وجود دارد که با فشار کاری بر پرستار همراه می­باشد(8). شاغلین بخش­های ویژه، در راستای ارائه مراقبت که مشتمل بر یک سلسله فعالیت چند جانبه است، به طور مداوم با حجم زیاد اطلاعات، تعدد وظایف، محدودیت زمانی و مداخلات  دیگران مواجهند(9). پرستاران بخش­های ویژه، در راستای ارائه خدمات مراقبتی که همواره با هدف حفظ عملکرد سیستم­های حیاتی بدن بیماران بدحال انجام می­ شود، از یک سو می­بایست  شبکه پیچیده­ای از عوامل ایجاد کننده پیامدهای متصور و غیر متصور در بیماران را بررسی، تفکیک و حل و فصل کنند. و از سوی دیگر می­بایست به طور هم­زمان اطلاعات شفاف و درستی را در اختیار مددجویان و خانواده­هایشان که با تنش­های روحی مواجهند قرار دهند و عملا با شدیدترین زوایای عاطفی آنها تعامل داشته باشند، که این خود گویای بار کاری آنان است(10،8 ،4) .

در این ارتباط کاسنیک[5] معتقد است که حجم بالای کار و تنش­های موجود درمحیط کاری، زمانی رخ می­دهد که انتظارات شغلی بالا و توانایی در تصمیم ­گیری و حل مشکل پائین باشد. تداخل بین محدودیت­های زمانی و گستردگی انتظارات شغلی و وظایف، منجر به ایجاد استرس در ارائه­دهندگان مراقبت و در نتیجه افزایش بار کاری و متعاقبا کاهش کیفیت مراقبت از بیمار می­ شود. این عوامل باعث عدم رضایت بیمار و پرسنل می­گردد(11). فرنچ[6] و همکارانش نیز در مطالعه­ ای دریافته بودند که بارکاری مشخص­ترین استرس محیط کاری می باشد و سطح بالاتر استرس با سطح پایین تر رضایت شغلی همراه است(12).

نتایج حاصل از دیگر مطالعات انجام شده در خصوص بار کاری پرستاران بخش­های مراقبت ویژه حاکی از این است که در 28 درصد موارد پرستاران و یا کارکنان شاغل در این بخش­ها با بار کاری سنگین و شدید مواجهند. بار کاری سنگین به عنوان بزرگترین عامل استرس شغلی تاثیرگذار بر عملکرد پرستاران بخش­های مراقبت ویژه محسوب می­ شود که در 13 درصد موارد موجب بروز عوارض ناگوار از جمله مرگ و میر ناشی از کیفیت پایین مراقبت های ارائه شده می­گردد(13). از این­رو مقوله حجم کار و نیروی انسانی، همچنین محدودیت­های زمانی، نظارت و پشتیبانی ناکافی،  هرج ­و مرج و به طور کلی  محیط  پراسترس ، که بخشی از مجموعه عوامل مرتبط با کار و محیط کاری بخش مراقبت ویژه را به خود اختصاص می­دهند، به عنوان عوامل تاثیرگذار بر روی مسائل مرتبط با بیماران و پرستاران بخش­های ویژه، حائز اهمیت می­باشند(14).      

از آنجائی­که عملکرد پرستاران حرفه ای بعنوان ارائه دهنده گان خدمات مراقبتی، با محیطی که این اقدامات در آن انجام می­ شود مرتبط می­باشد، لذا نامناسب بودن شرایط و امکانات محیط کار می ­تواند تاثیرات نامطلوبی روی بیمار، خانواده اش و همچنین کارکنان اعمال کند. مسائلی مانند ارتباط و همکاری ضعیف، اطلاعات ناکافی جهت تصمیم گیری، عدم کفایت تعداد کارکنان نسبت به نیاز های بیماران، همچنین عدم وجود مدیریت کارآمد، که از شاخص های مطرح در رابطه با محیط کار و عملکرد کارکنان می باشند، موجب افزایش بار کاری و بروز موانع متعدد در راستای ارائه مراقبت مطلوب و برخوردار از کیفیت بالا و در نتیجه خسارتهای جبران ناپذیری خواهد شد. بطور مثال کاناس[7] و همکارانش در یافته بودند که میزان مرگ و میر در بخش­های ویژه­ای که ارتباط و همکاری بین کارکنان و پزشکان بهتر باشد،  کمتر از حد پیش ­بینی شده است(15).

درراستای نقش عوامل مرتبط با محیط کاری  گرسز[8] نیز معتقد است که مسائل موجود در بخش ویژه مانند فشار کاری بالا، پیچیدگی وظایف، میزان مرگ و میر و ناخوشی بالای بیماران، فوریت های مراقبتی، تعدد پذیرش­ها و انتقالات ، مسائل ارتباطی با همکاران، استقلال پایین، سر و صدای زیاد ، تجهیزات ناکافی یا نامناسب و الزام به استفاده مکرر از فن­آوری  پیچیده، هم­­چنین کمبود پرسنل و تعدد بیماران بدحال می­توانند بارکاری پرستاران بخش ویژه را افزایش دهد(4). وی هم­چنین در مطالعه دیگری اظهار می­دارد  که سیستم کاری در بخش ویژه  بر عملکرد پرستاران تاثیر منفی دارد و تهدید بالقوه­ای برای کیفیت و ایمنی مراقبت از بیمار محسوب می­ شود(8). المدینه[9] نیز معتقد است که شاخص ­های محیط کار بخش ویژه می ­تواند موانعی را برای پرستاران در اجرای فعالیت مراقبتی ایجاد کند، که این امر کیفیت و ایمنی مراقبت  انجام شده توسط پرستاران  را به مخاطره می­اندازد(16) .

مجموع مسائل و چالش­های مرتبط با شرایط و امکانات محیط کاری پرستاران شاغل در بخش ویژه در قالب “موانع عملکردی” مطرح می­گردد. این موانع عملا با افزایـش بار کاری، روی کیفـیت زندگی کاری ( رضایت شغلی، استرس و فرسودگی شغلی) وعملکرد آنها ( کیفیت و ایمنی مراقبت ارائه شده) تاثیر منفی می گذارد(8). 

از آنجایی­که که نکته کلیدی و بحث برانگیز در رابطه با عملکرد بیمارستانی ، مسئله ایمنی بیماران می­باشد، لذا این مسئله به طور گسترده­ای به عنوان یک بخش اساسی در ارائه خدمـات درتمام سطوح مراقبـت­های بهداشتی قابل توجه و تاکید می­باشد(18،17). از این رو در ارائه مراقبت­های ویژه نیز، چالش­های اساسی ایمنی بیمار  و کیفیت مراقبت  مرتبط با آن از مسایل اصلی مطرح شده می­باشد(19،4). عفونت، میزان زخم فشاری، خطاهای انسانی، مدت زمان بستری و مرگ و میر بیماران از شاخص ­های کیفیت و ایمنی مراقبت به شمار می­آیند(20). در راستای ایمنی مراقبت در بخش ویژه  زانگ[10] مسئله کاستی­ها و خطاهای درمانی را مطرح می­ کند و اظهار می­دارد که در جریان ارائه مراقبت های ویژه خطاهای  درمانی به میزان بالا رخ می­دهد که اغلب نتایج وخیمی دارد. دلایل متعددی برای این مسئله وجود دارد. بطورمثال: فرایند تصمیم گیری و حل مشکل معمولا پیچیده است، زیرا بسیاری از تصمیمات به ناچار با میزان اطلاعات بسیار محدود اتخاذ می­ شود؛ ضمن اینکه اغلب فشار ناشی از محدودیت زمانی, خستگی و استرس ناشی از آن نیز وجود دارد. بر این اساس غالبا یک ارائه دهنده مراقبت ناگزیر به انجام چند اقدام به طور هم­زمان می باشد واین در حالی است که از یک سو نقصان آگاهی نسبت به نحوه استفاده از وسایل و تجهیزات پزشکی متعدد و پیچیده ، خطر احتمـال بروز خطـا را مطـرح می­ کند و از سوی دیگر مسایل اجتمـاعی نیز پیچـیدگی وظـایف را افزایش می­دهد(9).

ارائه دهندگان خدمات مراقبتی علی رغم محدودیت­های طبیعی موجود در مهارت، توانایی و تمرکزشان، حتی در زمان  استرس می­بایست قادر به  انجام موارد زیر باشند؛ مثلا به طور مداوم از دانش بالینی خود استفاده کرده  و همه وظایف­شان را پیگیری کنند، از بیمار مراقبت کرده  و همواره از شرایط  و تغییرات آگاهی داشته باشند، ‌جواب پرسش­ها و زنگ­ها و تماس تلفنی را بدهند، بسیاری از وظایف محوله را به خاطر آورند و در نهایت اقدام درست را انجام دهند. همه این فعالیت­ها باید در بسیاری از مواقع در یک محیط متنـوع، گیج کننده، پر سروصدا  و پر هـرج ومـرج  انجام شود. بعـلاوه وجود سیستـم­ها،‌ دستگاه­ها، تجهیزات و  یا محیط­های مراقبتی که بطور نامناسب طراحی شده باشد، احتمال خطا را افزایش می­دهد(21). هم­چنین موانع و وقفه های عملکردی در زمان  خستگی و در موقعیت های حجم کاری بالا، نه تنها تمرکز و پردازش شناختی پرستاران را مختل می­سازند، بلکه توجه، هوشیاری و خلاقیت را نیز برای آنان مشکل می­نمایند. زیرا پرستارانی که دائماً دچار تغییر در توجه از یک موضوع به موضوع دیگر هستند قادر به تدوین و تبیین یک تصویر کامل و منسجم از وظایفی که به آنها اختصاص داده  شده  نخواهند بود. شایان ذکر است که اگرچه برخی از وقفه­ها  از قبیل زنگ هشدار مانیتورها در مواقع نیازهای مراقبتی بیمار لازم می­باشد، ولی اکثر وقفه­ها در ارتباط با درخواست اطلاعات  و سوالات مرتبط با  بیمار ازسوی همراهان، مثلاً درمورد زمان ترخیص از یک بخـش می­باشد. این قبیل موانع  و وقفه­ها در زمان بررسی و ارزیابی نیازهای بیمار توسط پرستار، باعث افزایش بار کار شناختی و بطور بالقوه منجر به خطا می­ شود(22).

شاید بدین لحاظ است که اگر چه از مراقبین بهداشتی انتظار نمی­رود که خطا کنند؛ اما عملا اشتباه رخ می­دهد که بعضی از این اشتباهات منجر به آسیب­های جدی یا مرگ می­ شود. درخصوص مرگ و میر ناشی از خطاهای بیمارستانی، اسکات[11] گزارش می­ کند که هر سال تقریبا 3/1 میلیون بیمار از خطاهایی که در زمان بستری در بیمارستان رخ می­دهد، آسیب می­بینند و بیش از صد هزار مرگ از حوادث قابل  پیشگیری ناشی می­ شود(17). همچنین در مطالعه ای که در 28 بیمارستان از 2 ایالت  ولز جنوبی جدید[12] و استرالیای جنوبی[13] انجام گردید، به وضوح نشان داده شد که 17 درصد از پذیرش­ها، همراه با عوارض جانبی بوده و 5/18 درصد از حوادث منجر به از کارافتادگی دائم  و  یا مرگ می­ شود. این مطالعه هم­چنین نشان داده که 51 درصد از عوارض جانبی قابل پیشگیری می­باشند(23). سوسا[14](2009) بر اساس مطالعات متعدد انجام شده در سال­های اخیر اعلام می­دارد که حدود 17-4 درصد از پذیرش­های بیمارستانی منجر به حوادث ناخوش­آیندی می­شوند  که 50 درصد آنها  قابل پیش­گیری می­باشد(24).

همان­گونه که ذکر شد، موانع عملکردی  موجود در محیط کار بخش ویژه  با افزایش بار کاری ، علاوه بر تاثیر نامناسب روی ایمنی و کیفیت مراقبت، تاثیر منفی نیز روی کیفیت زندگی کاری( رضایت شغـلی, استـرس وفرسـودگی شغلی) دارد(4 ). نارضـایتی و فرسـودگی شـغلی، هم­چنین بروز بیماری و جراحات، از پیامدهای مربوط به پرستاران شاغل در بخش­های ویژه است(14). وقتی پرستاران  بخش­های ویژه افزایش حجم کاری را تجربه می­ کنند،‌ بالطبع با مشکلاتی که به صورت اختلال در مکانیـسم­های مقابله با استـرس، مدیریـت کردن مشکلات و توانایی کنـارآمدن با تغییر مواجه می­شوند. بنابراین  پرستاران بخش ویژه همواره با مسائل و مشکلات مربوط به کار از قبیل عدم انگیزه،‌ رفتار ناسازگارانه، سرخوردگی به دلیل تجهیزات ناکافی یا کمبود پرسنل و نارضایتی  مواجه می­شوند (25). در رابطه با رضایت از شغل و نقش آن در رضایت پرستاران، نتایج بدست آمده از پژوهشی که توسط میرفرهادی انجام شده است نشان می­دهد که افزایش رضایت از عوامل شغلی ( سیاست سازمانی (004/0> P ) و وضعیت حرفه­ای ( 02/0 >P ) ) موجب افزایش رضایت افراد از زندگی شده است(26).

شایان ذکر است که پیامدهای ناشی از موانع عملکردی پرستاران می­توانند هم­دیگر را نیز تحت تاثیر قرار دهند(14). به­ طوریکه  پرستاران دچار  حجم کاری بالا، غالبا قادر به تسهیل و حفظ  سلامت حرفه ای و فردی خود و در نتیجه سلامت بیمار و خانواده­های­شان نمی­باشند (25) ؛ ضمن اینکه پرستارانی که قادر به ارائه مناسب خدمات مراقبتی نباشند، از کار خود راضی نخواهند بود و این امر موجب نارضایتی بیمار خواهد شد. هم­چنین تاثیرات نامطلوب این موانع بر روی پرستار و بیمار، به دلیل ایجاد بهره­وری پایین، گردش مالی بالا، ادعای غرامت کارکنان و بیماران، هم­چنین طولانی­ترکردن زمان بستری بیمار و لزوم انجام درمان­های بیشتر، باعث افزایش هزینه می­ شود(14). از این رو درک حجم کار شناختی پرستاران در محیط­های ویژه جهت افزایش ایمنی بیمار از سوی مدیران و برنامه ریزان  و تاکید بر اینکه ارتقا کیفیت و ایمنی در مراقبت بهداشتی نیازمند تغییر در چگونگی ارائه مراقبت و استفاده بهینه از ارائه­دهندگان مراقبت و ارتقاء ساختار سیستم می­باشد، واقعیتی انکارناپذیر و ضروری است(27،22).  

در تحقیقات کمی و کیفی معدودی که در رابطه با موانع  عملکردی بخش­های مراقبت ویژه انجام شده است، این موانع به گروه­های اصلی زیر تقسیم شده است: 1- محیط کار فیزیکی مانند: نبودن جای کافی جهت نشستن و انجام کارهای نوشتاری، 2- ارتباط با خانواده بیمار مانند: صرف وقت طولانی جهت آموزش به خانواده یا دریافت تلفن­های متعدد از خانواده بیمار، 3- تدارکات از قبیل: خوب تجهیز نبودن اطاق­های ایزوله و غیر ایزوله یا ذخایر نا کافی انبار تجهیزات  و تاخیر در دریافت دارو از داروخانه، 4-تجهیزات از قبیل: صرف وقت جهت پیدا کردن وسایل بدلیل اینکه در جای اصلی خودشان نمی باشند، 5-اطلاع رسانی و ارتباطات مانند طول کشیدن زمان تحویل و تحول شیفت یا دادن اطلاعات غیر ضروری یا ناکافی هنگام تحویل شیفت، 6- چگونگی همکاری سایر افراد تیم مانند: به موقع نبودن , مفید نبودن و ناکافـی بودن کمک سایـر پرستاران و منـشی بخش، 7- الزام به مشارکت در انتقال داخل بیمـارستانی  مددجویان مثل همراهی کردن بیمار هنگام انتقال؛ در حالی­که بیمار دیگری که مسئولیتش به پرستار واگذار شده است در بخش تنها می­ماند(8). شایع­ترین موانع عملکردی تجربه شده توسط پرستاران بخش­های ویژه شامل محیط کار پر سر و صدا ، پرت شدن حواس توسط خانواده بیمار و تأخیر در گرفتن دارو از داروخانه می باشد. این موانع عملکردی ممکن است کیفیت و ایمنی مراقبت ارائه شده توسط پرستاران را تحت تأثیر قرار دهد برای مثال فرصت هایی برای خطا­های درمانی ایجاد کند(29،28).

در همین راستا توکر[15] نیزگزارش کرده است که بطور متوسط 9 درصد از وقت پرستاران(44 دقیقه در یک شیفت 8 ساعته) صرف فعالیت هایی جهت حل و فصل نارسایی­ها و شکست­ها مثل تماس با داروخانه جهت تهیه کمبود داروهایی که باید در قفسه مربوط به داروهای بیمار موجود بوده یا پیدا کردن ترمومتر و یا تلاش در یافتن پزشک معالج بیمار می­ شود. بعلاوه موانع و شکست­های عملکردی، در تمرکز پرستاران اختلال ایجاد کرده و باعث تأخیر در مراقبت از بیمار، هدر رفتن منابع بیمارستانی و در موضع خطر قرار دادن بیماران می­شوند. هم­چنین وی اذعان می­دارد که شایع­ترین  محدودیت­های مطرح شامل: اطلاعات مربوط به کار، ابزار و تجهیزات و پشتیبانی بودجه، خدمـات مورد نیاز و کمـک از سایرین، آمادگـی­های شغلی از طریـق آموزش و تجـربه، زمان در دستـرس، جنبـه­های فیزیـکی محیـط کار و برنامه ­ریزی می باشد (30) .

 

نتایج حاصل از دیگرمطالعات انجام شده در زمینه مدیریت بار کاری  پیشنهاد می­ کند که بهبود محیط کار و روش انجام کار، می ­تواند استرس تجربه شده توسط پرستار را کاهش داده و ثبات شغلی را افزایش دهد. مدیریت کردن منابع از طریق مدیریت ظرفیت­ها نه تنها یک راهکار جهت مدیریت بارکاری بلکه یک تمرکز بین المللی جهت کیفیت بهبود و مراقبت از بیمار و ایمنی بیمار می­باشد(11). ضمن اینکه تغییر در برخی از عوامل ساختاری و سازمانی بخش مراقبت ویژه از جمله حضور تیم مراقبت ویژه ، مدیریت تمام وقت، بخش ویژه با مدل بسته، حضور متخصص داخلی 24 ساعته، میزان پایدار نسبت پرستار به بیمار، درجه بالاتر بیمارستان، حضور مشاور داروساز در بخش ویژه، ورود دستور پزشک به صورت کامپیوتری و تعاملات مناسب بین پزشک و پرستار، با بهبود نتایج مربوط به بیمار همراه می­باشد(31). بسیاری از شواهد مبتنی بر مطالعات مداخله­ای در محیط بخش ویژه ضمن اینکه ارتباط بین عوامل سازمانی بخش ویژه و نتایج را نشان می­دهد(20،19، 16)، بر نقش عوامل سازمانی بخش ویژه در کاهش مرگ و میر بیماران تحت تهویه مکانیکی تاکید دارد(10).

  علیرغم مطالعات متعددی که در رابطه با شرایط کاری و فاکتورهای فیزیولوژیک محیط کار پرستاران بخش ویژه انجام شده است، ولی به نظر می­رسد که این مطالعات تاثیر زیادی روی بهبود کار پرستاران بخش ویژه نگذاشته است؛ که به احتمال زیاد وقوع این امر می ­تواند در ارتباط با عدم توجه به جزییات ضروری و اساسی­تر روی سیستم کار در بخش ویژه باشد، زیرا مشخص نیست که در چه مواردی به اعمال تغییر و ایجاد بهبود در مدل و چهارچوب اقدامات بخش ویژه  نیاز داریم. لذا پیشنـهاد می­ شود سیستم کار در بخش ویژه با هدف تشخیص نقاط قابل ارتقا و یا  قابل تغییر در مدل مراقبتی در بخش ویژه مورد بررسی و تاکید قرار گیرد. در همین راستا اسمیت[16] و کارایون- سن فورد [17]در سال 1989 و کارایون[18] و اسمیت در سال 2000  مدل سیستم کار را ارائه دادند که یک چهار چوب جهت تعیین موانع عملکردی در محیط کار بخش ویژه را فراهم می­ کند . در این مدل مطرح شده سیستم کار از چهار جزء “وظایف, تجهیزات و تکنولوژی, محیط و  سازماندهی” تشکیل شده است که موانع عملکردی می ­تواند از هر کدام از اجزاء این سیستم برخاسته شود(4) .

ازآنجائی­که مفهوم موانع عملکردی می تواند جهت پردازش و بهبود کار بخش ویژه استفاده شود(8).  به نظر می رسد، انجام پژوهش در رابطه با محدودیت­های موقعیتی قادر است شرح کاملی از انواع محدودیت­هایی که کارکنان با آن مواجه می­باشند را فراهم کند(30). با چنین دیدگاهی و براساس سال­ها تجربه کاری در حیطه بالین در بخش­های مختلف عمومی و ویژه در شیفت­های مختلف و نیز عدم برخورد با پژوهشی که درخصوص موانع عملکردی در بخش­های مراقبت ویژه در ایران و گیلان  صورت گرفته باشد؛ برآن شدیم تا برای اولین بار در ایران و در این استان مبادرت به انجام پژوهشی با هدف تعیین موانع عملکردی در بخش های ویژه از دیدگاه پرستاران شاغل در این بخش­ها نمائیم و از طریق شناسایی این موانع در این محیط­ها وقرار دادن یافته­ های مبتنی بر پاسخ های ارائه شده توسط نمونه­ها در اختیار مدیران بخش­های ویژه، گامی موثر در جهت ارتقاء کیفیت مراقبت ارائه شده ودر نتیجه افزایش ایمنی بیمار بر داریم.  

[1] -Abbey

[2] -Gliss

[3]-Case method

[4]-Buchan

[5]-Kosnik

[6] – French

[7]-Kanas

[8] -Gurses

[9]- Almeddineh

[10] -Zhang  

[11] – Scott

[12] -New South Wales

[13] -south Australia

• کارگرانی که با سم دیازینون سمپاشی می نمودند:

در 13% این کارگران پس از تماس در روز اول افت فعالیت آنزیم کولین استراز مشاهده گردید، بطوریکه آماده مسمومیت بودند و نباید تا دو هفته با حشره کش های فسفره تماس داشته باشند تا میزان فعالیت آنزیم کولین استراز نرمال گردد.

در 1/26% این کارگران پس از تماس در روز دوم افت فعالیت آنزیم کولین استراز مشاهده گردید و این نشان دهنده آن است که پس از تماس با سم در دو روز متوالی، تعداد کارگرانی که آماده مسمومیت بودند و نباید تا دو هفته با حشره کش های فسفره تماس داشته باشند تا میزان فعالیت آنزیم کولین استراز نرمال گردد، بیش از دو برابر افزایش یافته است.

• کارگرانی که با سم مالاتیون سمپاشی می نمودند:

در 2/18% این کارگران پس از تماس در روز اول افت فعالیت آنزیم کولین استراز مشاهده گردید، بطوریکه آماده مسمومیت بودند و نباید تا دو هفته با حشره کش های فسفره تماس داشته باشد تا میزان فعالیت آنزیم کولین استراز نرمال گردد.

در 3/27% این کارگران پس از تماس در روز دوم افت فعالیت آنزیم کولین استراز مشاهده گردید و این نشان دهنده آن است که پس از تماس با سم در دو روز متوالی، تعداد کارگرانی که آماده مسمومیت بودند و نباید تا دو هفته با حشره کش های فسفره تماس داشته باشند تا میزان فعالیت آنزیم کولین استراز نرمال گردد، یک و نیم برابر افزایش یافته است.

 

• کارگرانی که با سم کلرپریفوس سمپاشی می نمودند:

• 

•  

در 5/12% این کارگران پس از تماس در روز اول افت فعالیت آنزیم کولین استراز مشاهده گردید، بطوریکه آماده مسمومیت بودند و نباید تا دو هفته با حشره کش های فسفره تماس داشته باشد تا میزان فعالیت آنزیم کولین استراز نرمال گردد.

در50 % این کارگران پس از تماس در روز دوم افت فعالیت آنزیم کولین استراز مشاهده گردید و این نشان دهنده آن است که پس از تماس با سم در دو روز متوالی، تعداد کارگرانی که آماده مسمومیت بودند و نباید تا دو هفته با حشره کش های فسفره تماس داشته باشند تا میزان فعالیت آنزیم کولین استراز نرمال گردد، چهار برابر افزایش یافته است.

پس بیشترین تاثیر در میان این سه سم ارگانو فسفره (دیازینون، مالاتیون و کلرپریفوس) در آزمایش اندازه گیری میزان فعالیت آنزیم کولین استراز در دو روز متوالی به روش لوی باند، بر روی افت میزان فعالیت آنزیم کولین استراز کارگران سمپاش بعد از تماس در روز دوم، توسط کلروپریفوس (4 برابر بیشتر نسبت به روز اول بعد از تماس) می باشد.

 

کلمات کلیدی: آنزیم کولین استراز Cholinesterase enzyme، دیازینون Diazinon، مالاتیون Malathion و کلرپریفوس Chlorpyrifos.

مقدمه

آفات و کنترلشان از زمانی که توسط بشر به عنوان موجوداتی علیه منافعش شناخته شدند تا کنون جز یکی از اصلی ترین مسایل جوامع انسانی می باشند که همواره با چالشهای روبرو می باشد.

منبع اصلی غذای انسان را گیاهان تشکیل می دهند. گیاهان در مقابل 80 تا 100 بیماری که به وسیله ویروسها، باکتریها، میکوپلاسماها، قارچ ها و جلبک ها ایجاد می شود، حساسند و همچنین باید با 30000 گونه علف هرز رقابت نماید که از این عده تقریبا 1800 گونه باعث کاهش شدید محصول می شوند. حدود 3000 گونه نماتد به این گیاهان حمله می کنند، که 1000 گونه آنها خسارت اقتصادی وارد می کنند و بالاخره از 800000 گونه حشره در حدود 1000 گونه باعث کاهش میزان محصول می شوند                    ( Timothy,1995).

روش های مبارزه با آفات در مواردی از به هدر رفتن درصد زیاذی از محصول جلوگیری می کنند که در این میان نقش ترکیبات شیمیایی انکار ناپذیر است. مثلا در غنا گه محصول اصلی آن کاکائو است، با بهره گرفتن از حشره کش هایی که برای کنترل یک نوع حشره به کار برده شد، محصول کاکائو سه برابر شده است. همچنین در کشور پاکستان با بهره گرفتن از حشره کش ها حدود 33% بر تولید شکر افزوده شده است. طبق برآورد سازمان خواروبار جهانی FAO بدون کنترل حشرات، بیماریها و علف های هرز، حدود 80% محصول سالانه برنج از بین می رود.

خانواده نعناع یا Lamiaceae یكی از ده خانواده بزرگ گیاهی است كه به عنوان یک الگو و منبع برای ارزیابی انواع تركیبات ثانویه گیاهان مختلف به كار می­رود [271]. این خانواده شامل 200 جنس و حدود 2000 تا 5000 گونه گیاهی است كه در نقاط مختلف دنیا به استثناء عرض‌های بسیار بالا و پایین پراكنده شده‌اند [15]. تركیبات موثره در این خانواده، ترپنوئیدها می‌باشند كه با تركیبات دیگر همراهند و به طور عمده در كرك‌های اپیدرمی برگ‌ها، ساقه‌ها و ساختارهای رویشی گیاه وجود دارند.

از آنجایی كه مواد موثره و عناصر شیمیایی تحت تاثیر فرایندهای مختلف و شرایط محیطی مختلف در محل رویش گیاه قرار می‌گیرند، لذا برنامه‌های به نژادی مانند معرفی ارقام، نژادها و ژنوتیپ‌های جدید، همچنین جذب بهتر عناصر غذایی از طریق همزیستی گیاه با قارچ‌ها و تأمین شرایط بهینه رشد از جمله کیفیت بهتر نور برای گیاه می ­تواند تأثیر قابل ملاحظه‌ای در بهبود و افزایش كمیت و كیفیت عملكرد و اسانس تولیدی گیاه داشته باشد [4]. علاوه بر آن، اثرات متقابل فاكتورهای زیستی و غیر‌زیستی اهمیت زیادی در موفقیت كشت محصولات گیاهی دارد و در گیاهان دارویی، نور به همراه حضور میکوریزا ممکن است بتواند با افزایش میزان اسانس، در تولید و تجاری نمودن آنها نقش حائز اهمیتی را داشته باشد. اخیراً ساخت و توسعه استفاده از انکوباتورهای LED درفضاهای کنترل شده نشان داده است که عملکرد گیاهی و تولید ترکیبات ثانویه می ­تواند تحت تأثیر نورهای مربوطه افزایش یابد [223]، هر چند این نوع تحقیقات بر روی اکثر گیاهان دارویی و از جمله نعناع انجام نشده است و همچنین تا به حال گزارشی نیز مبنی بر اثرات متقابل بین میکوریزا و نورهای تک فام LED در این گیاه مشاهده نشده است.

در این ارتباط مطالعه حاضر با ارزیابی ژنوتیپ­های نعناع در طی دو سال زراعی و همچنین تحت انکوباتورهای LED و نیز اثرات متقابل بین قارچ‌های میكوریزا و نور جهت نیل به اهداف زیر اجراء گردید:

1- بررسی میزان آلودگی طبیعی ژنوتیپ‌های نعناع بومی ایران به قارچ‌های میكوریزا

2- ارزیابی خصوصیات زراعی و محتوای اسانس تولیدی در نعناع

 

3- تاثیر نورهای تك فام LED بر خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیكی گیاه نعناع

4- تاثیر نورهای تك فام LED بر كمیت و كیفیت اسانس گیاه نعناع

5- تأثیر نورهای تک فام LED بر محتوای کلروفیل، کاروتنوئید و فعالیت آنتی­اکسیدان­های آنزیمی

6- تاثیر بر هم‌كنش شدت و كیفیت نور و قارچ میكوریزا بر خصوصیات رشدی و محتوای اسانس تولیدی

7- مقایسه محیط‌های انكوباتور و مزرعه بر خصوصیات رشد و كمیت اسانس نعناع

 

فصل دوم

بررسی منابع

 2-1- تاریخچه

گونه­ های مختلف نعناع از زمان­های بسیار قدیم به عنوان یک گیاه معطر و اشتها­آور مورد توجه بوده و برای ناراحتی­های دستگاه گوارش به کار می­رفته­اند . در اسطوره­های یونان بارها نام این گیاه ذکر شده است. یکی از بهترین شواهد که نشان دهنده قدمت استفاده از این محصول است، دیوار معابد ادفو در مصر می­باشد که دستورالعمل طرز ساختن عطریات مقدس که در مراسم مذهبی به عنوان بخور مورد استفاده قرار می­گرفته­اند، در آن قرار دارد. بقراط پدر علم طب از نعناع در نوشته­های خود یاد کرده است [4].

2-2- انتشار جغرافیایی

2-3- خصوصیات خانواده نعناع

تیره نعناع شامل 200 جنس و بیش از4000 گونه می­باشد که از لحاظ تعداد یکی از ده تیره بزرگ گیاهان به شمار می­رود. گیاهان تیره نعناع عموماً علفی، درختچه­ای و به ندرت درختی و یا بالا­رونده هستند . برخی از آنها دارای ظاهری بوته مانند با ساقه­های چوبی شده می­باشند که در این رابطه می­توان به آویشن و اسطو خودوس اشاره نمود. اغلب گیاهان این خانواده با خشکی سازش پیدا کرده و برگ­های آنها از کرک پوشیده شده است تا از تعرق زیاد جلوگیری به عمل آورد .

2-4- طبقه ­بندی و خصوصیات جنسMentha

جنس Mentha از مهمترین گیاهان دارویی معطر و چند ساله می­باشد که بر طبق طبقه ­بندی سیستماتیکی به سلسله گیاهی، شاخه ماگنولیوفیتا[1]، رده ماگنولیوپسیدا[2]، راسته لامیالس[3] و خانواده لابیاته[4] است كه از گونه­ های مختلف و تعداد بسیار زیادی واریته تشكیل شده است. دو زیر جنس Pulegium و Menthastrum برای این جنس معرفی شده است. همچنین تنها ١٥ گونه متعلق به این جنس شناسایی شده که بیشتر این گونه­ ها به فرم هیبرید می­باشند. این جنس دارای توزیع وسیعی در هر پنج قاره جهان به استثناء آمریکای جنوبی و آنتارکتیکا می­باشد [264]. بر اساس گزارشات متعدد، از سال 1753 میلادی بیش از 3000 نام برای واریته­های مختلف جنس Mentha منتشر شده است که اکثر این نام­ها نیز با یکدیگر مترادف می­باشند [63].

با توجه به مطالعات فیلوژنتیک (علم تکامل نژادی) از مورفولوژی تعداد کروموزوم­ها و ترکیبات اصلی تشکیل دهنده اسانس نعناع، گروه­بندی مجددی از جنس Mentha انجام شد. در این گروه­بندی، جنس Mentha دارای 18 گونه و 11 هیبرید می­باشد که در 5 بخش قرار دارند[163].

اولین بخش در این جنس، Audiberita بوده که بومی انگلستان و با پایۀ کروموزومی 9 است و دارای یک گونه به نامM. requienii با 18=x2 کروموزوم می­باشد [63].

دومین بخش Eriodontes با پایه­ های کروموزومی 10 و 12 می­باشد. گونه­ های این سرده شامل M.australis با 72=x2 و بومی استرالیا، M. cunninghamii با 72=x2 و بومی نیوزیلند، M. diemenica با 120=x2 و بومی استرالیا، M. japonica با 50=x2 و بومی ژاپن و M. satureioides با 144=x2 و بومی استرالیا می­باشند [163].

چهارمین بخش از این سرده Pulegium با پایه کروموزمی 10 می­باشد. گونه­ های موجود در این بخش شامل گونه M. gatlefossei با تعداد کروموزم 40=x2، بومی مراکش و گونه M. pulegium با تعداد کروموزم 20=x2 و بومی آمریکا می­باشد [121].