فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                                   صفحه

مقدمه  ………………………………………………………………………………………………………………….  ح

  فصل اول: کلیات تحقیق 

1-1. طرح موضوع ……………………………………………………………………………………………………….. 1

1-2. اهمیت موضوع………………………………………………………………………………………………………. 4

1-3. سؤال اصلی………………………………………………………………………………………………………….. 4

1-4. فرضیه………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-5. تعریف مفاهیم……………………………………………………………………………………………………….. 5

1-6. روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………… 6

1-7. هدف تحقیق………………………………………………………………………………………………………… 6

1-8. پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………… 6

1-9. موانع و مشکلات……………………………………………………………………………………………………. 7

1-10. سازماندهی……………………………………………………………………………………………………….. 12

فصل دوم: چهارچوب نظری تحقیق

2-1. مقدمه……………………………………………………………………………………………………………… 15

2-2. خاستگاه بازدارندگی معاصر ……………………………………………………………………………………….. 16

2-3. معنای بازدارندگی………………………………………………………………………………………………….. 18

2-4. اسلام و بازدارندگی………………………………………………………………………………………………… 21

2-5. مبانی بازدارندگی…………………………………………………………………………………………………… 23

2-6. تقسیمات جغرافیایی بازدارندگی……………………………………………………………………………………. 26

2-7. چرایی رویکرد ایران به بازدارندگی………………………………………………………………………………… 27

2-8. توان بازدارندگی ایران……………………………………………………………………………………………… 29

2-9. فرصت‌ها و تهدیدهای اتخاذ استراتژی بازدارندگی………………………………………………………………….. 31

2-10. بازدارندگی منطقه‌ای بهترین شکل استراتژی برای ایران……………………………………………………………. 33

2-11. تاثیرگذاری نیروهای مسلح در مسایل سیاسی ایران…………………………………………………………………. 35

فصل سوم: ویژگی‌های استراتژی‌های سیاسی ایران

3-1. مقدمه: …………………………………………………………………………………………………………….. 39

2-3 منابع استراتژی‌های سیاسی ایران……………………………………………………………………………………….

3-3 مصلحت و منفعت: جمع بین مصالح دینی و منافع ملی………………………………………………………………… 46

3-4. فراملی بودن استراتژی‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران…………………………………………………………… 47

3-5. اولویت مصالح فراملی………………………………………………………………………………………………. 48

3-6. هویت ملی (رکن اصلی استراتژی سیاسی)…………………………………………………………………………… 51

3-7. هویت ملی جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………………………………….. 55

3-8. تأثیر پذیری استراتژی‌های سیاسی از ویژگی‌های شخصیتی کارگزاران سیاست خارجی ایران…………………………. 57

3-9. ارزیابی علمی و آینده نگری………………………………………………………………………………………… 60

3-10. استراتژی انقلابی مهم‌ترین ویژگی سیاست خارجی دولت احمدی نژاد……………………………………………… 60

فصل چهارم: نقش مانورهای نظامی در پیشبرد استراتژی‌های سیاسی

4-1. مقدمه……………………………………………………………………………………………………………… 64

4-2. رهنامه……………………………………………………………………………………………………………… 66

4-3. راهبرد…………………………………………………………………………………………………………….. 69

4-4. تأمین تجهیزات…………………………………………………………………………………………………….. 70

4-5. سازمان نیرومند و کارآمد…………………………………………………………………………………………… 73

4-6. استفاده از فنون جنگ‌های نا همطراز ……………………………………………………………………………….. 75

4-7. عملیات تأثیر محور ………………………………………………………………………………………………… 79

4-8. استفاده از فنون جنگ‌های اطلاعاتی………………………………………………………………………………… 80

4-9. استفاده از سیاست دفاع غیرنظامی…………………………………………………………………………………… 81

4-10. منابع انسانی متخصص و فن آواری‌های روز……………………………………………………………………….. 83

4-11. ملزومات تحقق بازدارندگی منطقه‌ای………………………………………………………………………………. 85

فصل پنجم: جمع بندی

5-1. مقدمه……………………………………………………………………………………………………………… 89

5-2. ایجاد حکومت اسلامی……………………………………………………………………………………………… 90

5-3. از بین بردن تضاد طبقاتی……………………………………………………………………………………………. 90

5-4. افزایش توان ملی …………………………………………………………………………………………………… 91

5-5. ارتقا توان بازدارندگی……………………………………………………………………………………………… 91

5-6. نخبگان سیاسی……………………………………………………………………………………………………… 91

5-7. تهدیدهای اصلی……………………………………………………………………………………………………. 91

5-8. اصل اسلام ………………………………………………………………………………………………………… 92

7-5. دارا بودن حکومت و نهادهای امنیتی………………………………………………………………………………… 93

پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………………………. 95

منابع ……………………………………………………………………………………………………………………..

کتاب‌ها ………………………………………………………………………………………………………………… 97

مقاله‌ها ……………………………………………………………………………………………………………….. 101

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………… 104

سایت‌های اینترنتی و خبرگزاری‌ها     104

پیشگفتار

حوزه مطالعات استراتژی‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران توسعه و تعالی چشمگیری داشته است به صورتی که در سه دهه گذشته ادبیات نسبتاً گسترده‌ای در زمینه تحلیل و تبیین استراتژی‌های سیاسی ایران خلق شده است. هر یک از اندیشمندان بر اساس ایستارها، ارزشها، برداشتها و چارچوبهای مفهومی خاصی به بحث و بررسی استراتژیهای سیاسی ایران پس از انقلاب اسلامی مبادرت ورزیده‌اند.

هدف این تحقیق توصیف و تبیین علمی و روشمند موفقیت یا عدم موفقیت استراتژی بازدارندگی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با توجه و تاکید بر تأثیر گذار بودن انجام مانورهای نظامی در محدود سال‌های 1384 تا 1391 است. بنابراین از ادبیات موجود در حوزه مطالعات سیاست خارجی ایران برای استخراج ویژگی‌های استراتژی‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران استفاده شد به طوری که یافته‌ها و داده‌های علمی نویسندگان و تحلیل گران سیاست خارجی ایران نقش برجسته در تألیف این تحقیق داشته است.

از سوی دیگر سعی شده تا با پردازش داده‌های موجود در خصوص یازده مانور بزرگ نظامی ایران از سال 1384 تا 1391 در قالب یک چارچوب نظری و مفهومی، ویژگی‌های مهم واصلی مانورهای نظامی ایران که مخصوص نیروهای مسلح ایران بوده و در پیشبرد بازدارندگی این کشور موثر بوده ارائه شود و به همین علت متن متفاوت و متمایزی ارائه شده است. از این رو مهم‌ترین ویژگی تحقیق حاضر، نگاه تحقیق به تأثیر گذاری مانورهای نظامی در پیشبرد بازدارندگی ایران است.

بر این اساس تحقیق در پنج فصل تنظیم شده است. فصل نخست به بحث و بررسی کلیات تحقیق می‌پردازد، فصل دوم به مبانی و چارچوب نظری تحقیق اختصاص دارد محقق در این فصل معانی، خاستگاه، اصول کلی و موقعیت جغرافیایی ایران در خصوص بازدارندگی را به عنوان چارچوب و مبانی تحقیق واکاوی می‌کند. هدف این فصل توضیح چرایی رویکرد ایران به بازدارندگی است. در فصل سوم ویژگی‌های استراتژی‌های سیاسی ایران مورد واکاوی قرار گرفته وسعی شده ویژگی‌هایی از استراتژی‌های سیاسی دولت ایران از سال 1384 تا 1391 به صورت مشخص و بارز مورد بررسی قرار گیرند. که ما را قادر می‌سازد تا ماهیت چند عاملی ویژگی‌های استراتژی‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران را مورد توجه قرار دهیم و متغیرهای مستقل تأثیرگذار بر استراتژی بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران را تبیین نماییم. فصل چهارم تحقیق به توضیح و تبیین مانورهای نظامی ایران از سال 1384 تا 1391 اختصاص دارد. در این فصل ویژگی‌هایی از مانورهای نظامی ایران مورد بحث قرار گرفته که به صورت برجسته به عنوان ویژگی نیروهای مسلح ایران در دهه گذشته مورد توجه قرار گرفته است. در واقع این ویژگی‌ها وجه تمایز نیروهای مسلح ایران با سایر نیروهای نظامی است. در این فصل افزایش مانورهای نظامی از سال 1384 تا 1391 را محقق به عنوان حمایت از بازدارندگی ایران تلقی کرده و موفقیت بازدارندگی ایران را مربوط به ویژگی‌های منحصر به فرد نیروهای مسلح ایران دانسته.

در فصل پنجم نتایج به دست آمده از مطالعات ارائه شده و محقق سعی کرده چند پیشنهاد عملی در مورد مطالعات خود نیز ارائه دهد.

در حوزه عوامل تأثیر گذار بر استراتژی‌های سیاسی محقق در رساله، تقویت مردم سالاری، ایجاد حکومت اسلامی، از بین رفتن تضاد طبقاتی، داشتن سناریوی مشخص در سیاست خارجی، عدم تأثیرپذیری استراتژی‌های سیاسی از ویژگی‌های شخصیتی کارگزاران سیاسی، توجه به واقعیات اجتماعی ایران و دوری از بنیادگرایی را عوامل تأثیرگذار در موفقیت بازدارندگی ایران دانسته، همچنین در حوزه نظامی محقق، دست یابی ایران را به فن آوری روز دنیا، تجهیزات مدرن، داشتن رهنامه و راهبرد مناسب با تهدیدات متصور، استفاده درست از موقعیت جغرافیایی، استفاده از فنون جنگ‌های اطلاعاتی را عوامل موفقیت مانورهای نظامی ایران از سال 1384 تا 1391 دانسته. انجام این تحقیق مرهون و مدیون زحمات، الطاف، همکاری و همیاری بسیاری از فرهیختگان و دوستان گران سنگ است از این رو واجب می‌دانم از آنان سپاسگزاری کنم. از تمام نویسندگانی که از دسترنج علمی آنان به صورت مستقیم و غیر مستقیم در نگارش تحقیق بهره برده‌ام سپاسگزارم. از تمامی اساتید گروه علوم سیاسی و مدیر محترم گروه زبانهای خارجی دانشگاه تاکستان، اساتید محترم دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش به خصوص دکتر مهدی نجاتی پور و سرهنگ دکتر ایمانی و اساتید گروه امنیت ملی دانشگاه فارابی کمال تشکر و قدردانی را دارم. بر خود لازم می‌دانم از آقای شوندی و تمام پرسنل مهربان و باوفای بازداشتگاه دژبان ارتش و آقای پورمهر و زحمات دوست عزیزم جناب آقای داور خادمی و کاظم قاسمی تشکر و قدر دانی کنم. سرانجام دعای خیر پدر و مادرم و مساعدت معنوی همسرم و صبر و شکیبایی دخترم را ارج می‌نهم.

-1.  طرح موضوع

استراتژی سیاسی نگران بعد تاریک طبیعت بشر است به این معنا که به بررسی راه‌های استفاده حکومتها از قدرت نظامی برای پیگیری منافعشان می‌پردازد. در حال حاضر قدرت نظامی به معنی ظرفیت برای کشتن، صدمه زدن، اعمال زور و تخریب است. استراتژی هنر توزیع و اعمال ابزار نظامی برای تحقق اهداف سیاسی است. این تعریف نشان می‌دهد قدرت نظامی می‌تواند همانند دوران جنگ در زمان صلح نیز مثمر ثمر باشد. الیوت کوهن می‌گوید: « در حال حاضر می‌توان قدرت نظامی را به عنوان یک طرح کلی برای استفاده از ظرفیت قهر مسلحانه-و در ارتباط با ابزار اقتصادی، دیپلماسی و روانی قدرت- تعریف کرد که به بهترین نحو ممکن سیاست خارجی را با وسایل آشکار، پنهان و ضمنی حمایت می‌کنند .

انجام مانورهای نظامی در مواقع مورد نیازآشکارترین حمایت ممکن از استراتژی‌های سیاسی در زمان صلح را به عمل می‌آورد. تولید انواع تسلیحات نظامی، دست یابی به فن آوریهای پیشرفته صنایع نظامی، خودکفایی در تولیدات صنعتی نظامی، به صورت پنهان و ضمنی استراتژی‌های سیاسی را حمایت می‌کنند.

تحصیل اهداف سیاسی وظیفه اصلی سیاستمداران است و توجه طراحان استراتژیک سیاسی به این معطوف است که چگونه میتوان از منابع نظامی برای تحصیل و یا حمایت از اهداف سیاسی استفاده کرد. به این منظور جمهوری اسلامی ایران نیز برای پیشبرد استراتژی بازدارندگی  خود اقدام به انجام سلسله مانورهای نظامی کرده که البته از سال 1384 به بعد به علت حاکم شدن طیف جدیدی از حاکمان سیاسی در ایران وتاکید ایشان بر آرمان‌های اولیه و بنیادین انقلاب اسلامی، تعداد وکیفیت انجام این مانورها بسیار تغییر کرده است.

هر بررسی رضایت بخشی از نقش قدرت نظامی در تحصیل استراتژی‌های سیاسی، می‌بایست جای مناسب استفاده از قوای قهریه رادر عرصه کلی سیاست گذاری خارجی مشخص کند؛ که این موضوع در خصوص نیروهای مسلح ایران با